1. Voorwoord

Welkom bij een nieuwe editie van ons digitale nieuwsbulletin. Bij de eerste uitgave in dit nog verse jaar past het u allen geluk en een goede gezondheid 2019 toe te wensen. Dan vestigen we meteen uw aandacht op uw jaarlijkse bijdrage aan In Paradisum. Heeft u het bedrag al overgemaakt dan dankt onze penningmeester u hartelijk voor uw medewerking

Herdenkingen

Zoals gebruikelijk aan het begin van het jaar maken we u attent op de herdenkingen van het Bombardement van 22 februari 1944, nu 75 jaar geleden. In loop van de komende  maanden zal het ook herdacht worden dat andere historische gebeurtenissen 75 jaar geleden plaatsvonden

NLDoet

Op 16 maart, in de ochtend, kunnen klimop-haters in het kader van NLDoet.nl weer aan de slag op de begraafplaatsen Daalseweg en Stenenkruisstraat, aanmelden kan via de website www.nldoet.nl.

Rondleidingen

In mei, juni en juli organiseren we weer rondleidingen op de begraafplaatsen Daalseweg en Stenenkruisstraat. In dit bulletin en op de website vindt u data en tijdstippen, doorgaans een laatste zondag van de maand rond het middaguur.

Voor een groepje van minimaal 7 deelnemers kunnen we ook exclusieve rondleidingen op maat (qua datum of onderwerp) organiseren.

Neerbosch

Aansluitend op de consolidatie van de begraafplaats Dorpsstraat Neerbosch, (bij het Witte Kerkje) hebben Wim Desserjer en Peter van Schaijk een rijk geïllustreerd en handzaam boekje geschreven over de geschiedenis van deze begraafplaats, een beschrijving van de consolidatie, de nog aanwezige graven en een korte schets van de personen die er zijn bijgezet. Meer informatie verderop in dit bulletin.

Databestanden

Het eerder aangeduide monnikenwerk van ons bestuurslid Peter van Schaijk die de afgelopen vijf jaar wekelijks op het kantoor van de SBN (Beherende organisatie van de Daalseweg) gewerkt aan het digitaliseren van de tienduizenden nog aanwezige “Verloven tot Begraven” van eind 19e eeuw tot 1955. Dit zijn de door de (destijds) “burgerlijke stand” van de Gemeente Nijmegen afgegeven documenten die de noodzakelijke formele toestemming geven voor bijzetting op een begraafplaats, in dit geval de Daalseweg. Dit digitale bestand omvat nu ook informatie over de graven waarvan in de loop van de jaren de originele zerken geruimd zijn om plaats te maken voor nieuwe bijzettingen. De resterende overblijfselen van de personen werden niet verwijderd en zijn dus nog op de locatie aanwezig, tenzij er – bij uitzondering – sprake is geweest van herbegraving. Dit project is voorgedragen bij de overkoepelende organisatie Terebinth om mee te dingen naar de “gouden Terbinth”, De reactie van Terebinth vindt u onder “Wie ligt waar?”

Bedankt Joost Rosendaal en welkom Pepijn Oomen!

De bekende historicus Joost Rosendaal heeft In Paradisum vele jaren als een voortvarende voorzitter geleid waarvoor we hem zeer dankbaar zijn. Inmiddels is hij opgevolgd door Pepijn Oomen, betrokken bij cultuurhistorie en ruime ervaring in de gemeente politiek.

Website

Een van onze eerste activiteiten was destijds (1980) een inventarisatie van de op de Daalseweg aanwezige grafmonumenten. Na enig experimenteren met standaardformulieren in ordners die te zijner tijd gedrukt zouden kunnen worden. Echter de techniek haalde ons in nog voordat het project afgerond was. Wellicht was publiceren op floppies, op diskettes, of liever op CD’s praktischer? Uiteindelijk is gekozen voor onze website.

De klus vergde jaren en – gelukkig – stonden de technische ontwikkelingen niet stil.

Onze plannen werden steeds weer ingehaald door verbeterde digitale mogelijkheden. Een aantal jaren konden we goed uit de voeten met het databeheer op onze website, maar de capaciteit blijkt nu veel te beperkt en het beheer is niet echt gebruiksvriendelijk.

Intussen zijn we begonnen met het installeren van nieuwe software die een grotere capaciteit biedt en beheer en raadplegen gemakkelijker maakt. We hopen dit project voor het eind van het jaar afgerond te hebben zodat we stap voor stap ook de eerder genoemde nieuwe informatie over de Daalseweg beschikbaar kunnen stellen. Daarna volgen de bestanden voor Oorlogsdoden Daalseweg, de Stenenkruisstraat en Dorpsstraat Neerbosch.

Ook bij deze klus zijn extra vrijwilligers hartelijk welkom

In dit nummer treft ook weer de vaste rubrieken  “Uitgelicht” en “U vraagt wij zoeken het antwoord”.

We wensen u veel leesplezier

Willem Reijnders, redacteur

2. Nijmegen herdenkt

Nijmegen herdenkt het Bombardement van 22 februari 1944

Het is nu 75 jaar geleden dat onze stad werd getroffen door dit vernietigende bombardement. Ongeveer 800 doden, duizenden gewonden en een totaal verwoeste binnenstad. Gevolgen zijn nog steeds zichtbaar in de stad en voelbaar bij vele inwoners en nabestaanden.

Er is een uitgebreid en veelvormig programma

Op 21 februari zijn er ‘s avonds verschillende activiteiten langs de zogeheten brandgrens: Lichtjes op de brandgrens, om 19:00 uur beginnen de verschillende herdenkingen in de Molenstraatskerk. Daarna zijn er meer dan 40 koren en muziekgroepen met een 700 deelnemers langs de brandgrens actief. Uiteindelijk eindigt dit gebeuren rond 20:45 bij het Museum het Valkhof. Na afloop is iedereen welkom in het museum. Details vindt u in de dagbladen.

Op 22 februari 2019, zijn er herdenkingen waarin de Gemeente Nijmegen, de Raad van Kerken Nijmegen e.o. en In Paradisum samenwerken. Voor details verwijzen we u kortheidshalve naar de publicaties van de Gemeente Nijmegen op haar website, (nijmegen.nl/herdenkt) en in dag- en huis aan huisbladen. Hieronder een beknopt overzicht:

11:30 uur       Bijeenkomt in de St. Stevenskerk lezingen door diverse sprekers

12:30 uur       Officiële formele herdenking bij de Schommel, Raadhuishof 1

13:28 uur       Op het tijdstip van het bombardement, twee minuten stilte

13:20 uur      Parrallel aan de officiële herdenkingsplechtigheid organiseert In Paradisum op de begraafplaats Daalseweg een meer informele herdenking, vooral voor de nabestaanden van de 300 aldaar begraven slachtoffers en andere belangstellenden. Verzamelen bij het centrale kruis. Na afloop is er een korte rondgang langs een aantal graven van slachtoffers, waar bloemen gelegd kunnen worden. Tot slot is men welkom in de Luthersekerk, Prins Hendrikstraat 79, hoek Jacob Kanisstraat om bij een kopje koffie na te praten

15:00 uur      Oratorium “De pijn die blijft” in de St Stevenskerk, toelichting van Bart Janssen. Aanmelden via info@oorlogsdodennijmegen. nl

20:00 uur       Herdenkingsconcert in de Luthersekerk, het adres staat hierboven

Op 23 februari 2019, 13:30 uur wordt het Informatiecentrum WO2 opengesteld voor bezoekers, ook hier is er nu veel aandacht voor het Bombardement. Vanuit dit centrum worden in de loop van de middag specialerondwandelingen georganiseerd.

Op 24 februari 2019 wordt er om 13:00 uur op de begraafplaats Daalseweg door Bert Eggelaar een speciale rondleiding gehouden met het Bombardement als thema.

Verzamelen bij de ingang.

Vanuit het Informatiecentrum WO2 worden er vandaag in de loop van de middag weer rondwandelingen georganiseerd.

3. Rondleidingen

In 2020 organiseert In Paradisum op 31 mei, 7 juni (weekend van de begraafplaats), 28 juni en 26 juli rondleidingen over de begraafplaatsen Daalseweg en Stenenkruisstraat (Wedren/Prins Bernardstraat). De begraafplaats bij het Witte Kerkje in Neerbosch is van de straat af goed te bekijken en als u geen overlast veroorzaakt kunt u er ook wel even rondkijken. Met het boekje heeft u een goede leidraad.

Stenenkruisstraat

De begraafplaats Stenenkruisstraat (Wedren/Prins Bernardstraat) rondleidingen op 31-5, 7-6, 28-6 en 26-7 om 12:00 uur. Verzamelen bij het gebouwtje aan het Athelonepad (fietspad). Gemakkelijk te combineren met een bezoek aan de Daalseweg

Tijdens de Open Monumentendagen is de begraafplaats op zaterdag 12 en zondag 13 september van 11:00 – 17:00 uur geopend. Om 11:30 uur, 14:30 uur en naar behoefte zijn er rondleidingen.

Duivelshek op begraafplaats Stenenkruisstraat

Daalseweg

Op de begraafplaats Daalseweg zijn er rondleidingen op 31-5, 7-6 (Weekend van de Begraafplaats), 28-6 en 26-7. Let op: we verzamelen eerst in de, 200 m verder gelegen, Luthersekerk aan de Prins Hendrikstraat, hoek Jacob Canisstraat voor een inleidende presentatie, om 13:00 uur voor een algemeen en kunsthistorische rondleiding door Bert Eggelaar en om 14:30 uur voor een rondleiding door Bart Janssen met nadruk op graven met een verhaal

Tijdens de Open Monumentendagen op 12 en 13 september 2019 zijn er, op de

altijd toegankelijke begraafplaats, rondleidingen. Verzamelen in de Luthersekerk om 13:00 uur voor de algemeen  en kunsthistorische rondleiding en om 14:30 uur de rondleiding gericht op graven met een verhaal.

Neerbosch

Bij het Witte Kerkje is er zaterdag 12  september iemand van In Paradisum op de begraafplaats aanwezig voor informatie, waarschijnlijk is dan ook het kerkje zelf te bezoeken

Een korte beschrijving van de geschiedenis en het karakter van deze begraafplaatsen vindt u elders op onze site.

4. Bedankt Joost Rosendaal!

Joost Rosendaal bedankt en welkom Pepijn Oomen!

Na zeven jaar heeft Joost Rosendaal eind 2017 de voorzittershamer bij onze Stichting In Paradisum neergelegd. Als prominent Nijmeegs historicus heeft hij de activiteiten van In Paradisum inhoudelijk zeer weten te verrijken. Met name zijn kennis over de Begraafplaats Stenenkruis was voor velen een eyeopener. Ook organisatorisch is hij van grote waarde  gebleken. Na een voorzitterloze periode heeft Joost zowaar weer structuur weten te brengen in de vergaderingen. Dat Joost-de-voorzitter wel eens vergat de tijd in de gaten te houden omdat Joost-de-historicus enthousiast deelnam aan de discussies… het zij hem vergeven.

Dankzij zijn uitgebreide netwerk en goede contacten bij de gemeente Nijmegen, kreeg In Paradisum gemakkelijk toegang tot gemeentelijke instanties, wat onder meer resulteerde in een convenant met de gemeente aangaande de Begraafplaats Stenenkruis. Ook was Joost niet te beroerd zelf flink de handen uit de mouwen te steken, zoals tijdens de NL-Doet-vrijwilligersdagen. Joost, bedankt voor alles!

Gelukkig hebben we voor Joost een prima opvolger weten te vinden. Pepijn Oomen (40) is de nieuwe voorzitter van In Paradisum. Hij heeft een brede cultuurhistorische interesse en een grote betrokkenheid bij alles wat in Nijmegen speelt. Ook via hem blijven de lijntjes naar het stadhuis kort. Pepijn was acht jaar raadslid voor GroenLinks in Nijmegen en is werkzaam als griffier van het College van Bestuur van de Radboud Universiteit. Daarnaast is hij bestuurslid van het Nationaal Oorlogs- en Verzetsmuseum in Overloon en oud-bestuurslid van het Stedelijk 4&5 mei- Comité.

We wensen Pepijn veel succes!

Jeroen van Zuylen

Nieuwe voorzitter: Pepijn Oomen

5. Boek over begraafplaats Neerbosch

Een plek om te koesteren!

We bedoelen daarmee de gesloten begraafplaats aan de Dorpsstraat in Neerbosch. Een bijzondere plek die een natuurlijke bescherming geniet van de Hervormde kerk die we allemaal kennen als het “witte kerkje” van Neerbosch. Een herinnering aan vervlogen tijden, de idylle die in de geest van de negentiende-eeuwse Romantiek gemaakt werd van het landelijke leven. De protestantse elite lees je terug op deze begraafplaats. Stichting In Paradisum die haar sporen heeft verdiend in de verdieping naar en omarming van het funerair erfgoed in Nijmegen, heeft zich, de afgelopen jaren, ingezet om ook deze plek historische waarde te geven. Veel werk is verricht en heeft ook geleid tot een publicatie uitgegeven in november 2018 van eerder genoemde stichting. In heldere en boeiende taal wordt de noodzakelijke restauratie uit 2017 uitgelegd. Een noodzakelijke herwaardering van een bijzonder perceel, met een kerk en een kerkhof.

Het boek is te koop voor € 5,00 en onder andere verkrijgbaar bij boekhandel Augustinus, Dekker van der Vegt en Roelandt en in het huis van de Nijmeegse geschiedenis. U kunt het boek ook bestellen door een mail te sturen met uw gegevens naar schaijk45@gmail.com. Verzendkosten € 3,30.

Overhandiging van het eerste exemplaar van de publicatie door Pepijn Oomen aan burgemeester Bruls van Nijmegen. uiterst links Peter van Schaijk, een van de auteurs

6. Uitgelicht

Uitgelicht: twee bijzondere grafmonumenten.

Het eerste monument is dat van Jan van Deursen (16 mei 1951 – 29 mei 1999) 

Vak 33 rij 1 graf 4 Vak: 33 Rij: 08 Graf: 10

Foto Bert Eggelaar

Het is voor zover mij bekend, het enige grafmonument op het kerkhof Daalseweg met een Engelse tekst.

De tekst op het monument is een verbastering van een Engels psalm.

THE EARTH GOCTH TO THE EARTHE CLISTRING LIKE GOLD THE EARTH GOCTH TO THE EARTH SOONER THAN IT WOLD THE EARTH BUILDTH OM THE EARTH CASTLES AND TOWERS THE EARTH SAYS TO THE EARTH ALL SHALL BE OURS 

Het komt uit het boek: Old England-a-Pictorial-Museum of Regal, 1845

Het tweede monument is van de Nijmeegse glaskunstenaar Ted Felen.

3 mei 1931 –  5 januari 2016)

Vak 8, rij 4; graf 1.

Ted Felen maakte  gouachesolieverfschilderijenkruiswegstatiesmozaïeken, wandschilderingen, zeefdrukken en linoleumsneden.

Dit prachtige glas in lood werk siert het graf van deze markante Nijmeegse kunstenaar. Vooral voormalige MMS-leerlingen zullen zich deze actieve bebaarde tekenleraar herinneren die zich op zijn scooter van school naar school haastte om een hele generatie middelbare scholieren in de beginselen van het handtekenen te onderwijzen en hen in contact met kunst te brengen.

Ted Felen was zeer productief met uiteenlopende technieken. Zijn beeldtaal werd niet door iedereen zondermeer begrepen en geaccepteerd. Ooit haalde hij de landelijke pers met zijn, in ongebruikelijke stijl, geschilderde (olieverf op paneel) kruisweg voor de eertijdse Danielskerk. Een herhaling van een vergelijkbaar incident in Elsloo (Zuid Limburg). Wanneer we het goed begrepen hebben heeft hij zich in de tweede helft van zijn kunstenaarschap steeds meer toegelegd op glaskunst. De laatste actieve jaren werkte en woonde hij in een voormalige boerderij in de Dukenburg.

Bert Eggelaar

Willem Reijnders

8. U vraagt…

U vraagt en wij zoeken het antwoord

Met enige regelmaat ontvangen we vragen over de grafnummers, soms geeft de nummering moeilijkheden of is vak, bijvoorbeeld vak 0 niet te vinden.

Vragen rondom Vak 0 zijn dan nog het eenvoudigste op te lossen dit is vak 1.

Toen de voorgangers van In Paradisum in de periode 1970-1980 begonnen met de inventarisatie liet het onderhoud veel te wensen over en waren veel graven overwoekerd omdat de begraafplaats toch over afzienbare tijd geruimd zou worden.

Er werden immers ook geen grafrechten meer geheven. De werkrelatie met SBN, de beheerder van de begraafplaats stond onder druk. Tegen die achtergrond werd besloten om maar heel pragmatisch aan de slag te gaan zonder ruggespraak en maar op basis van een eigen nummeringssysteem omdat we de gegevens immers dringend nodig hadden. Omdat deze systematiek niet in alle vakken op dezelfde wijze is toegepast moeten de nummers nu één voor één handmatig omgerekend worden van de In Paradisum nummering naar die van de SBN. Er wordt aan gewerkt, we boeken vooruitgang maar ook dit is een stevige klus.

Mocht het u niet lukken om een graf te vinden, meldt dan uw vraag via het contactformulier op onze website. We proberen om u binnen een week antwoord re geven

Peter van Schaijk

Willem Reijnders

9. Bijzettingen

Bijzettingen op de Begraafplaats Daalseweg.

Verdrietig om het gemis maar dankbaar voor de goede herinnering. Zo gedenken wij hen die het afgelopen jaar zijn begraven op de begraafplaats aan de Daalseweg in Nijmegen.

Pierre C.A. Hopman overleed op 8 januari, 89 jaar oud, en werd bijgezet in het graf van haar dochter Eveline, hier herbegraven in 1999. Graf 09-01-14

“Veel te vroeg en onverwacht”, man, vader, trotse opa Fred Spoeltman overleed 10 januari, op 64-jarige leeftijd. Graf 16-05-04.

Op 21 januari overleed Josephine Timmer, 73 jaar oud. Graf 34-02-14

Gerard Theunissen overleed op 26 maart in de leeftijd van 86 jaar, een hoge leeftijd, maar het gemis is voelbaar. Graf 03-03-13.

Op 1 mei overleed na een pijnlijke periode, in het hospice van Joachim en Anna,                                 Annemoon Meuwissen-Panhuijsen. Zij werd 85 jaar geleden geboren in Maastricht. Zij werd bijgezet in het graf van haar echtgenoot. Graf 36-01-28.

Geboren in Naaldwijk, overleden op 6 mei, Cees van Schie, “Zalig…….Niets doen” waren de woorden op zijn overlijdensadvertentie. Oprichter van het kantoor Van Schie advocaten. Graf 07-01-07. 

Lies Hendriks overleed op 24 mei in de leeftijd van 92 jaar. Tante Lies, een begrip in haar familie. Altijd betrokken geweest op maatschappelijke vraagstukken en steun aan sociale noden. Bijgezet in graf van haar ouders en broer. Graf 19-03-07.

Willem van Raaij, geboren en getogen Nijmegenaar, overleed heel plotseling op 9 juli, 71 jaar oud. Hij werkte als chemisch analist bij Smit. Begiftigd met de Pauselijke onderscheiding Pro Ecclesia et Pontifice. Bijgezet in graf grootouders. Graf 09-01-06.

Op 22 juli werd de asbus bijgezet in het dubbelgraf van haar ouders. Josephien Bosmans overleed op 20 januari. Graf 03-01-12.

Mevrouw J.M.C.J. Russel-Verheij overleed op 14 maart, 91 jaar oud. De asbus werd op 7 augustus bijgezet in het familiegraf bij ouders, broer en echtgenoot. Graf 19-04-06.

“De moeder van onze stichting”, Marianne Straten-Heesbeen overleed op 26 augustus, 73 jaar oud. Haar inzet, haar warmte, haar betrokkenheid bij begraafplaats Daalseweg, blijft altijd in onze herinnering. Zij werd bijgezet in het graf van haar man Peter. Graf 03-01-05.

“Een mens kan niet zonder een ander mens” dat waren de laatste woorden van Beatrix Bahlmann overleden op 30 augustus, 83 jaar oud. Graf 07-01-04.

Johanna M. Elbers werd op 2 oktober bijgezet in het graf van haar ouders. Zij overleed op                    25 september. Graf 17-07-04.

Jan Holl overleed op 31 december 2013 en zijn vrouw Leny Polman op 26 september 2016. De asbussen werden op 26 september bijgezet in het graf van hun zoon John. Graf 03-03-08.

Mevrouw Dymphina C.C. Rosenberg-Groffen overleden op 28 oktober, ze had net haar 96ste verjaardag gevierd. Graf 05A-01-17.

Mevrouw Theodora P.G.M. Aalbers-van Uhm overleed op 7 november, 63 jaar oud. Graf 16-02-03.

Jan M. de Veld overleed op 2 december in de leeftijd van 82 jaar. Graf 34-06-08.

Op 92-jarige leeftijd overleed Cornelia E.M. Maessen-de Ruijter, 3 december.Graf 10-07-28.

Peter van Schaijk, in samenwerking met de Stichting Begraafplaatsen Nijmegen.


10. Colofon

‘In Paradisum’ is het bulletin van de gelijknamige stichting;
het verschijnt maximaal driemaal per jaar.

De Stichting In Paradisum stelt zich tot doel de cultuurhistorische, kunsthistorische en landschappelijke waarden van de Nijmeegse monumentale begraafplaatsen te beschermen en te behouden. De focus op dit funeraire erfgoed komt tot uitdrukking in diverse activiteiten: het behartigen van de belangen van nabestaanden, het inventariseren en documenteren van grafmonumenten, het organiseren van tuinier ochtenden, en het verspreiden van kennis over de begraafplaatsen door de uitgave van dit bulletin, via een website, publicaties, en door het geven van rondleidingen op de begraafplaatsen.

De Stichting In Paradisum en haar voorgangers treden sinds 1972 op als gespreks- en onderhandelingspartner met beheerders en de gemeente Nijmegen over ontwikkeling, verbetering of verandering binnen de Nijmeegse begraafplaatsen, vooral als dit publieke, algemene belangen of belangen van nabestaanden betreft.

Vanouds zet de stichting zich in het bijzonder in voorde voormaligeR.K. Begraaf-plaats Daalseweg.Ieder jaar organiseert de stichting hier op 22 februari, samen met de gemeente Nijmegen, een herdenking voor de vele slachtoffers van het bombardement in 1944 die hier begraven liggen. Ook wil de stichting de begraaflocaties in Nijmegen digitaal beschikbaar maken. In samenwerking met de SBN (Stichting Begraafplaatsen Nijmegen) worden hiertoe de registers van begravingen en ‘verloven tot begraving’ verwerkt.

De afbeeldingen en foto’s in deze uitgave zijn – tenzij anders is vermeld – genomen uit de “Collectie van In Paradisum”. Redactionele bijdragen van lezers en derden zijn welkom, mits digitaal aangeleverd en maximaal 2 pagina’s A4. De redactie beslist evenwel over plaatsing. Voor grotere producties is overleg vooraf met de redactie wenselijk.

De jaarlijkse bijdrage aan de Stichting In Paradisum, die geheel werkt met vrijwilligers, is minimaal € 12,50. Het bedrag kan worden overgemaakt op (IBAN) bankrekeningnr. NL86ABNA0475424336 ten name van Stichting In Paradisum te Nijmegen. De penningmeester dankt u voor het overmaken uw bijdrage voor 2019.

Stichting In Paradisum
Dorpsstraat 60
6543 KL Nijmegen
t: 06 1797 1197
e: stichtinginparadisum@kpnmail.nl
i: www.stichtinginparadisum.nl