2. Dorpsstraat Neerbosch

‘Dorpsstraat’
Boeiende geschiedenissen als basis voor de herwaardering van een kleine begraafplaats in Neerbosch, Nijmegen.

….. 184 jaar geleden, 12 augustus, op en om de IJzeren Berg bij Leuven (België) ging het er heftig aan toe. De Tiendaagse Veldtocht naderde zijn einde en het verraderlijk gevonden bombardement van de kant van de Belgische opstandelingen gericht op een hoge steile berg waar men duidelijk Prins Willem en zijn staf kon onderscheiden, maakte de Hollandse soldaten woedend. Hevig artillerievuur ging over en weer. De Belgische kanonnen zwegen al lang toen de Hollands artillerie nog steeds duchtig te keer ging. En onder aanvoering van baron Snouckaert van Schauburg voerde het 4e Regiment Lichte Dragonders de laatste charges uit op de IJzeren Berg, waarmee de Belgische opstandelingen militair gezien verslagen werden. Voor zijn toewijding en dapper gedrag  werd Snouckaert van Schauburg benoemd  tot Ridder in de Militaire Willemsorde. Hij ligt begraven op de kleine begraafplaats achter het witte kerkje aan de Dorpsstraat in Neerbosch, Nijmegen.
En hij niet alleen. Wat te denken van kolonel Willem van Heemskerk, generaal-majoor Jan van Overstraten en kolonel Johan Cox van Spengler. Ook hun verdiensten respectievelijk tijdens het Beleg en de Uitval van de Citadel van Antwerpen en in Indië, de Java-oorlog, zijn met de Militaire Willemsorde onderscheiden.
Er liggen nog meer militairen begraven, maar ‘Dorpsstraat’ is daarmee  geen militair kerkhof. Zij herbergt ook zerken van veel voor de regionale geschiedenis interessante personen. Zoals van Hildegonda Anna Agnes Sophia Henriette, gravin van Regteren.- tante Anette voor intimi, of de Beuningse steenfabrikanten Duijs en Van Engelenburg en de Nijmeegse bioloog en  fysicus Pieter Gevers Deijnoot.
Wel  is jammer dat hun zerken en grafkelders, onopgemerkt en zwaar verscholen achter onkruid en struikgewas, vele jaren lang onzichtbaar waren. Vanaf de straat was amper te zien dat zich bij het karakteristieke witte, in gotische stijl gebouwde kerkje ook nog een kleine begraafplaats bevond.

De begraafplaats moet heel oud zijn. Aannemende dat niet heel lang na de drooglegging eind 13e eeuw van ‘de Nederen Bosche’, een moerasgebied, ten westen van Nijmegen  het kerkje gebouwd is inclusief een hof, een kerkhof. Helaas ontbreekt het aan documentatie die kan stellen dat er destijds zowel in de kerk als daarbuiten begraven werd. Wel is bekend dat later, na de Reductie in 1591, toen de katholieke kerk aan de Dorpsstraat een hervormde  kerk  werd, het kerkhof een apart deel voor rooms-katholieken kreeg en een aparte gedeelte waar hervormden begraven konden worden.
Hoeveel mensen er in de loop van de tijd begraven zijn, is dus nog niet achterhaald. Pas omstreeks 1800 verschaffen de begraafboeken van ‘den Dodegraver van Neerbosch Schependom van Nijmegen’ enig zicht op aantallen; tussen 1797 en 1810  zijn er 176 personen begraven. Daarvan zijn er zeker 6 in de kerk begraven, gezien de aantekening dat voor die begrafenissen ‘1 gulden 10 stuiver’ is voldaan aan de rentmeester voor de kerk.

De huidige situatie leert dat er zich nog slechts een grafzerk in de kerk bevindt. Van een voorname en rijke heer, genaamd Zoudenbalch (zie elders in deze nieuwsbrief). En buiten op de begraafplaats zijn inmiddels 47 graflocaties te onderscheiden, locaties met en zonder zerk. In de afgelopen 1½ jaar heeft In Paradisum  er 7 nieuwe zerken ontdekt en opgegraven en het is niet uitgesloten dat meer zichtbaar wordt op de begraafplaats. Ook blijft In Paradisum naarstig zoeken naar documenten die meer over de begraafplaats kunnen vertellen.
In Paradisum is een stichting die zich inzet voor behoud van grote en kleine Nijmeegse monumentale begraafplaatsen. In april 2012  hebben de gemeente Nijmegen en de stichting daartoe een convenant gesloten. Een van de begraafplaatsen uit dat convenant is de oude begraafplaats aan de Dorpsstraat.
Vanaf 2012 is In Paradisum er ’n paar keer per jaar actief om de begraafplaats zo goed mogelijk toonbaar te maken. Met uitsluitend  vrijwilligers probeert In Paradisum ‘Dorpsstraat’ in de schijnwerpers te zetten, opdat geïnteresseerden en vooral Nijmeegse burgers over de historische, culturele en landschappelijke waarden van deze begraafplaats geïnformeerd worden.
Echter met het van onkruid vrijhouden en zo goed mogelijk zichtbaar maken van de zerken alleen redden de vrijwilligers van In Paradisum  het niet. De aanwezige grafkelders bijvoorbeeld vereisen dringend  reparatie, ook uit oogpunt van veiligheid, en voor bijna alle zerken geldt dat opstaande randen aangebracht of hersteld moeten worden. Betonnen platen zullen ter ondersteuning onder de zerken geschoven moeten worden, zodat scheuren en breken van zerken tot een minimum beperkt blijven. Voor dit soort werkzaamheden is specialistische kennis en gereedschap nodig, waar In Paradisum niet over beschikt. In het plan ‘Herstel & Herwaardering van ‘Dorpsstraat’ hebben In Paradisum en twee specialisten (Van Tienen Aannemersbedrijf B.V. en Acanthus Begraafplaats  Beheer) aangegeven wat noodzakelijk is om ‘Dorpsstraat’ weer een mooi  cultureel erfgoed te laten zijn dat het predicaat gemeentelijk monument waardig is. Het plan is aan de gemeente Nijmegen aangeboden; binnenkort verwacht In Paradisum een antwoord van de gemeente.
In Paradisum streeft er naar belangstellenden tijdens de aanstaande Open Monumenten Dagen (september 2016) te verwelkomen op een opgeknapte begraafplaats. Zij leidt u er dan graag rond en vertelt bijvoorbeeld over Paula Verschoor die er in1878 begraven werd en wier graf toen aan weerszijden werd opgesierd met twee aardige conifeertjes. In 2014 is bij toeval haar zerk ontdekt en blootgelegd, inclusief een prachtig marmeren medaillon. Dank zij de twee conifeertjes, thans twee reusachtige monumentale bomen, is de grafzerk van Paula Verschoor door de jaren heen goed bewaard en beschermd gebleven.

Wim Desserjer

Bronnen:
– Jongstra, A. (2010). De Helden-inspecteur, De Arbeiderspers, Amsterdam.
– Van Gruithuijzen, J.  (2013). Graven in Neerbosch. De Gelderlander, 4-9-2013, 11-9-2013
– Eijkhout, P. (2006). De oude begraafplaatsen in Hees, Neerbosch en Hatert.  Nijmegen.
– Van Schaijk, P. &  Desserjer, W. (2015). Plan voor Herstel en Herwaardering ‘Dorpsstraat’.
Stichting In Paradisum, Nijmegen.