1. Voorwoord

Welkom bij een nieuwe editie van ons digitale nieuwsbulletin. Zoals wel vaker hebben we goed en slecht nieuws te melden. Het slechte nieuws is dat ons Marianne Straten-Heesbeen na een kort ziekbed is ontvallen. Meer dan twintig jaar onze steun en toeverlaat die in weer en wind de Begraafplaats Daalseweg in de gaten hield, er vele kunsthistorische rondleidingen heeft verzorgd, hart en ziel was van de herdenking op 22 februari en die vooral een heel plezierige collega in ons team was. We komen hier nog op terug.

Goed nieuws is het gereedkomen van de conservering van de begraafplaats aan de Dorpsstraat is Neerbosch, bij het “Witte Kerkje”. Het ziet er nu heel wat beter uit en is voor bezoekers veilig en zonder confrontaties te bezoeken.

In dit nummer beginnen we een nieuwe vaste rubriek: “Uitgelicht”. Het zal bezoekers van de Daalseweg wel opgevallen zijn dat er een aantal nieuwe grafmonumenten zijn geplaatst met een niet traditionele vormgeving. Daar willen we graag een toelichting op geven.

 

Een monnikenwerk is afgerond.
Ons bestuurslid Peter van Schaijk heeft de afgelopen vijf jaar wekelijks op het kantoor van de SBN (Beherende organisatie van de Daalseweg) gewerkt aan het digitaliseren van de tienduizenden nog aanwezige “Verloven tot Begraven” van eind 19e eeuw tot 1955. Dit zijn de door de (destijds) “burgerlijke stand” van de Gemeente Nijmegen afgegeven documenten die de noodzakelijke toestemming geven voor bijzetting op een begraafplaats, in dit geval de Daalseweg. Dit digitale bestand omvat nu ook informatie over de graven waarvan in de loop van de jaren de originele zerken geruimd zijn om plaats te maken voor nieuwe bijzettingen. De resterende overblijfselen werden niet verwijderd en zijn dus nog op de locatie aanwezig, tenzij er – bij uitzondering – sprake is geweest van herbegraving.

Dit bestand is formeel aan de SBN overhandigd en we verwachten de gegevens in de loop van het jaar via onze verbeterde website algemeen toegankelijk te kunnen maken. Dan besteden we er de aandacht aan die dit werk verdient zodat we u stap voor stap heel praktisch via de site op interessante historische ontwikkelingen kunnen wijzen

 

Uw bijdrage voor 2018
De Penningmeester dankt de begunstigers die de jaarlijkse bijdrage voor 2018 al hebben overgemaakt hartelijk voor hun medewerking.

Mocht de betaling u ontschoten zijn, dan graag zo snel mogelijk uw bijdrage van minimaal  € 12,50 overmaken op bankrekening NL86ABNA 0475 4243 36 ten name van de Stichting In Paradisum te Nijmegen, bij voorbaat dank!.

 

Gemeente Nijmegen
Goed nieuws, de Gemeente Nijmegen gaat haar begraafplaats Stenenkruisstraat aanpakken. De contracten met de aannemers zijn rond en de werkzaamheden staan op punt van beginnen of zijn inmiddels al begonnen.

Op de Begraafplaats Stenenkruisstraat worden de poort en het hekwerk vernieuwd en aan de eisen van de tijd aangepast. Er zal een bord met informatie over de begraafplaats en rondleidingen worden geplaatst. Ook zullen de tijdstippen voor maaien en ander onderhoud worden aangepast aan de dagen dat we er rondleidingen houden.

 

Rondleidingen
In mei, juni en juli organiseren we weer rondleidingen op de begraafplaatsen Daalseweg en Stenenkruisstraat. Op de website vindt u data en tijdstippen, doorgaans een laatste zondag van de maand rond het middaguur.

Voor een groepje van minimaal 7 deelnemers kunnen we ook exclusieve rondleidingen op maat (qua datum of onderwerp) organiseren.

 

Website
Een van onze eerste activiteiten was destijds (1980) een inventarisatie van de op de Daalseweg aanwezige grafmonumenten. Na enig experimenteren met standaardformulieren in ordners die te zijner tijd gereproduceerd zouden kunnen worden, wellicht op diskettes, of liever op CD’s en uiteindelijk op een website.

De klus vergde jaren en – gelukkig – stonden de technische ontwikkelingen niet stil. Onze plannen werden steeds weer ingehaald door verbeterde digitale mogelijkheden. Een aantal jaren konden we goed uit de voeten met het databeheer op onze website, maar de capaciteit blijkt nu veel te beperkt en het beheer is niet echt gebruiksvriendelijk.

Intussen zijn we begonnen met het installeren van nieuwe software die een grotere capaciteit biedt en beheer en raadplegen gemakkelijker maakt. We hopen dit project voor het eind van het jaar afgerond te hebben zodat we stap voor stap ook de eerder genoemde nieuwe informatie over de Daalseweg beschikbaar kunnen stellen. Daarna volgen de bestanden van de Stenenkruisstraat en Dorpsstraat Neerbosch.

Ook bij deze klus zijn extra vrijwilligers hartelijk welkom

Willem Reijnders

2. Marianne Straten

Marianne Straten – Heesbeen is niet meer

Vorig jaar overleed zij na een kort ziekbed, vanaf het allereerste uur was zij berokken bij acties om de Begraafplaats Daalseweg te behouden. Dat is intussen meer dan 20 jaar geweest, grote inzet en waarvoor zij ook koninklijk is onderscheiden

Jarenlang is Marianne door weer en wind over de begraafplaats getrokken om de grafmonumenten nauwkeurig te beschrijven en het cultuurhistorische belang in kaart te brengen. Ze was een van de vaste rondleiders en kon hierbij ook gebruik maken van haar kennis en ervaring op gebieden als kunstnijverheid, iconografie en symboliek.

Als buurtbewoner hield ze de gang van zaken op de begraafplaats permanent in de gaten en trok bij onvolkomenheden meteen aan de bel. Omdat er geen faciliteiten waren konden mensen met hoge nood bij haar thuis terecht.

Bij de herdenking van Het Bombardement heeft ze tot het laatst toe een belangrijke rol gespeeld, zowel op de Daalseweg als bij de Schommel.

Bovendien was ze een plezierige en gastvrije collega, jarenlang hebben we bij haar thuis kunnen vergaderen. Toen we noodgedwongen van een meer formele accommodatie gebruik moesten maken bracht ze altijd iets lekkers mee voor bij de koffie

Haar overlijden is ook een groot gemis voor tal van Nijmeegse organisaties en verenigingen, variërend van het Gebroeders van Limburg waarvoor zij meewerkte aan de productie van de historisch correcte kostuums voor de optocht tot aan de Cenakelkerk op de Landstichting waar men graag gebruik maakte van haar grote handvaardigheid en serieuze inzet.

Wij missen haar en zijn dankbaar voor alle inzet, goede samenwerking en gezelligheid. We wensen haar familie, kinderen, kleinkinderen en vrienden sterkte bij het verwerken dit grote gemis. Marianne wensen we dat haar gegeven mag zijn waarin ze geloofde

Willem Reijnders met medewerking van Bart Janssen

Marianne Straten – uit collectie Bart Janssen

Rondleiding Marianne Straten – Peter van Schaijk

Rondleiding Marianne Straten – Peter van Schaijk

3. Herdenkingen

Herdenking 22 februari 1944

Ook dit jaar was er in Nijmegen weer veel aandacht voor de herdenking van Het Bombardement. Zoals gebruikelijk was er de officiële herdenking in Stevenskerk en bij de “Schommel” waar dit jaar ook de ambassadeur van de Verenigde Staten aanwezig was. Aan deze herdenking is ook door In Paradisum meegewerkt.

Een bijzondere herdenking was er voor het eerst sinds jaren op de begraafplaats Graafseweg dit keer georganiseerd door buurtbewoners. In 1944 werden in principe alle slachtoffers eerst naar deze algemene gemeentelijke begraafplaats gebracht en “voorlopig” bijgezet in een groepsgraf. In de dagen daarna werden de meeste slachtoffers herbegraven op de begraafplaats van hun gemeente of parochie. Een aantal jaren geleden is hier door de Gemeente Nijmegen ook een monument geplaatst.

Vanzelfsprekend ligt de herdenking op de Begraafplaats Daalseweg om 13: 26 uur ons na aan het hart. In samenwerking met SBN, Stichting Begraafplaatsen Nijmegen, heeft In Paradisum  in een ingetogen en informele sfeer op deze locatie en op het tijdstip van het bombardement de ramp en de hier begraven slachtoffers herdacht.

Dit in gezelschap van een kleine tachtig belangstellenden, zowel familie, vrienden en bekenden van de slachtoffers, mensen uit de buurt en anderen die bij voorkeur in een bescheiden sfeer, dicht bij hun gevallen dierbaren herdenken. Een aantal van hen neemt trouw ieder jaar deel, ook al moet het tegenwoordig in een rolstoel of met andere assistentie.

Herdenken in droog, helder, zonnig maar koud winterweer. Als altijd was het indrukwekkend om op deze sfeervolle begraafplaats te herdenken, begeleid door het luiden van de kerklokken in Nijmegen. De lezingen, waarin ook het gedicht van mevrouw Van Diggele was opgenomen werden afgewisseld met muzikale intermezzi. Het afsluitende lied werd door velen meegezongen.

De herdenking werd besloten met een korte rondgang over de begraafplaats waarbij het gelegenheidsmonument met de kruisjes in vak 36, de monumenten voor slachtoffers van de kleuterschool en het atelier van Haspels en de kindergraven in vak 1 werden bezocht.

Een aantal deelnemers ging daarna nog naar de bijeenkomst in de Lutherse Kerk.

Willem Reijnders

4. Witte Kerkje Neerbosch

Met dank aan Gerard en Jelke

Stichting In Paradisum noemt graag de namen, want de kleine begraafplaats aan de Dorpsstraat in Neerbosch Oost is hersteld. En wel met dank aan de metselaars-restauratoren Gerard en Jelke. Vooral zij hebben in het voorjaar consciëntieus en vakkundig bijna alle 47 graflocaties bekeken en onder handen genomen. De graven, waarvan ik de vele namen niet zal noemen, liggen er nu waardig en mooi bij. In het kader van deze restauratie vermeld ik wel nog graag de namen van Joost, de projectleider van het restauratiebedrijf, en niet te vergeten die van de gemeentelijke beleidsmedewerkers Hettie en Martijn, die vanaf 2014 het herstel en de herwaardering van ‘Dorpsstraat’ ondersteunden en mee hielpen bij het zoeken naar (financierings)mogelijkheden.

Na vele  jaren is het er eindelijk van gekomen. Het begon eigenlijk al in het vroege voorjaar van 2017, toen Bert, nog een Bert, Ben, Renske, Harriët en Hubert de handen stevig uit de mouwen staken voor de eerste graafwerkzaamheden. Zij, het Nijmeegs college van B&W, gaven toen met schoppen, spaden, bijlen en kruiwagens de aftrap voor de restauratie die later in het voorjaar door Gerard en Jelke werd voortgezet.

Ook Ton en Rob, eigenaren van het bedrijf gevestigd in het witte kerkje, verdienen vermelding, Zij waren niet alleen belangstellend en meedenkend bij het herstel van het kerkhof, maar boden ook gastvrijheid en aansluiting van water en elektriciteit.
Het eeuwen oude en lang geleden gesloten kerkhof mag weer gezien worden. Na de   drooglegging van ‘de Nederen Bossche’, een moerassig gebied ten westen van Nijmegen, eind 13e eeuw, is het kerkje gebouwd, en naar men zeker mag aannemen, met kerkhof. Over de geschiedenis van dit kerkhof is nog niet veel bekend. Wel dat na de reductie in 1591, toen het van oorsprong katholieke kerkje een hervormde  kerk  werd en het kerkhof een apart deel voor rooms-katholieken kreeg en een aparte gedeelte waar hervormden begraven werden. Weer heel veel later, rond 1790, geven de begraafboeken van ‘den Dodegraver van Neerbosch Schependom van Nijmegen’ enig zicht op wie wanneer toen op ‘Dorpsstraat’ begraven is  –  in de kerk én op het kerkhof. Ook het pad (thans deels nog zichtbaar) naar de in 1863 gestichte weesinrichting ‘Neerbosch’ etaleert de relatie met ‘Dorpsstraat’ en is onderwerp van onderzoek. De toekomst zal haar verrassingen over dit kerkhof nog zeker prijsgeven.
Maar in de tweede helft van vorige eeuw verkommerde het kerkhof. Vandalisme en gerichte sloop braken het kerkhof af en er was vanaf de Dorpsstraat niets van graven te bespeuren door hoog woekerend stuikgewas en onkruid. Pas sinds 2012 toen In Paradisum en de gemeente Nijmegen een convenant sloten om Nijmeegse bewoners over de cultuurhistorische waarde van deze begraafplaats te informeren én te laten zien, zijn vrijwilligers van In Paradisum een paar keer per jaar actief geweest om de graven zo goed mogelijk zichtbaar te krijgen en te houden. Maar het terrein bleef lastig te belopen en er dreigde instortingsgevaar bij sommige graven. Een degelijke vakkundige aanpak voor herstel en herwaardering van dit kerkhof werd noodzakelijk.

En zo geschiedde.
Vakkundig zijn bijna alle hardstenen platen   -zoals dat heet-   afgenomen. Verschillende van deze zerken  waren gebarsten en gebroken. Die zijn bij herplaatsing netjes aan elkaar geschroefd en/of gelijmd. De zerken rustten in veel gevallen op bakstenen muurtjes of wat daar nog van over was. Tijd, weer en wind hadden de muurtjes instabiel gemaakt, dus werden deze opnieuw opgemetseld. Bijna overal met dezelfde meer dan honderd jaar oude bakstenen –  daartoe natuurlijk eerst afgebikt. Op die muurtjes liggen thans speciaal daarvoor ingemeten betonnen platen met daarop de zerken.

Regelmatig zijn de restauratoren grote en kleine botresten tegengekomen. Die werden zorgvuldig in een kistje bewaard en bij het laatste te restaureren graf opnieuw begraven. Heel veel werd er overigens niet gevonden bij het lichten van de zerken. De meeste graven zaten vol zand. Bij enkele waren de restanten van de doodskist nog te zien met het skelet. Een en ander is goed gedocumenteerd. Het is jammer dat de bakstenen gewelven niet hersteld konden worden. Ze zijn net als, vermoedelijk lang geleden, weer bedekt  –  nu met  een soort worteldoek en een laag zwarte aarde. Tot slot is er nieuw gras ingezaaid en tussen de graven is leigruis aangebracht.

Op de 9e september 2017, nationale monumentendag, is het oude kerkhof in volle glorie te aanschouwen en goed en veilig toegankelijk. Samen met de restauratoren, de vrijwilligers en de Nijmeegse wethouder van Cultuurhistorie is de oplevering van het gerestaureerde ‘Dorpsstraat’ een feestelijk gevierd. Een interessante klus in goede samenwerking succesvol afgesloten

Wim Desserjer

Witte Kerkje Neerbosch – Joost van Haren

Witte Kerkje Neerbosch – Collectie Wim Desserjer

5. WC Nannings, voor al uw sanitair

In “De Gelderlander” van 2 september 2017 verscheen een artikel, dat mij, en met mij vele Nijmegenaren, met enige weemoed vervulde. “De naam is goud: WC Nannings voor al uw sanitair” stond er boven. Mijn achterneef Wim Nannings stopt na drie generaties met zijn alom bekende zaak aan het Hertogplein in Nijmegen.

In het verleden heb ik hem op de begraafplaats Daalseweg wel eens gewezen op het 2e graf in de 5e rij van vak 28, waar zijn grootvader, de grondlegger van zijn bedrijf, begraven ligt. Op de dekplaat staat gebeiteld:

HIER RUST
WILLEM CHRISTIAAN NANNINGS 28 AUG. 1870 – 22 JUNI 1946
JOHANNA NANNINGS-PETERS 23 OKT. 1869 – 1 NOV. 1961

Deze eerste Wim Nannings begon op 18 oktober 1896 zijn zaak in de Nijmeegse binnenstad. Als een van de eerste winkels kreeg hij een telefoonaansluiting (telefoonnummer 70). Binnen enkele jaren werd zijn naamsbekendheid zo groot, dat hem gevraagd werd het koetshuis van Paleis Soestdijk van geisers te voorzien en in een aantal Nijmeegse kloosters heeft hij in die tijd elektriciteit aangelegd.

Drie generaties Nannings zaten in het sanitair, centrale verwarming en elektriciteit. De tweede generatie is aan mijn familie gelieerd. Kleinzoon Wim Nannings, die einde 2017 de deuren definitief gaat sluiten, is de zoon van Joke Nannings-Jansen (1904-1994), een volle nicht van mijn vader. Inderdaad met één “s”, want Joke Jansen was een kleindochter van mijn overgrootouders Lamers-Lamkamp, die in vak 7, rij 4, graf 12 begraven liggen. Haar moeder Anna Jansen-Lamers, die maar 41 jaar oud werd, ligt achter haar ouders Lamers-Lamkamp in hetzelfde vak 7 begaven.

De sluiting van de zaak Nannings voel ik daarom ook als het uitsterven van een stukje familiegeschiedenis.

Tekst Bart Janssen

Graf WC Nannings – Bart Janssen

6. Uitgelicht

Bij een bezoek aan de Daalseweg zijn u ongetwijfeld nieuwe grafmonumenten met een niet traditionele vormgeving opgevallen. Nadat we in het verleden de monumenten al besproken hebben lijkt het ons de moeite waard om nu aandacht aan het nieuwe te besteden. In het ene geval is het de vormgeving opvallend, soms de symboliek in relatie tot de persoon die er is bijgezet. We streven ernaar om in ieder bulletin twee interessante grafmonumenten nader te beschrijven en het bijzondere in de vormgeving toe te lichten. Bert Eggelaar zal deze rubriek verzorgen en hij staat open voor tips en suggesties van uw zijde via: stichtinginparadisum@kpnmail.nl of de website: www.stichtinginparadisum.nl

De ontwikkeling rondom deze moderne graven is ook interessant als indicatie dat de Daalseweg ook een levende begraafplaats is die met behoud van historie en tradities ook mogelijkheden biedt voor een andere, op de huidige tijd gerichte benadering.

Uitgelicht:  twee bijzondere grafmonumenten

Het eerste monument wat ik onder de aandacht wil brengen is dat van Wendy Mevissen.(Vak 3; rij 5; graf 2)

De schoenen op de wolk symboliseren het dansen op de wolk.
De gebroken spiegel heeft een andere betekenis.
Na lang zoeken ben ik achter de ( waarschijnlijke) uitleg gekomen:
De symboliek komt uit de gereformeerde kerk en de uitleg volgt hieronder:

Inleiding schikkingen adventstijd 2016

Het thema voor de symbolische schikking is ‘de wereld omgekeerd’

Advent is een tijd van verwachten.
De mensheid kijkt uit, verlangt, naar een wereld omgekeerd, een wereld waar vrede en gerechtigheid vanzelfsprekend zullen zijn.
Het dragend symbool in deze adventstijd is de spiegel.
In de spiegel zie je wat op het eerste gezicht verborgen is.
Het licht van de kaarsen geven extra glans.
De spiegel bevat gebroken stukken scherven.
Deze spiegelscherven zorgen ervoor dat er “gebroken beeld” ontstaat.
De gebrokenheid van de wereld en of het leven.

Elke zondag wordt er een spiegelscherf afgehaald tot er met kerst maar één stukje over is gebleven.

In
april
hoorde
Wendy
Mevissen
dat
ze
ongeneeslijk
ziek
was.
Op
tweede
kerstdag
overleed zij,
43
jaar
jong.
Zij
was
 medewerkster
juridische
zaken bij
de
gemeente
Nijmegen.  Het laatste stukje spiegelscherf is daarmee weggehaald.

Bron: PKN Coevorden.nl

Het tweede monument is dat van Steef Mertens ( vak 6; rij 3; graf 1 )

Het monument is ontworpen en gemaakt door Jac. Splinter.

Het grafmonument voor Steef Mertens is gemaakt van Corthenstaal en kan nu onder invloed van weer en wind verder roestbruin worden. De doopnamen zijn met mos gevuld en worden (donker)groen. De roepnaam en de achternaam zijn gemaakt van gefused glas. De menhir stond ooit in zijn voortuin.

Jac.Splinter maakte meerdere grafmonumenten, voor meer info zie de website.
www.jacsplinter.nl

Tekst en foto’s Bert Eggelaar

7. U vraagt, wij zoeken antwoord

Met enige regelmaat krijgen we vragen over “Vak 00”, over bijzettingen aldaar en vooral de vraag waar vinden we dit vak op de Begraafplaats Daalseweg.

Het gaat hier om het vak dat bij binnenkomst uiterst links, tegen de muur langs Daalseweg ligt. Dit is vak 1 en op een of andere wijze is er in de systemen 00 terecht gekomen maar bij de ombouw van de website zullen we dit aanpassen

Een voorbeeld is de vraag naar Gijsbertus Franciscus de Bruijn, jong overleden in 1906 en op 00-06-12 bijgezet. Het zal u nu duidelijk zijn dat het om de locatie 01-06-12 gaat waar het van oudsher gebruikelijk was om kinderen te begraven. In de loop van de tijd, we denken aan het begin van de oorlog, zijn deze grafmonumenten geruimd en werden er in dit vak hoofdzakelijk kinderen begraven die in de oorlog zijn omgekomen.

We vinden hier bijvoorbeeld het aandoenlijke groepsmonument van de vier vriendjes die bij een tramhalte stonden te wachten toen op 22 februari 1944 de bommen vielen.

Peter van Schaijk met medewerking van Willem Reijnders

8. Colofon

‘In Paradisum’ is het bulletin van de gelijknamige stichting;
het verschijnt enkele malen per jaar.

De Stichting In Paradisum stelt zich tot doel de cultuurhistorische, kunsthistorische en landschappelijke waarden van de Nijmeegse monumentale begraafplaatsen te beschermen en te behouden. De focus op dit funeraire erfgoed komt tot uitdrukking in diverse activiteiten: het behartigen van de belangen van nabestaanden, het inventariseren en documenteren van grafmonumenten, het organiseren van tuinier-ochtenden, en het verspreiden van kennis over de begraafplaatsen door de uitgave van dit bulletin, via een website, en door het geven van rondleidingen op de begraafplaatsen.

De Stichting In Paradisum treedt sinds 1972 op als gespreks- en onderhandelingspartner met beheerders en de gemeente Nijmegen over ontwikkeling, verbetering of verandering binnen de Nijmeegse begraafplaatsen, vooral als dit publieke-, algemene- of nabestaanden belangen betreft.

Vanouds zet de stichting zich in het bijzonder in voor R.K. Begraafplaats Daalseweg. Ieder jaar organiseert de stichting hier op 22 februari, samen met de gemeente Nijmegen, een herdenking voor de vele slachtoffers van het bombardement in 1944 die hier begraven liggen. Ook wil de stichting de begraaflocaties in Nijmegen digitaal beschikbaar maken. In samenwerking met de SBN (Stichting Begraafplaatsen Nijmegen) worden hiertoe de registers van begravingen en ‘verloven tot begraving’ verwerkt.

Daarnaast zet de stichting zich in voor de begraafplaats Stenenkruisstraat en de  begraafplaats bij het “Witte Kerkje” in Neerbosch. Deze begraafplaatsen zijn het eigendom van de Gemeente Nijmegen.

De jaarlijkse donatie aan Stichting In Paradisum, die werkt met vrijwilligers, is minimaal € 12,50. Het bedrag kan worden overgemaakt op (IBAN) bankrekeningnr. NL86ABNA0475424336 ten name van Stichting In Paradisum te Nijmegen.

Stichting In Paradisum
Dorpsstraat 60
6521 EG  Nijmegen

T          024 322 13 93
E          stichtinginparadisum@kpnmail.nl
I           www.stichtinginparadisum.nl

ANBI status werd verleend