1. Voorwoord voorzitter

Beste lezers van het Bulletin,

Voor u ligt alweer de derde editie van het Bulletin van In Paradisum. Iedereen die dit wilde, is inmiddels gevaccineerd en als gevolg daarvan wordt onze samenleving zo langzamerhand steeds meer opgestart. Dat kunt u ook merken als u dit bulletin leest: een aantal artikelen en verhalen zijn namelijk ingegeven door de rondleidingen die onze experts voor het eerst sinds lange tijd weer hebben gegeven op de begraafplaatsen, tijdens de afgelopen Open Monumentendagen. Ze hebben ervan genoten – en de bezoekers gelukkig ook!

We prijzen ons gelukkig met een nieuwe rondleider, Maaike, die tijdens de afgelopen Open Monumentendagen al rondleidingen verzorgde op de Daalseweg. Zoals u kunt lezen werd er tijdens de rondleidingen ook gevraagd naar “Dikke Selbach”. De vragensteller komt in dit bulletin zeker aan zijn trekken. Heeft u ook vragen over een specifieke begravene, of heeft u een verhaal over een graf te delen, schroom dan los van de rondleidingen niet om contact met ons op te nemen. Nieuwe verhalen over de Daalseweg zijn op dit moment met name welkom: Ons IP-bestuurslid Wim Desserjer is op dit moment bezig met de voorbereiding van een publicatie over de Daalseweg en u wordt van harte uitgenodigd om hem meer bijzondere verhalen over plekken en graven op de begraafplaats te sturen.

Voor nu wens ik u veel leesplezier.

Pepijn Oomen

Voorzitter In Paradisum

p.s. Ons bestuur is nog op zoek naar een secretaris. Komt u vrijblijvend een keer langs op een vergadering?

2. Donateurs gezocht

Beste ontvanger van ons bulletin.

Het Bulletin is een gratis dienst van onze stichting. Net als de overige diensten en activiteiten die In Paradisum uitvoert ten behoeve van nabestaanden en belangstellenden.

Echter het kunnen aanbieden van diensten, informatie en activiteiten is voor In Paradisum niet gratis. Denk aan het onderhoud van de website en de inzet van vrijwilligers, onder andere voor:

  • Organiseren en uitvoeren van rondleidingen op de begraafplaatsen op ‘Daalseweg’, ‘Stenenkruisstraat’ en ‘Dorpsstraat’;
  • Activiteiten realiseren rond NLDOET en Open Monumentendagen;
  • Informatieverstrekking over graven en hulp bij onderzoek naar graflocatie of genealogische bronnen;
  • Organisatie en inzet bij jaarlijkse herdenking van de slachtoffers 22-02-1944, het bombardement op Nijmegen;
  • Gesprekspartner zijn voor gemeentelijke overheden, beheerders van begraafplaatsen en landelijke instellingen op terrein van funerair erfgoed.

Stichting In Paradisum is dankbaar dat donateurs met hun jaarlijkse bijdrage haar werk ondersteunen. In Paradisum ontvangt geen gemeentelijke subsidies; het is een stichting zonder winstoogmerk.

Maar stichting In Paradisum zoekt wel meer donateurs. Het is nodig.

Graag richten wij ons met deze oproep tot de niet-donateurs om ook donateur te worden en zo onze stichtingsactiviteiten te ondersteunen door aanmelding via onze website: www.stichtinginparadisum.nl

3. Uitgelicht september 2021 twee bijzonder graven

Emile Selbach

foto – tekst 024nijmegen.nl
vak 37-06-01 eigen foto

Bekende Nijmegenaar: Emile Johannes Selbach
Hij is geboren in Nijmegen op 29 juni 1886 en overleden op 9 december 1914.
Tijdens zijn korte leven bekend als de gewichtigste hotelier van Europa.
Voor de Tweede Wereld Oorlog zorgde een aantal personen voor leven in de brouwerij in de binnenstad van Nijmegen. Een van de bekende figuren was de kastelein van café Centrale aan de Lage Markt. Later opende deze Dikke Selbach Hotel-Café-Restaurant op het Valkhofplein aan de Voerweg. Hij liet zich graag als trekpleister bekijken waarbij hij voor op het terras van zijn hotel plaats nam op een versterkte stoel met zes poten.

Dikke Selbach woog meer dan 200 kg. Hij at enorme hoeveelheden in het openbaar als trekpleister voor gasten voor zijn hotel. In het krantenknipsel van de Tilburgse Courant van 28 november 1911 staat  dat Selbach de 500 pond bereikt had. Er wordt verteld dat hij tijdens zijn ontbijt 124 kadetjes naar binnen werkte.
Op 14 april 1913 trouwde Emile Selbach met de slanke serveerster Alberta Catherine van de Weijden.

Toen de Selbach stierf op 9 december 1914 werd zijn bed omgebouwd tot zijn doodskist. Zijn lichaam werd door verhuisbedrijf van Wezel in de holst van de nacht via het slaapkamerraam uit zijn slaapkamer op een meubelkar getakeld en naar de Daalseweg vervoerd.  Hij ligt begraven op de rooms-Katholieke begraafplaats Daalseweg in Nijmegen. Het grafmonument is helaas geruimd. Ter markering ligt er nu een stenen zwerfkruis
De Nijmegenaren maakte er zelfs een straatliedje over:
Ien die nacht, ien die nacht, ien die nacht,
hebben se Selbach nur ‘t kerkhof toegebracht.
Ien ‘n waogen fan Fan Wesel aon de Waol,
fien je dâ nou gin groot schandaol?

Vanwege zijn enorme afmeting kon Selbach niet in een normale doodskist worden gelegd. Een van de versies van het lied eindigt daarom ook op ‘Want de kist was kolossaal’.

Het volgende monument is van het echtpaar

Brinkhoff – Nillesen   vak 22-14-11

Foto: Wim Desserjer
Foto: Wim Desserjer

Het bijzondere van dit monument is dat het kunstwerk (mozaïek) is gemaakt door kunstenaar Piet Gerrits. Wat de relatie tussen de fam. Brinkhoff en de kunstenaar Gerrits was, is helaas niet bekend.

De Nijmeegse kunstenaar Piet Gerrits (1878-1957), een begaafde en geïnspireerde tekenaar die gegrepen was door het leven in Palestina, was ontwerper, vormgever en decorateur van de Heilig Land Stichting. Zijn veelbewogen leven en zijn indrukwekkende werk staan in dit boek centraal.

Hij woonde na zijn opleiding tot bouwkundig tekenaar enkele jaren in Palestina, waar hij zeer onder de indruk raakte van land en volk. De inspiratie, de ervaring en de kennis die hij daar opdeed, kwam goed van pas toen hij na zijn terugkeer naar Nederland betrokken raakte bij de Heilig Land Stichting. Hij ontwierp voor de begraafplaats monumenten zoals de Kruiswegstaties, de Hof van Olijven, de Calvarieberg, het Heilig Graf, de Hemelvaartkapel en fraaie tuingraven. Voor het museumpark ontwierp hij het dorp Nazareth, de geboortegrot in Bethlehem en de Oosterse herberg. Hij decoreerde de Cenakelkerk met mozaïeken en muurschilderingen en richtte het Bijbels Museum in. Hoewel hij tegen het einde van de oorlog, toen Groesbeek in de gevechtslinie lag, door een granaat zijn linkerarm en zijn rechteroog verloor, werkte Gerrits tot aan zijn dood in 1957 voor de Heilig Land Stichting.

Bron: uitgeverij Valkhof pers.


In Paradisum Bert Eggelaar.

4. Tweede deel straatnamen

 

die verwijzen naar de begraafplaats Daalseweg.

In ons vorige bulletin, juni 2021, heeft u over dit onderwerp deel 1 kunnen lezen. Deel 2 geeft u onderstaand een overzicht van de verdwenen straatnamen die een koppeling hebben met personen die op de Daalseweg zijn begraven.



Aalbersstraat => Roukensstraat

Wijk 04 – Altrade

Ligging: Verbindingsstraat tussen de Prins Bernhardstraat en de Groesbeeksedwarsweg.

Johannes Arnoldus Aalbers.

(* Afferden(Gld) 16-02-1864 – † Nijmegen 23-06-1949).

Hij was van beroep huisschilder maar bekwaamde zich ook als aannemer. Hij bouwde de eerste woningen aan deze straat. Raadsbesluit 28-10-1911 => Roukensstraat.

Hij ligt begraven in de familiegrafkelder, locatie 14-01-03GK.



Buskensstraat => Trompstraat

Wijk 02 – Bottendaal

Ligging: Deze straat verbindt de Ruyterstraat met de Dr. Jan Berendsstraat.

Gerardus Buskens.

(* Bergharen 07-08-1853 – † Nijmegen 15-07-1933).

Van beroep aannemer, bouwde de eerste woningen aan deze straat. Raadsbesluit 27-03-1909

=> Trompstraat.

Hij ligt begraven in de familiegrafkelder, locatie 02-01-04GK.



De Swartstraat => Vlaamsegas.

Wijk 01 – Stadscentrum

Ligging: Verbindt de Molenstraat met de Tweede Walstraat.

Petrus Paulus Johannes de Swart.

(* Nijmegen 29-06-1862 – † Nijmegen 04-10-1934).

Hij was koopman van beroep en ook herbergier en had eigendommen aan een doodlopend, in 1929 door afbraak van de hieraan gelegen huizen vervallen gedeelte van de gas, De Swartstraat genoemd. Raadsbesluit 09-07-1924 => Vlaamschegas.      

Hij ligt begraven op graflocatie 06-07-12.



Dr. Banningstraat => verdwenen.

Wijk 12 – Goffert

Ligging: Bij vernieuwing van de Kolpingbuurt is de openbare ruimte met de naam Dr. Banningstraat verdwenen. Raadsbesluit 27-11-2019 => intrekking.

Franciscus Bernardus Banning.

(* Oldenzaal 29-12-1867 – † Velp(Gld.) 13-09-1944)

Arts, gemeenteraadslid, curator R.K. universiteit en katholiek voorman in de sociale beweging. Zie Nijmeegse biografieën 2013, 26-27.

Hij ligt begraven op graflocatie 26-01-03.



Eerste van Hezewijkstraat => Palmstraat

Wijk 21 – Wolfskuil.

Ligging: Verbindt de Graafseweg met de Floraweg.

Gerardus Wilhelmus van Hezewijk.

(* Heumen 27-10-1850 – † Nijmegen 17-01-1935)

Hij was van huis uit timmerman en vestigde zich met zijn gezin in 1887 in Nijmegen. Tot omstreeks 1910 was hij koffiehuishouder van Hotel-Café “De Burchpoort” (hoek Hoogstraat) waar hij zich als ondernemer met allerlei zaken bezighield. In 1894 kreeg hij voor het eerst vergunning voor de bouw van arbeiderswoningen op deze plek. Al snel werd zijn naam verbonden aan deze straat.

Raadsbesluit 14-06-1913 => Palmstraat.

Hij ligt begraven op graflocatie 22-14-13.



Tweede van Hezewijkstraat => Azaleastraat => Oude Azaleastraat

Wijk 21 – Wolfskuil

Ligging: Loopt evenwijdig aan de Palmstraat, verbinding tussen Floraweg en Graafseweg.

Gerardus Wilhelmus van Hezewijk.

(* Heumen 27-10-1850 – † Nijmegen 17-01-1935)

Hij was van huis uit timmerman en vestigde zich met zijn gezin in 1887 in Nijmegen. Tot omstreeks 1910 was hij koffiehuishouder van Hotel-Café “De Burchpoort” (hoek Hoogstraat) waar hij zich als ondernemer met allerlei zaken bezighield. Een tweede bouwproject van een aantal woningen.

Raadsbesluit 15-10-1935 => Azaleastraat en RB 16-09-2009 => Oude Azaleastraat.

Hij ligt begraven op graflocatie 22-14-13.



Van Benthemstraat => Bronsgeeststraat

Wijk 20 – Biezen

Ligging: Verbindt de Biezenstraat met de Weurtseweg.

Lambertus Hermanus van Benthem.

(* Lobith 18-09-1852 – † Nijmegen 01-11-1924)

Hij was aannemer en bouwde rond 1901 als eerste aan deze straat twee onder- en bovenwoningen.

Raadsbesluit 28-10-1911 => Bronsgeeststraat.

Hij ligt begraven op graflocatie 21-08-01.



Van der Waardenstraat => Beijensstraat

Wijk 04 – Altrade

Ligging: Loopt van de Daalsedwarsweg naar de Daalseweg.

Wijnandus Johannes Hermanus van der Waarden.

(* Nijmegen 05-11-1860 – † Nijmegen 25-09-1930)

Bouwkundige en wethouder. Bouwde de eerste huizen in deze straat in 1898.

Raadsbesluit 19-10-1912 => Beijensstraat.

Hij ligt begraven  in de familiegrafkelder, locatie 14-01-04GK.



Van Drielstraat => Evertsenstraat

Wijk 02 – Bottendaal

Ligging: Loopt van de Doctor Jan Berendsstraat naar de Sint Stephanusstraat.

Theodorus Johannes van Driel.

(* Herwen en Aerdt 30-06-1855 – † Nijmegen 04-08-1915)

Timmerman en aannemer, bouwde de eerste woningen aan deze straat.

Raadsbesluit 27-03-1909 => Evertsenstraat.

Hij ligt begraven op graflocatie 26-01-05.



Van Kempenstraat => Postdwarsweg

Wijk 06 – Hengstdal

Ligging: Loopt van de Dommer van Poldersveldtweg naar de Elzenstraat.

Gerardus van Kempen.

(* Nijmegen 24-11-1852 – † Nijmegen 26-02-1930)

Hij was landbouwer en woonde in de Dommer van Poldersveldtweg nummer 325. Hij had ook eigendommen op deze plek. Misschien daarom de verwijzing naar deze straat.

Raadsbesluit 05-03-1904 => Postdwarsweg

Hij ligt begraven op graflocatie 12-05-11.



Van Rosendaelstraat => Hugo de Grootstraat

Wijk 05 – Hunnerberg

Ligging: loopt van de Barbarossastraat naar de Berg en Dalseweg.

Bartholomeus Hermanus Franciscus van Rosendael.

(* ’s-Hertogenbosch 15-04-1829 – † Nijmegen 24-09-1907)

Het gedeelte tussen de Jan van Goyenstraat en de Berg en Dalseweg heette tot 1955 de van Rosendaelstraat, deze straat was ook zijn eigendom. Geen grap, maar gebeurd, in 1896 werd één van de bewoners zijn huis uitgezet. Toen de helpers van de Deurwaarder de boedel op straat hadden gezet werd door de heer van Rosendael protest aangetekend dat hij de boedel niet op zijn bezitting duldde. Hij had gelijk.

Hij droeg haar aan de gemeente over onder meer onder de voorwaarde, dat zij tenminste 25 jaar na de overdracht in 1900 zijn naam officieel zal behouden.

Raadsbesluit 31-08-1955 => Hugo de Grootstraat.

Hij ligt begraven op graflocatie 30-04-01.

Peter van Schaijk,

01-05-2021.

Bronnen: website Rob Essers straatnamen Nijmegen   https://gaypnt.home.xs4all.nl/straatnamen/

                  RAN Nijmegen

                  Website : https://www.wiewaswie.nl/nl/zoeken/

5. Herinneringen aan Annie en Jet Geertsen

Tante Jet, die door een val in haar jeugd erg gehandicapt was, bewoog zich met haar stok en zwaar leunend op de arm van tante Annie heel langzaam over de begraafplaats. Ik kreeg daardoor alle tijd de prachtige monumenten te bewonderen.

Op 10 februari 1926 overleed boven zijn slagerij aan de Ziekerstraat 8 volkomen plotseling op 65-jarige leeftijd de heer Wilhelmus Johannus Geertsen. Wim Geertsen was vader van een groot gezin. Twee van zijn dochters, Annie en Jet Geertsen, waren als vroegere overburen van mijn grootouders Zuidgeest-Wolf, die tot het bombardement op Ziekerstraat 7-9 woonden, bevriend met onze familie. Na de dood van mijn grootouders in 1956 en 1958 raakten zij bevriend met mijn ouders en ze werden voor mij “tante Annie en tante Jet Geertsen” van de Lange Koningstraat 21. Door deze vriendschap heb ik hen de rest van hun leven (ze stierven beiden in 1995) gekend. Graag vertel ik iets over hun betrokkenheid met de begraafplaats aan de Daalseweg.

In mijn vroege jeugd was kerkhofbezoek bij veel oudere Nijmegenaren een wekelijks ritueel. Ook op de begraafplaats aan de Daalseweg was het zondags een komen en gaan van mensen, die ’s morgens na de H. Mis of ’s middags na de theevisite een bezoek brachten aan dierbare overledenen. Ook ik ontkwam tijdens de wekelijkse logeerpartijen bij mijn grootouders niet aan dit kerkhofbezoek, waarvoor de belangstelling bij mij blijkbaar al vroeg aanwezig was.

Als wij op de begraafplaats tante Annie en tante Jet ontmoetten, werd beleefdheidshalve ook een bezoek gebracht aan de graven van de familie Geertsen. Dat kostte tijd. Tante Jet, die door een val in haar jeugd erg gehandicapt was, bewoog zich met haar stok en zwaar leunend op de arm van tante Annie heel langzaam over de begraafplaats. Ik kreeg daardoor alle tijd de prachtige monumenten te bewonderen. Die wandelingen hebben wellicht de kiem gelegd voor mijn levenslange interesse in deze prachtige begraafplaats, die begin jaren vijftig nog in een ongeschonden staat verkeerde.

In vak 1 bezochten we het graf van Maria Geertsen-Selbach (*11-06-1860), de eerste vrouw van vader Wim Geertsen. Ze overleed op 13-11-1893 “in het kraambed”, 33 jaar oud. Haar jongste dochtertje Betsy overleed achttien dagen later en werd in het graf van haar moeder bijgezet. Het hoge grafmonument verkeert nog altijd in een redelijke staat.

Daarna moesten we de begraafplaats oversteken naar vak 21, waar de ouders van tante Annie en tante Jet vrijwel tegen de muur hun laatste rustplaats hadden.

Op 08-05-1895 was vader Geertsen hertrouwd met Elisabeth Matthea Selbach (*30-10-1871), die hem nog meer kinderen schonk. Zij werd de moeder van tante Annie (*05-07-1903) en van tante Jet (*24-12-1904).

Na de dood van hun ouders op resp. 10-02-1926 en 11-05-1945 bezochten de zussen trouw de hardstenen graftombe van hun ouders. Eind jaren tachtig begon de dekplaat van deze tombe, tot grote ergernis van vooral tante Jet, ineens scheuren te vertonen en begin jaren negentig barstte de plaat. Zo wilde tante Jet na haar dood het graf van haar ouders niet achterlaten en van haar pensioen als onderwijzeres op de school van de zusters JMJ aan de Oude Stadsgracht begon ze te sparen. In 1995, toen ze al ernstig ziek was, bestelde ze een nieuwe dekplaat. Het werd een race tegen de klok. De steenhouwer zette alles op alles en op vrijdag 31 maart 1995 werd de oude grafplaat vervangen.

De neef uit Best kwam met een fototoestel en toen hij de foto in hun flat op Marialaan 235 aan tante Jet liet zien, knikte ze tevreden. Ze kon nu rustig dood gaan. Het graf van haar ouders bleef keurig achter. Twee dagen later, op 2 april 1995, sloot ze voorgoed haar ogen. Ze is 90 jaar geworden.

Tante Annie, die levenslang met haar zus had samengewoond, overleed  ruim negen maanden later op 23 december 1995. Zij werd 92 jaar. Nog altijd denk ik met veel warmte aan de twee “tantes” terug.

Bart Janssen

6. Kleine rijke stukje geschiedenis vanuit begr.plaats Dorpsstraat Neerbosch. Nijmegen.

Bij het keldergraf van kapitein Herman Leonard de Villeneuve (1811 – 1873)

Herman Leonard de Villeneuve werd geboren in Amsterdam.

Zijn broer Volkert Willem de Villeneuve deed dienst in het Regiment Huzaren, hij was kapitein. Het was in de tijd dat Nederlanders verplicht onderdeel uitmaakten van het Franse leger. Volkert vocht in Frankrijk, Denemarken en Rusland. In 1812 werd hij gevangen genomen en ondergebracht in het Russisch-Duitse Legioen, dat tegen Napoleon streed. Later werd Volkert door koning Willem I onderscheiden met de Militaire Willemsorde, 4e klasse.

Herman Leonard de Villeneuve trad net als zijn broer in dienst van het leger en belandde in Suriname. Toen Suriname in 1815 definitief onder Nederlands gezag kwam, werd ter verdediging van de kolonie het regiment West-Indische Jagers opgericht. Dat bestond uit een bataljon Artillerie en

Suriname, officier Jagersbataljon  (www.trisonline.nl)

twee bataljons Jagers. De bataljons maakten gewoon deel uit van de koninklijke landmacht, de Jagers waren opgeleid in Nederland en ook net zo gekleed en uitgerust. In 1821 werden de twee Jagersbataljons samen gevoegd tot één en aangeduid met Bataljon Nr. 27. Men benoemde Herman Leonard de Villeneuve tot 2e luitenant van dat bataljon. Daarmee leidde hij een bataljon, bestaande uit zeven compagnieën. Omstreeks 1830 bracht men de omvang terug tot drie compagnieën.[i] Ook Herman Leonard werd door koning Willem I onderscheiden. Voor twaalf jaar trouwe dienst kreeg hij in 1837 de ‘bronzen medaille’. Een op zich kleine medaille, ter grootte van een € 2-munt, met aan de voorzijde de gekroonde letter ‘W’ en aan de achterkant het rijkswapen met de Nederlandse leeuw. Op 3 december 1840 berichtte de Nieuwe Surinaamsche Courant over de ondertrouw van 2e luitenant Bataljon Jagers Nr. 27, Herman Leonard de Villeneuve met Martha Georgina Susanna Serres in Paramaribo. Martha was afkomstig uit Rees, een kleine Duitse stad, niet heel ver van Nijmegen gelegen. Het schijnt dat Martha’s zus, Catharina Louise Serres, getrouwd was met Herman’s broer Volkert Willem. De zusjes Serres waren dus getrouwd met de broertjes De Villeneuve.[ii]

Net als zijn broer werd Herman Leonard benoemd tot kapitein der infanterie. In de zomer van 1859 keerden Martha en Herman samen terug naar Nederland. Net als veel welgestelden en officieren die in de Oost of de West hadden gediend, zochten zij de landelijke rust op in het bosrijke oosten van

Detail: Bijlage 2 Staatsbegroting 1870, IXde Hoofdstuk, Nominatieve staat der verleende pensioenen aan gewezen officieren der kolonie Suriname en aan hunne weduwen.

Detail: Bijlage 2 Staatsbegroting 1870, IXde Hoofdstuk, Nominatieve staat der verleende pensioenen aan gewezen officieren der kolonie Suriname en aan hunne weduwen.

Nederland. Zij vestigden zich in Hees. Het pensioen dat Herman ontving bedroeg ᶂ 1.200,- dat nu een waarde vertegenwoordigt van minstens € 35.000.

In 1873 overleed Herman, 62 jaar oud, in Hees. Hij werd begraven op het kerkhof aan de Dorpsstraat. Zijn graf, nummer 12, is gemakkelijk te traceren. Kijkend vanaf het trottoir naar de twee grote oude taxusbomen, ligt zijn graf schuin rechts voor de rechter taxusboom. Zijn vrouw Martha overleed een maand later en werd bij haar man bijgezet. Wie ook nog in dat graf begraven werd, was een heel goede vriendin van Martha en Herman uit hun Surinaamse tijd. Dat was Jane Furlong Williams, die Paramaribo verliet na de dood van haar man, naar Nijmegen reisde en in huis bij de familie De Villeneuve ging wonen.[iii] Zij overleed in hetzelfde jaar als Herman en Martha en heeft samen met hen een laatste rustplaats gevonden aan de Dorpsstraat.

Wim Desserjer


[i] J. Karbaat, ‘De militaire geschiedenis’  Koninklijke Vereniging ter Beoefening van de Krijgswetenschap, 1960, p. 380.

[ii] J. van Gruijthuisen, ‘Graven in Neerbosch, aflevering 5’, in: De Gelderlander, 2 oktober 2013.

[iii] W. Desserjer & P. van Schaijk, ‘Herstel en herwaardering van de begraafplaats aan de Dorpsstraat in Neerbosch, Nijmegen’, Stichting In Paradisum, 2018, p. 35.

7. Nieuws en wetenswaardigheden:

Bronzen oplegletters op grafmonumenten.

Voor de oude monumentale begraafplaats aan de Daalseweg vind je opmerkelijk veel grafmonumenten waar de informatie met losse bronzen letters/cijfers wordt verduidelijkt. Brons, een legering van koper en tin, een tijdloze vorm en een keuze voor langdurig gebruik zonder aantasting van verweer. Bevestiging: aan de achterzijde van het brons worden pennetjes bevestigd welke door middel van boorgaatjes in de steen met twee componentenlijm worden vastgezet.

Onverslijtbaar, dat wel, maar juist door weersinvloed en vandalisme zie je toch op deze grafzerken steeds minder letters en cijfers en een toename van dit materiaal op jaarmarkten e.d.

Tijdrovende klussen lijken vaak te verzanden, maar toch zijn een paar mensen nu bezig om te legpuzzelen met een kleine honderd letters en cijfers die in de afgelopen jaren op de Daalseweg zijn gevonden. En met succes, een groot aantal letters kunnen weer worden teruggeplaatst op de juiste zerk.

Indrukken van de open monumentendagen 11 en 12 september 2021.

Dorpsstraat in Neerbosch, kerk met bijbehorende begraafplaats, een plek om te koesteren, een oase van rust. In die sfeer en met dank aan de eigenaar van de kerk voor de openstelling van dit prachtige rijksmonument, mochten wij op 11 september circa 45 mensen begroeten en rondleiden. Tevreden gezichten, vele verhalen, wederzijdse informatie, alles kreeg een plek.

Begraafplaats Daalseweg

Zaterdag:

Het is 2 november a.s. 25 jaar geleden (de begraafplaats was in 1995 na een lange sluiting weer voor nieuwe begravingen opengesteld en de “Werkgroep ‘t (te) behouden kerkhof” was overgegaan in de “Stichting In Paradisum”) dat Christ Doorakkers me vroeg op Allerzielen 1996 een rondleiding over de begraafplaats aan de Daalseweg te verzorgen. Voor groepen op “Open Monumentendag” gaf ik al rondleidingen vanaf 12 september 1992, maar nu de begraafplaats weer in gebruik was genomen én nu in 1996 Allerzielen op een zaterdag viel, wilde Christ een extra impuls geven aan de bekendheid van deze historische plaats. Er verscheen in weekblad “De Brug” een groot artikel “De geschiedenis van de stad ligt op het kerkhof”. De belangstelling op die zaterdag was ongekend. Enorm veel mensen, die na de jarenlange sluiting weer eens een kijkje op de begraafplaats van hun voorouders wilden nemen, stroomden samen op het voorplein en het middenpad. Christ en ik stonden perplex. Dit konden we niet aan en ik vroeg buurtbewoners na ongeveer twee uur terug te komen. Dan zou ik nóg een keer over de begraafplaats lopen.

De rondleidingen vonden elk jaar plaats op de 22e februari, de dag van het bombardement op Nijmegen, op “Open Monumentendag” en na enige tijd ook op de laatste zondagen van de maanden mei, juni en juli.

Marianne Straten nam dan cultuur en symboliek van de monumenten voor haar rekening en ik beperkte me tot de historie en “verhalen achter het graf”, die ik al vanaf 1968 verzameld had. Rondleidingen van Marianne zijn na haar dood op 26 augustus 2017 overgenomen door Bert Eggelaar.

Samen met Bert stond ik op de “Open Monumentendag” op 11 september jl., vol verwachting op bezoek te wachten.

Om 13.00 uur kwamen er twee mensen. Een dame was zeer geïnteresseerd in symboliek en dat was het terrein van Bert. Een heer vroeg of ik misschien wist waar Emile Selbach, de in Nijmegen heel bekende “dikke Selbach”, begraven lag, want daar deed hij onderzoek naar.

Wandelend naar het graf van Selbach (vak 37, rij 6, graf 1) vertelde hij ook, dat hij door zijn onderzoeken ook bijzonder geïnteresseerd was in de “Zusters Auxiliatricen van de Zielen in het Vagevuur”, in Nijmegen beter bekend onder de naam “Zusters van Hallo”.

Emile Selbach, die hotelhouder was van het hotel-café-restaurant Valkhof aan het begin van de Voerweg, noemde zich met zijn ruim 250 kg. de “gewichtigste hotelier van Europa”. Uit alle windstreken kwamen mensen naar zijn hotel-restaurant om te zien hoe hij publiekelijk  enorme hoeveelheden eten naar binnen werkte.

Heel vaak vragen oudere Nijmegenaren nog naar het graf van de Dikke Selbach, die al op 12 september 1914, 28 jaar oud, is overleden, maar die nog altijd tot de verbeelding van velen spreekt, omdat hij met zijn enorme gewicht niet in een kist paste en om die reden in zijn dichtgetimmerde houten ledikant op de begraafplaats aan de Daalseweg begraven is.

Dit verhaal hoorde ik ook in de jaren negentig van Jo Ahlrichs, onze vrijwilliger van het eerste uur, die tientallen jaren elke zaterdag naar de begraafplaats kwam om het graf van zijn vader Martin Ahlrichs te verzorgen. Deze Martin Ahlrichs, die op 28 november 1938, pas 48 jaar oud, overleed, ligt namelijk precies vóór het graf van Emile Selbach en Jo Ahlrichs kon zich het monument van Selbach nog goed herinneren.

Het graf van Selbach heeft al tientallen jaren geen monument meer. In de jaren negentig, toen een groep studenten in het kader van een verhalenfestival bij het graf van Selbach hun verhaal wilde vertellen, is er ter herkenning het stenen kruis van een afgebroken monument op het graf gelegd. Dat kruis is nooit meer weggehaald.

Nadat de bezoeker enkele foto’s had gemaakt, bracht ik hem tot zijn grote verrassing naar de grafkelder van de “Zusters van Hallo“, rechts achter het priestergraf. Het opmerkelijke van dit graf is, dat op het monument zowel aan de voor- als aan de achterzijde namen gebeiteld staan. De zuinigheid van deze zusters is zelfs na hun dood nog merkbaar op het monument.

Teruglopend naar de hoofdingang werd ik benaderd door een mevrouw, die meer wilde weten over het keldergraf van de indertijd bekende arts dr. Robert Bahlmann in vak 7. Deze

Robert Bahlmann, groot voorvechter voor het behoud van de oude begraafplaats aan de Daalseweg, staat alleen met zijn moeder Friederike E.B. Armand op de steen gebeiteld. Niemand weet waarom de namen van zijn vrouw Julia E.M.B. Bahlmann-Verhoeven en van hun dochter Beatrix Bahlmann nooit vermeld zijn. Toch weet ik zeker, dat zij er ook begraven liggen. De bijzetting van mevrouw Bahlmann-Verhoeven heb ik zelf bijgewoond. Na de dood van haar man heeft zij zich met dezelfde bevlogenheid en inzet voor het behoud van deze   begraafplaats ingezet. Dochter Beatrix overleed op 30 augustus 2017. Door Corona vond deze bijzetting in besloten kring plaats, maar ik heb zelf de geopende grafkelder gezien. Er liggen dus vier mensen begraven.

Tenslotte werd ik aangesproken door een mevrouw, die zeer enthousiast was over de oude graven, die haar deden denken aan de oude begraafplaats aan de Gronauseweg in haar geboorteplaats Enschede. Ook daar liggen oorlogsslachtoffers, o.m. van het Amerikaanse bombardement van 10 oktober 1943, waarbij 151 doden te betreuren vielen.

Het toeval wilde, dat ik die begraafplaats ken. Mijn oom Jacques Janssen en zijn vrouw Riek Janssen-Verhoeven liggen er begraven. Ik kon niet nalaten haar mijn herinneringen aan hun grafmonument te vertellen.

Mijn oom, al op 19 maart 1974 op 65 jarige leeftijd overleden, had mijn vader, smid van beroep, gevraagd of hij zijn grafkruis wilde maken. Met al zijn liefde en vakmanschap schiep mijn vader een anderhalve meter hoog smeedijzeren kruis en goot er een enorme betonnen spits toelopende voet omheen. Zijn oudste broer verdiende een onverwoestbaar monument.

In de zomer van 1974 vroeg mijn vader of ik hem wilde helpen het bijna niet te tillen kruis naar Enschede te brengen. Op de brug bij Emmerik kregen we een lekke band. Het kruis, dat op de reserveband lag, werd uit de auto getild en terwijl mijn vader de band verwisselde, stond ik, om de lak niet te beschadigen, als een missionaris met dat enorme kruis langs de weg.

Als voorlichter van de Blindenbibliotheek Le Sage ten Broek kwam ik tot mijn pensioen in 2004 regelmatig in Enschede, waar wij een “Studio Gesproken Boek” hadden en waar ook een grote groep vrijwilligers actief was. Regelmatig wandelen ik dan even over deze oude begraafplaats. Sinds 1980 is de begraafplaats gesloten. Alleen bijzettingen in bestaande graven mogen nog plaats vinden.

In februari 2020, toen ik voor de crematie van mijn nicht Franca Janssen naar Enschede ben geweest, heb ik het graf van mijn oom en tante nog bezocht. Het kruis staat er nog steeds.

Ik kijk met veel plezier terug op mijn rondleidingen op Open Monumentendag 2021. Ondanks de coronamaatregelen werden het toch rondleidingen om niet gauw te vergeten.

Bart Janssen.

Zondag: Onze nieuwe aanwinst, Maaike heeft de eerste bezoekers onder haar hoede genomen, en deze mensen ingewijd in de kennis van de symboliek die ruim voorhanden is op het kerkhof.

Denk aan de diverse soorten engelen, afbeeldingen van st. Jacobsschelpen op de zuiltjes rondom een graf, die verwijzen naar de pelgrimsroute naar Santiago.

De tweede rondleiding van die dag hadden we beduidend meer mensen, met een brede belangstelling, die rondleiding hebben we met twee mensen gedaan.

Alles bij elkaar een tevreden terugblik op een mooie en zonnige zondag, met enthousiaste bezoekers. Na bijna 2 jaar pauze door Covid een bijzonder weekend.

Begraafplaats Stenenkruisstraat: Het was een prachtige nazomerdag waardoor veel nieuwsgierigen het zich niet lieten ontnemen om eens meer te weten te komen over dat mysterieuze parkje in het centrum van Nijmegen.  Wel, tijdens de drukbezochte rondleidingen werd veel geheimzinnigheid ontsluierd. Een kleine veertig bezoekers hoorden wat er zich hier in de loop van de jaren heeft afgespeeld: hoe de Tsaar van Rusland heeft staan wenen (een tsaar mag niet huilen) aan het graf van schaakvriend, waarom er vooral platte dekstenen liggen, waarom hier zoveel militairen en militaire artsen zijn bijgezet.

Kortom, genieten van prachtig weer, boeiende informatie en een interessant historisch monument met een indrukwekkende bomenpracht! Een stuk of dertig andere geïnteresseerden  maakten van deze gelegenheid gebruik om hier te wandelen, te genieten van de sfeer en zelf op ontdekking te gaan, namen te ontcijferen, te zoeken naar bekende straatnamen. Vooral mensen uit de buurt of die al eens een rondleiding hadden gevolgd grepen hun kans nu het hek open stond. Een aantal zou volgend jaar terugkomen.

Rubriek “U vraagt en wij zoeken antwoord”

Een lezer vroeg ons – via de website – hoe het zit met de houten kruisen op de begraafplaats Daalseweg. Er zijn oude en nieuwe,  afwijkend van de stenen grafbedekkingen. Behoren die bij een religieuze groepering,  een groep die het gebruik van natuursteen afwijst of  mensen met een geldprobleem?

Het antwoord is helaas niet zo romantisch. We moeten even terug in de tijd toen de voorganger van In Paradisum, begin jaren zeventig, opnieuw de slachtoffers van het Bombardement (22  februari 1944) ging herdenken bleek dat er grafbedekkingen  van slachtoffers waren verdwenen. Onze voorgangers hebben toen besloten de graflocaties herkenbaar te maken door het plaatsen van een kruis. Omdat de middelen ook toen beperkt waren werd er gekozen voor eenvoudig vurenhout.

Het zal u duidelijk zijn dat de levensduur dan beperkt is zodat In Paradisum al een paar jaar bezig met het vervangen. Met medewerking van Wanco (Doe het zelf), de “Werkplaats West” en enkele bestuursleden worden de verrotte exemplaren vervangen door nieuwe hardhouten kruisen die langer meegaan. De eerste nieuwe kruisen zijn al voor Corona geplaatst door Burgemeester Bruls`en de heer Korsten van de SBN (eigenaar van de begraafplaats). Een nieuwe serie staat al klaar om in februari 2022 geplaatst te worden.

Overigens, een aantal jaren geleden, heeft de Gemeente Nijmegen – op initiatief van In Paradisum – met de Nijmeegse begraafplaatsen een convenant gesloten waardoor graven van oorlogsslachtoffers niet meer geruimd zullen worden.

Heeft u een vraag of wilt u weten hoe iets zit? Gebruik dan  het contactformulier op onze website.

8. Vrienden van Daalseweg

De Nijmeegse stichting In Paradisum roept belangstellenden op om zich aan te sluiten bij de Vrienden van Daalseweg. Het eerste doel van de Vrienden van Daalseweg is de publicatie van een boek over de geschiedenis van begraafplaats Daalseweg.

Stichting In Paradisum zoekt donateurs die de publicatie ervan mogelijk maken.

Het boek ‘Daalsweg’ voert de lezer langs vele graven en grafkelders. Niet alleen bekende grafmonumenten, zoals dat van de familie Veerkamp of Louis Sévèke, krijgen de aandacht, ook veel minder bekende maar prachtige graven en interessante mensen worden belicht.

Maar, nog belangrijker is dat het boek de oorsprong en geschiedenis van ‘Daalseweg’ vertelt. Voor het eerst in het bestaan van Daalseweg verschijnt er een publicatie over haar boeiende, soms onstuimige geschiedenis.

Voor eenieder, geïnteresseerd in de geschiedenis van Nijmegen in het algemeen of in de begraafplaats aan de Daalseweg in het bijzonder, is dit boek een absolute must.

Aansluiten bij Vrienden van Daalseweg kan door het storten van € 35,- of meer. Het geeft u recht op één presentexemplaar van het boek over Daalseweg, dat in 2022 uitkomt. Het bedrag van € 35,- of meer kan worden overgemaakt op bankrekeningnummer NL86ABNA0475424336 van Stichting In Paradisum met vermelding ‘Vrienden Daalseweg’ én uw (e-mail)adres, zodat In Paradisum u persoonlijk kan uitnodigen voor de boekpresentatie.

Stichting In Paradisum dankt u voor uw bijdrage aan Vrienden van Daalseweg.

9. Colofon

‘In Paradisum’ is het bulletin van de gelijknamige stichting,
het verschijnt maximaal driemaal per jaar.

De Stichting In Paradisum stelt zich tot doel de cultuurhistorische, kunsthistorische en landschappelijke waarden van de Nijmeegse monumentale begraafplaatsen te beschermen en te behouden. De focus op dit funeraire erfgoed komt tot uitdrukking in diverse activiteiten: het behartigen van de belangen van nabestaanden, het inventariseren en documenteren van grafmonumenten, het organiseren van tuinier ochtenden, en het verspreiden van kennis over de begraafplaatsen door de uitgave van dit bulletin, via een website, publicaties, en door het geven van rondleidingen op de begraafplaatsen.

De Stichting In Paradisum en haar voorgangers treden sinds 1972 op als gespreks- en onderhandelingspartner met beheerders en de gemeente Nijmegen over ontwikkeling, verbetering of verandering binnen de Nijmeegse begraafplaatsen, vooral als dit publieke, algemene belangen of belangen van nabestaanden betreft.

Vanouds zet de stichting zich in het bijzonder in voor de voormalige R.K. Begraafplaats Daalseweg.Ieder jaar organiseert de stichting hier op 22 februari, samen met de gemeente Nijmegen, een herdenking voor de vele slachtoffers van het bombardement in 1944 die hier begraven liggen. Ook wil de stichting de begraaflocaties in Nijmegen digitaal beschikbaar maken. In samenwerking met de SBN (Stichting Begraafplaatsen Nijmegen) worden hiertoe de registers van begravingen en ‘verloven tot begraving’ verwerkt.

De afbeeldingen en foto’s in deze uitgave zijn – tenzij anders is vermeld – genomen uit de “Collectie van In Paradisum”. Redactionele bijdragen van lezers en derden zijn welkom, mits digitaal aangeleverd en maximaal 2 pagina’s A4. De redactie beslist evenwel over plaatsing. Voor grotere producties is overleg vooraf met de redactie wenselijk.

De jaarlijkse bijdrage aan de Stichting In Paradisum, die geheel werkt met vrijwilligers, is minimaal € 12,50. Het bedrag kan worden overgemaakt op (IBAN) bankrekeningnr. NL86ABNA0475424336 ten name van Stichting In Paradisum te Nijmegen. De penningmeester dankt u voor het overmaken van uw bijdrage voor 2021.

Stichting In Paradisum

Stichting In Paradisum
Kerkstraat 60
6543 KL Nijmegen
t 06 1797 1197
e stichtinginparadisum@kpnmail.nl
www.stichtinginparadisum.nl

1. Voorwoord van de voorzitter

Geachte lezer van ons Bulletin,

Voorzichtig gloort er een licht aan het einde van de tunnel. De afgelopen maanden was het nog doorbijten en een enkel actief lid van In Paradisum kwam met het Coronavirus onder de leden thuis te zitten. Maar langzamerhand wordt er meer gevaccineerd en ontstaat er een gevoel van herstart.

Dat gevoel zult u terug kunnen lezen in ons bulletin. Niettemin zijn we er nog niet en voorlopig kunnen we nog niet de rondleidingen bieden die u van ons gewend bent (hoewel we hopen dat we in het najaar wel aan de Open Monumentendagen zullen deelnemen). De herdenking van 22 februari jl. vond natuurlijk zonder publiek plaats; u kunt in dit bulletin een weerslag lezen van deze herdenking (en de aandacht die het bombardement ook kreeg bij de even publiekloze kranslegging op de Dam op 4 mei).

Op de begraafplaats Daalseweg is in het afgelopen jaar veel gebeurd. Zo raakte het kruisbeeld in het midden van de begraafplaats ernstig beschadigd bij onderhoudswerkzaamheden. Gelukkig heeft de Stichting Begraafplaatsen Nijmegen (SBN) niet stil gezeten en is het herstel hiervan inmiddels gestart. Daarmee zal het middelpunt van de begraafplaats weer in zijn oude luisterrijke staat hersteld worden. Aan de randen is nog veel te wensen over, met de muur die op sommige plekken op afbrokkelen staat. Onze stichting neemt hierover contact op met de SBN en met de gemeente Nijmegen.

Over een aantal specifieke graven op de Daalseweg kunt u verder in dit bulletin lezen. Ons IP-bestuurslid Wim Desserjer is op dit moment bezig met de voorbereiding van een publicatie over de Daalseweg en u wordt van harte uitgenodigd om hem meer bijzondere verhalen over plekken en graven op de begraafplaats te sturen.

Ten slotte zij gezegd dat een stichting als de onze niet kan bestaan zonder u. Daarom breng ik u graag de oproep voor meer donateurs onder de aandacht (verspreid deze vooral onder uw kennissen). Ook zal onze onvolprezen secretaris, Roos Biemans, binnenkort het secretariaat overdragen. Bent u, of kent u, iemand die In Paradisum hierin wil komen versterken, dan houden wij ons ten zeerste aanbevolen.

Ik wens u weer veel leesplezier met dit nieuwe nummer van het Bulletin.

Pepijn Oomen

Voorzitter Stichting In Paradisum

2. Voor de niet-donateurs

Beste ontvanger van ons bulletin.

Het Bulletin is een gratis dienst van onze stichting. Net als de overige diensten en activiteiten die In Paradisum uitvoert ten behoeve van nabestaanden en belangstellenden.

Echter het kunnen aanbieden van diensten, informatie en activiteiten is voor In Paradisum niet gratis. Denk aan het onderhoud van de website en de inzet van vrijwilligers, onder andere voor:

  • Organiseren en uitvoeren van rondleidingen op de begraafplaatsen op ‘Daalseweg’, ‘Stenenkruisstraat’ en ‘Dorpsstraat’;
  • Activiteiten realiseren rond NLDOET en Open Monumentendagen;
  • Informatieverstrekking over graven en hulp bij onderzoek naar graflocatie of genealogische bronnen;
  • Organisatie en inzet bij jaarlijkse herdenking van de slachtoffers 22-02-1944, het bombardement op Nijmegen;
  • Gesprekspartner zijn voor gemeentelijke overheden, beheerders van begraafplaatsen en landelijke instellingen op terrein van funerair erfgoed.

Stichting In Paradisum is dankbaar dat donateurs met hun jaarlijkse bijdrage haar werk ondersteunen. In Paradisum ontvangt geen gemeentelijke subsidies; het is een stichting zonder winstoogmerk.

Maar stichting In Paradisum zoekt wel meer donateurs. Het is nodig.

Graag richten wij ons met deze oproep tot de niet-donateurs om ook donateur te worden en zo onze stichtingsactiviteiten te ondersteunen door aanmelding via onze website: www.stichtinginparadisum.nl

3. Beter laat dan nooit………..

De 80-jarige Cor Teunissen, die bij het bombardement zijn moeder, twee broertje en een oom verloor, verscheen op het grote beeldscherm om met zijn kleindochter Roos de krans laten leggen.

Na tientallen jaren van opmerkelijk stilzwijgen uit Den Haag was het op 22 februari 2020 dan eindelijk zover. Minister Ferdinand Grappenhaus, minister van Justitie en Veiligheid en minister voor de erediensten, bezocht Nijmegen voor de herdenking van het bombardement van 22-02-1944. Bij het monument De Schommel sprak hij de woorden, waar de Nijmegenaren 76 jaar op hadden moeten wachten. De tekst was als volgt:

Wat als je je zusje moet identificeren aan haar padvindersriem, in plaats van aan haar blonde krullen? Of je vrouw aan haar broche, in plaats van aan haar rode appelwangen? Of je vader aan het ivoren olifantje aan zijn zakhorloge, in plaats van aan zijn ongeduldige blik op de klok?

Het bombardement op 22 februari 1944 op uw stad heeft ongelofelijk veel leed met zich meegebracht. Verdriet om de verloren dierbaren. Radeloosheid om de verwoesting. En miskenning door de verzwegen ramp.

De gedetailleerde, tragische ooggetuigenverslagen die Bart Janssen optekende vonden een weg recht naar mijn hart. In de vele honderden persoonlijke getuigenissen ontbreekt iedere vorm van boosheid. Dat stemt nederig, want ik weet niet of ik dat zou kunnen opbrengen. Maar in de herinnering van de ooggetuigen bleven en blijven de geallieerden de bevrijders. In zekere zin is het bombardement op de oude binnenstad van Nijmegen een ieder overkomen.

Maar er is jarenlang door de autoriteiten over gezwegen. Door de toenmalige regering in Londen. En ook door de latere regeringen, tot in de 21ste eeuw. Ik vind dat beschamend. En ik kan het onmogelijk goedpraten.

We herdenken jaarlijks soldaten en verzetsmensen, maar over de zinloze burgerslachtoffers van dit bombardement is het oorverdovend stil gebleven. Dit is leed dat vergeten is, en dat is volkomen onterecht. Dat mogen we niet meer toelaten. Nooit meer zwijgen en verzwijgen, want, in de woorden van Mark Twain: The truth hurts, but silence kills. De waarheid doet pijn, maar zwijgen doodt.

We moeten van het foute bombardement dat we vandaag herdenken proberen iets goeds te leren. Namelijk dat bij een oorlog, bij een streven naar vrede en veiligheid helaas verliezen horen. Soms ook burgerslachtoffers. Dat is een harde en pijnlijke werkelijkheid, maar laten we daar waardig mee omgaan. Dat zijn we aan de slachtoffers en hun nabestaanden verplicht.

We zijn ook verplicht om uit te dragen hoe de bevolking de stad destijds heeft wederopgebouwd. Want dat hebben de Nijmegenaren gedaan. Ook al kwam de wederopbouw moeizaam op gang; kijk om u heen. Uw stad bruist. Een teken van hoop voor alle mensen die vandaag de dag in oorlogsgebied leven.

Nijmegenaren geven die hoop door. Een goed voorbeeld is de tijdelijke vluchtelingenopvang die uw stad in 2015/2016 op Heumensoord huisvestte. Ruim 3.000 vluchtelingen werden door u opgevangen. De grootste groep in Nederland, maar desondanks stonden vrijwilligers in de rij om te helpen. Er was zelfs een wachtlijst voor Nijmegenaren die vluchtelingen voor de thee of koffie wilden uitnodigen. Samen met de vele spandoeken ‘Welcome to Nijmegen‘ illustreerde dit uw compassie voor uw medemens. Uw aandacht voor het lijden van anderen.

We leven inmiddels 75 jaar in vrijheid. En die vrijheid betekent een verantwoordelijkheid. Zoals het doorgeven van onze kennis van het oorlogsverleden aan de generaties van de toekomst. Zonder daarbij iets te verzwijgen. Want onze kinderen zijn de levende boodschappers die we naar een toekomst sturen die wij nooit zullen zien, maar waar wij wel mede verantwoordelijk voor zijn. Onze kinderen hebben recht op niets anders dan de waarheid. Ook een waarheid die pijn doet, want erover zwijgen schaadt nog veel meer.

Dat de vele honderden persoonlijke getuigenissen van de nabestaanden van de slachtoffers van het bombardement hun uitwerking niet hebben gemist, bleek ook ruim twee maanden later, toen bij de dodenherdenking op de Dam voor het eerst in de geschiedenis een krans werd gelegd voor de slachtoffers van het bombardement van Nijmegen. De 80-jarige Cor Teunissen, die bij het bombardement zijn moeder, twee broertje en een oom verloor, verscheen op het grote beeldscherm om met zijn kleindochter Roos de krans laten leggen.

Dit jaar viel die eer te beurt aan Addy Hendriks-Gerrits, die zelf met vier klasgenootjes uit het gebombardeerde kleuterschooltje gered werd, maar bij de 24 omgekomen kleuters wel haar broertje Jopie verloor. Samen met haar zoon Erik verscheen zij op het grote scherm om voor haar broertje Jopie en alle andere ± 800 slachtoffers van het bombardement van Nijmegen een krans te laten leggen.

Enige honderden slachtoffers van het bombardement vonden een laatste rustplaats op de begraafplaats aan de Daalseweg. Wij vinden het daarom gepast ook in ons bulletin aandacht aan deze bijzondere gebeurtenis te schenken.

Bart Janssen

4. 22 februari – herdenken in coronatijd

Het was een bijzondere herdenking van het bombardement op Nijmegen dit jaar. 

Vanwege corona werd het een herdenking zonder publiek. Het viel niet mee om, voor ons als organiserend comité, een passend alternatief te bedenken. Een comité dat bestaat uit vertegenwoordigers van de Gemeente Nijmegen, Raad van Kerken, Montessorischolen en onze Stichting In Paradisum. 

Het werd uiteindelijk een prachtige reportage, in elkaar gezet door het media-team van de gemeente o.l.v. Sjoerd Gerritsen, en uitgezonden via de regionale zender RN7 op 22 februari. In het programma vertelde historicus Joost Rosendaal over de achtergrond van het bombardement en liet dominee Perla Akerboom haar licht schijnen op het belang van herdenken. Auteur Bart Janssen vertelde het tragische verhaal van bombardementsslachtoffer Leni van der Straten. Bijzonder sfeervolle opnamen waren een week eerder gemaakt op de Begraafplaats Daalseweg die toen bedekt lag onder een winters pak sneeuw. Hier vertelde ondergetekende het noodlottig relaas van enkele slachtoffers die hier begraven liggen, zoals de familie Brinkhoff, waarvan vijf gezinsleden omkwamen bij het bombardement op hun slagerij in de Krayenhofflaan. 

Indrukwekkende toespraken waren er verder van Steven Butler van de Amerikaanse Ambassade (in het Nederlands!) en staatssecretaris Broekers-Knol namens de Nederlandse regering. Trio Alt zorgde voor een sfeervolle muzikale omlijsting en kinderen van de Montessorischolen droegen gedichten voor. Burgemeester Bruls  sprak tenslotte de Nijmegenaren toe op zijn vertrouwde, betrokken wijze, waarna het luiden der klokken de twee minuten stilte inleidde om precies 13.28 uur – het fatale moment 77 jaar geleden. 

Jeroen van Zuylen   

link naar reportage: Herdenking bombardement op Nijmegen 2021 – YouTube

5. “Daalseweg”, de moeite van een publicatie waard

Sinds 1885 ligt aan de Daalseweg een begraafplaats. Al 136 jaar of eigenlijk 137. Want het begon eigenlijk allemaal in 1884 met de roep om een nieuwe begraafplaats en sindsdien heeft ‘Daalseweg’ veel meegemaakt. Ze ligt er nu bij als een waardige,  oude en monumentale begraafplaats die een bezoek zeer de moeite waard maakt. Niet alleen nabestaanden die er hun begraven dierbaren gedenken, ook anderen die even in deze verstilde omgeving komen ontspannen of genieten van de parkachtige aanblik. Maar zo was het in 1885 niet. Bijvoorbeeld. Voor de aan te leggen begraafplaats had stadsarchitect Jan Jacob Weve in 1884 prachtige, veel belovende tekeningen gemaakt. Voorbeelden hieronder. Nijmegen zou een nieuwe

grafkapel
toegangspoort
doodgravershuis

en voorbeeldige rooms-katholieke begraafplaats krijgen in de allure van de Engelse landschapsstijl. Echter monseigneur Adrianus Godschalk van bisdom Den Bosch, die het ontwerp moest beoordelen, besloot anders. In zijn brief op 11 februari 1885 schreef hij dat “Deze teekeningen met hare sierlijke gebouwen en veelvuldige beplantingen al te prachtig en te weelderig” zijn. “Eene kerkhof behoort geen lusthof, maar eene heilige godsdienst ademende plaats te wezen […] alsmede eene sterile of onvruchtbare plaats te zijn”. Ook geeft hij aan dat “de uitvoering […] daarenboven veel te kostbaar geacht wordt”. Bij de opening op 24 juni 1885 bood de begraafplaats, vooralsnog, een erg sobere aanblik…. !

Dit verhaal en nog vele meer zullen verschijnen in een publicatie over ‘Daalseweg’. Een verhaal over haar geschiedenis, haar ‘belevenissen’ en vooral over haar vele ‘bewoners’ die samen een deel van de Nijmeegse geschiedenis vormen. Voor die publicatie zijn wij nog op zoek naar foto’s en tekeningen. Maar óók naar wetenswaardigheden over mensen die er begraven zijn. Een belangrijk deel van de publicatie is het ‘funerair gastenboek’. Daarin wordt op één A4 één persoon kort maar boeiend beschreven inclusief foto’s of illustraties, zoals de foto van het graf. Hoe en of  die persoon zijn of haar sporen in het leven verdiend heeft, doet in feite niet ter zake. Het ‘funerair gastenboek’ maakt geen onderscheid in arm, rijk, belangrijk of gewoon, heel lang geleden of pas kort geleden begraven op ‘Daalseweg’. Daar begraven zijn is het enige criterium.

Als geïnteresseerde of als nabestaande van een dierbare op ‘Daalseweg’ nodigen wij u van harte uit voor een bijdrage aan de publicatie in de vorm van een foto of een beschrijving op één A4. Hierbij wordt uiteraard een zorgvuldige bronvermelding gegarandeerd.

Uw bijdrage kan gemaild worden naar:  stichtinginparadisum@kpnmail.nl of naar Wim Desserjer, f2hwpadesserjer081@hetnet.nl.

6. Straatnamen die verwijzen naar de begraafplaats Daalseweg

Een straatnaam of hodoniem is een woord om wegen(straten, lanen, allees enz.) te kunnen aanduiden. Het is een onderdeel van de toponymie en wordt in veel landen gebruikt voor het adresseren van post.

Dit artikel is een optelsom van interesse en nieuwsgierigheid naar de herkomst van Nijmeegse straatnamen die een koppeling hebben met personen die zijn begraven op de begraafplaats aan de Daalseweg. Mijn speurtocht om het hoe en waarom van die straatnamen te achterhalen, voerden onvermijdelijk naar de voortreffelijke website van dé straatnamenspecialist Rob Essers.

Zijn zeer gedetailleerde beschrijvingen van alle in Nijmegen voorkomende straatnamen, pleinen, hofjes etc. hebben uiteindelijk bijgedragen tot een beschrijving van in totaal 29 straatnamen waarvan 18 nu nog zichtbaar en 11 verdwenen zijn. Een respectabel aantal, vond ik.

Voordat ik verder ga met de beschrijvingen van genoemde straatnamen geef ik in verkorte vorm een stukje geschiedenis over het ontstaan ervan.

Een straatnaam of hodoniem is een woord om wegen(straten, lanen, allees enz.) te kunnen aanduiden. Het is een onderdeel van de toponymie en wordt in veel landen gebruikt voor het adresseren van post. In Nederland is de gemeente sinds de gemeentewet van 1851 verantwoordelijk voor de straatnaamgeving en werd een systeem van straatnamen en huisnummers ingevoerd.

Het is een hardnekkig misverstand dat de straten in de stadsdelen Dukenburg en Lindenholt geen naam zouden dragen, maar alleen genummerd zouden zijn. Het aantal straatnamen is tot een minimum beperkt. Alle straten waarvoor geen andere namen zijn vastgesteld, hebben dezelfde naam als de wijk of de buurt. In deze straatnamen komen geen cijfers voor. De huisnummers die hieraan gekoppeld zijn bestaan uit vier of in uitzonderlijke gevallen vijf cijfers. Voorbeeld : bij het adres Malvert 3316 is de straatnaam Malvert en het huisnummer 3316.

Straatnaambordjes werden aan de gevels bevestigd en vaak werden in de volksmond ontstane namen van straten toen de officiële naam. Goede voorbeelden van het Nijmeegse zijn:

De functie van de straat: Eiermarkt, Korenmarkt.

De ligging: Achter de Wiemelpoort; Achter de Vismarkt.

Personen die er gewoond hebben: Dominicanenstraat(Dominicanessen van Voorschoten), Laan van Scheut(Missionarissen van Scheut).

Een gebouw dat er staat: Schoolstraat, Looimolenweg.

De nabijgelegen plaats waarheen de weg leidt: Graafseweg, Hatertseweg, Berg en Dalseweg.

Belangrijke historische gebeurtenissen: Plein 1944 of Kitty de Wijzeplaats.

In de tweede helft van de 19de eeuw kwam het vernoemen van personen met een bepaalde staat van dienst in zwang. Toen na 1900 hele nieuwe buurten tegelijk werden gebouwd, bedacht men bepaalde thema’s per buurt, zoals in Nijmegen bijvoorbeeld:  de Indische buurt in Galgenveld, de schildersbuurt in Nijmegen-Oost en de Planetenbuurt in Heseveld.

Onderstaand geef ik in alfabetische volgorde en per straatnaam de gegevens hiervan. Kernpunten zijn,

a. de wijk waarin de straat ligt
b. de ligging van de straat
c. persoonsgegevens naamdrager
d. graflocatie Daalseweg volgens Stichting Begraafplaatsen Nijmegen(SBN). (Vak-rij-nummer)
Aanduiding GK=> grafkelder.
e. eventuele nadere toelichting.



Daniëlsweg

Wijk 23 – Heseveld

Ligging: verbindt de Oude Graafseweg met de Molenweg/Paul Krugerstraat.

Mattheus Petrus Maria Daniels (Mathé).

(* Nijmegen 01-10-1877 – † Nijmegen 02-05-1952)

Vanaf 1919 tot 1942 was hij gemeentearchivaris in Nijmegen en daarnaast archeoloog; zie Nijmeegse biografieën 2004, 35-36. Zijn vader was gemeenteraadslid en wethouder.

Zij zijn begraven in de grafkelder van de familie Daniëls-Sengers, 23-02-07GK.



Derde van Hezewijkstraat

Wijk 21 – Wolfskuil

Ligging: vormt een verbinding van de Graafseweg met de Floraweg.

Gerardus Wilhelmus van Hezewijk.

(* Heumen 27-10-1850 – † Nijmegen 17-01-1935)

Hij was van huis uit timmerman en vestigde zich met zijn gezin in 1887 in Nijmegen. Tot omstreeks 1910 was hij koffiehuishouder van Hotel-Café “De Burchpoort” (hoek Hoogstraat) waar hij zich als ondernemer met allerlei zaken bezighield. In 1907 kreeg hij vergunning om acht woningen te bouwen aan deze, aan hem genoemde, straat. De Eerste en Tweede van Hezewijkstraat speelde eenzelfde rol maar zijn omgezet naar een andere straatnaam.(zie bij vervallen namen).

Hij ligt begraven op graflocatie 22-14-13.



Dobbelmannweg

Wijk 11 – Hazenkamp

Ligging: verbindt de Hazenkampseweg met de Groenestraat.

Franciscus Theodorus Johannes Hubertus Dobbelmann (Theodoor).

(* Nijmegen 08-08-1830 – † Nijmegen 18-12-1912)

Fabrikant, gemeenteraadslid en lid Tweede Kamer der Staten Generaal. Eigenaar van het landgoed “De Winckelsteegh” met het Jonkerbos. Zie Nijmeegse biografieën 2004, 40-41, www.biografischportaal.nl .

Hij ligt begraven in de familiegrafkelder locatie 24-01b-05GK.



Dr. Banninghof

Wijk 12 – Goffert

Ligging: openbare ruimte(parkeerterrein) naast Kolpingstraat 61, bereikbaar via Leo XIII-straat.

Franciscus Bernardus Banning.

(* Oldenzaal 29-12-1867 – † Velp(Gld.) 13-09-1944)

Arts, gemeenteraadslid, curator R.K. universiteit en katholiek voorman in de sociale beweging. Zie Nijmeegse biografieën 2013, 26-27.

Hij ligt begraven op graflocatie 26-01-03.



Dr. Jan Berendsstraat

Wijk 02 – Bottendaal

Ligging: Een zijstraat van de Sint Annastraat eindigend in de Trompstraat.

Johannes Petrus Stephanus Berends.

(* Nijmegen 30-07-1818 – † Nijmegen 16-09-1913)

Een zeer gewaardeerd geneesheer, die een zeventigtal jaren in Nijmegen de praktijk uitoefende. Als lid van de gemeenteraad en ook buiten dien raad was hij een leidende persoonlijkheid. Volledige titulatuur luidde: Doctor der geneeskunde, stedelijk en plattelandsch heel- en vroedmeester. Hij werd ook in 1845 de eerste journalist van de Gelderlander.

Hij ligt begraven in de grafkelder van de familie Berends-Ottenhoff, 23-03-07GK. Monument verwoest, wel afdekplaat zonder aanduiding.



Eugène Lückerstraat

Wijk 05 – Hunnerberg

Ligging: Zijstraat van de Praetoriumstraat, doodlopend.

Eugène Joseph Frans Lücker.

(* Roermond 09-07-1876 – † Nijmegen 30-05-1943)

Nijmeegse kunstschilder en etser, leraar tekenen Canisius College. Het pand waar hij woonde, Ubbergseveldweg 50, heeft hij zelf ontworpen en draagt ook zijn gevelsteen.  Zie ook  Nijmeegse bibliografieën 2013, 104-105, www.biografischportaal.nl

Hij ligt begraven op graflocatie 19-01A-08.



Eversweg

Wijk 07 – Kwakkenberg

Ligging: Zijstraat van de Twaalf Apostelenweg naar de Berkenlaan.

Christiaan Frederik Evers.

(* Amsterdam 16-08-1855 – † Nijmegen 24-03-1914)

Sigarenfabrikant, fabriek met woning stond aan de Pontanusstraat.

Hij was ongehuwd en benoemde de gemeente Nijmegen tot erfgenaam van zijn nalatenschap onder verplichting tot stichting van een fonds waarvan rente uitsluitend moet worden gebruikt om onvermogende en behoeftige personen van 60 jaar en ouder een rustige oude dag te verzekeren.

Dit fonds werd in 1965 opgeheven en ondergebracht in de Stichting Evers-Van Schaeck Mathonfonds.

Hij ligt begraven op graflocatie 31-08-06.



Ir. Wevestraat

Wijk 02 – Bottendaal

Ligging: Zijstraat van de Dr. Jan Berendsstraat uitlopend naar de Semmelinkstraat.

Jan Jacob Weve.

(* ’s-Gravenhage 11-03-1852 – † Nijmegen 18-09-1942).

Gemeentearchitect, directeur gemeentewerken.O.a. ontwerp en aanleg begraafplaats Daalseweg, verbouw en restauratie van het Waaggebouw. Zie ook Nijmeegse bibliografieën 2013, 143-144, www.biografischportaal.nl

In de familiegrafkelder, locatie 24-05-03GK, ligt hij begraven.



Luciaweg

Wijk 07 – Kwakkenberg

Ligging: Deze weg verbindt de Sophiaweg met de Bosweg.

Maria Lucia Tijssen.

(* Nijmegen 07-08-1849 – † Nijmegen 07-07-1925)

Het lag in de bedoeling deze weg te vernoemen naar haar echtgenoot Willem Frederik Paijens die o.m. directeur was van de gemeente-waterleiding.  Maar hiertegen bestond echter bezwaar omdat een andere weg naar zijn vader was genoemd. Haar roepnaam werd nu genoemd naar deze weg.

Zij ligt begraven bij haar eerder overleden echtgenoot op graflocatie 21-06-01.



Pater Leijdekkersstraat

Wijk 05 – Hunnerberg

Ligging: Zijstraat van de museum Kamstraat, doodlopend.

Ferdinand Maria Leopold Leijdekkers.

(* Luik(B) 30-03-1855 – † Nijmegen 08-02-1924)

Vanaf de oprichting in 1900 leraar Canisius College, jezuïet, amateur archeoloog. Startte op het terrein van Canisius College in 1906 met opgravingen.

Hij ligt begraven in het priesterkeldergraf-SJ, locatie 22PRKK.



Professor Cornelissenstraat

Wijk 03 – Galgenveld

Ligging: Deze straat verbindt de Archipelstraat met de Groenewoudseweg.

Joannes Dominicus Maria Cornelissen.

(* ’s-Hertogenbosch 27-09-1893 – † Nijmegen 05-08-1947)

Gewoon hoogleraar aan de faculteit der letteren en wijsbegeerte KU, vaderlandse en algemene geschiedenis der nieuwe tijden 1930-1947. Hij was tijdens de Duitse bezetting als secretaris van de senaat de rechterhand van de rector Hermesdorf in het verzet. Zie ook : www.biografischportaal.nl

Hij ligt begraven op graflocatie 03-01-08, monument is geruimd.



Professor Huijbersstraat

Wijk 03 – Galgenveld

Ligging: Deze straat loopt van de Heyendaalseweg naar de Molukkenstraat.

Henricus Franciscus Maria Huijbers.

(* Utrecht 26-12-1881 – † Nijmegen 17-03-1929)

Gewoon hoogleraar faculteit der letteren en wijsbegeerte KU. Algemene en vaderlandse geschiedenis der nieuwe tijd 1923-1929. Promoveerde cum laude in 1913 op het eerste deel van de biografie van Don Juan van Oostenrijk, die hij in 1914 afrondde met een tweede deel. Dit werk was een afdoend blijk van diepe bronnenkennis en beheersing der literatuur.

Hij ligt begraven op graflocatie 25-05-05.



Professor van der Grintenstraat

Wijk 03 – Galgenveld

Ligging: verbindt de Professor Cornelissenstraat met de Professor de Langen Wendelsstraat.

Jozef Hubertus Petrus Maria van der Grinten.

(* ’s-Hertogenbosch 01-03-1885 – † Nijmegen 06-11-1932)

Gewoon hoogleraar faculteit der rechtsgeleerdheid KU, staatsrecht en administratief recht 1923-1932. Hij heeft als gemeentesecretaris van Nijmegen het zijne gedaan om de verhouding tussen universiteit en de gemeente op een goede basis te plaatsen. Zie ook : Nijmeegse biografieën 2004, 53 en www.biografischportaal.nl.

Hij ligt begraven in de familiegrafkelder, locatie 23-01-03GK.



Professor van der Heijdenstraat

Wijk 03 – Galgenveld

Ligging: Deze straat verbindt de Archipelstraat met de Professor Schrijnenstraat.

Egidius Johannes Josephus van der Heijden(Gé).

(* Gouda 12-08-1885 – † Nijmegen 24-05-1941)     

Gewoon hoogleraar faculteit der rechtsgeleerdheid KU, 1923-1940, burgerlijk recht handelsrecht en rechtsgeschiedenis. Hij stichtte in Nijmegen de Rota Carolina, een praktische oefenschool voor studenten, die zich op de advocatuur toelegden. Hij was een befaamd jurist en ironicus. Zie Nijmeegse bibliografieën 2004, 62-63 en www.biografischportaal.nl

Zijn dochter Geertruida Catrien was getrouwd met Jo Cals, minister-president kabinet Cals 1965-1966, (val:  nacht van Schmelzer).

Hij ligt samen met zijn vrouw en kleinkind Cals begraven op graflocatie 22-11-04.



Roothaanstraat

Wijk 04 – Altrade

Ligging: Verbindingsstraat tussen de Van den Havestraat en de Dominicanenstraat.

Carel Marie Victor Roothaan.

(* Amsterdam 21-02-1865 – † Nijmegen 11-01-1892).

Gemeenteontvanger 1892-1930 en was bovendien ontvanger van de beurs Burghardt vd Bergh en beheerder van het Eversfonds. Ook was hij de grondlegger van het St. Canisius ziekenhuis aan de St. Annastraat 289.

Hij ligt begraven op graflocatie 31-06-08.



Simon Langendampad

Wijk 20 – Biezen

Ligging: Begint bij de Waalhaven en Loopt gedeeltelijk parallel met de Kaaisjouwerskade, echter

bij raadsbesluit van 17-4-2013 is het woningbouwproject Handelskade in werking getreden en zijn tegen de muur van de Kaaisjouwerskade in november 2020 nu twee straatnaamborden aangebracht.

Simon Petrus Langendam.

(* Nijmegen 25-09-1820 – † Nijmegen 14-05-1889).

Oprichter en drukker van De Gelderlander krant, in mei 1848 rolde in Langendams drukkerij aan de Waalkade/hoek Grotestraat de eerste aflevering van De Gelderlander, staatkundig-, nieuws- en advertentieblad, van de pers.

Hij ligt begraven op graflocatie 28-06-08.



Terwindtstraat

Wijk 05 – Hunnerberg

Ligging: Deze straat loopt vanaf Keizer Traianusplein in noordelijke richting naar de Nieuwe

              Ubbergseweg.

Hermanus Lambertus Terwindt.

(* Pannerden 09-02-1819 – † Nijmegen 04-01-1892).

Industrieel, wethouder. Hij was lid van de commissie voor de uitleg van de stad, samen met Francken en Graadt van Roggen. Hun namen staan vermeld boven de prachtige smeedijzeren poort van de brug naar het Valkhof. Zijn grafmonument is naar ontwerp van Ir. Weve, beeldhouwwerk is van Henri Leeuw. Zie ook ; Nijmeegse Biografieën 2006, 130-131.

Hij ligt begraven in de familiegrafkelder, locatie 20-01-06GK.



Willem Heijdtstraat

Wijk 06 – Hengstdal

Ligging: Loopt van de Dunklerstraat naar de Van ’t Santstraat.

Petrus Jacobus Wilhelmus Heijdt.

(* Nijmegen 13-10-1868 – † Nijmegen 28-05-1928).

Vishandelaar en componist. Heeft als componist naam gemaakt.

Hij ligt begraven op graflocatie 24-03-10.

Deel 2  van dit artikel verschijnt in ons volgende bulletin en zal een overzicht geven van verdwenen straatnamen met een relatie tot de begraafplaats Daalseweg.

Peter van Schaijk,

01-05-2021.

Bronnen: website Rob Essers straatnamen Nijmegen   https://gaypnt.home.xs4all.nl/straatnamen/

                  RAN Nijmegen

                  Website : https://www.wiewaswie.nl/nl/zoeken/

7. De tweeling Rietje en Willy Rademaker

In juni 2002 interviewde ik Annie Gardenier-Delcliseur voor mijn boek “De pijn die blijft” over de slachtoffers van het bombardement van 22-02-1944, dat op 22-02-2005 verscheen. Annie Gardenier was de dochter van Leendert Delcliseur, die het fatale bombardement ook niet overleefde. Hij was een van de slachtoffers van de bommen op het station. Na het uitvoerige interview, ik had mijn spullen al weer ingepakt en stond met mijn tas bij de voordeur, vertelde ze pas dat in haar familie ook nog een tweeling was omgekomen.

Ik spitste mijn oren, want ik was al jaren op zoek naar familie van de tweeling Rietje en Willy Rademaker, die in het weeshuis zaten en op een onbekende plaats de dood vonden. Ik reageerde meteen met: “U bedoelt toch niet de tweeling Rademaker”?

Zij bleek familie van de tweeling te zijn, maar kon me helaas niets vertellen over hoe en waar de kinderen waren omgekomen. Ze had echter wel een foto van de kinderen met hun opa en hun oudere zusjes. Ik was dolblij, dat ik de tweeling dan in ieder geval met een foto in mijn boek kon opnemen.

Een jaar later reageerde Netty van Oss-van den Heuvel (bekend van het Nijmeegs Soaptheater) op een van mijn vele oproepen om nabestaanden van de slachtoffers van het bombardement. Zij vertelde me, dat zij de tweeling Rademaker  onder het puin van de ingestorte huizen van de Doddendaal had gevonden. Ze overleden toen vrijwel meteen, maar ze konden in ieder geval wel in de grafkelder van het weeshuis begraven worden, voegde ze er aan toe, want van heel veel slachtoffers is nooit iets teruggevonden.

Na de presentatie van “De pijn die blijft” besloot ik de rondleidingen, die ik al vanaf 1992 op de begraafplaats Daalseweg geef, vaker toe te spitsen op de honderden oorlogsslachtoffers, die er begraven liggen. Zo ook op zondag 27 juni 2010.

Onder mijn “gehoor” bevonden zich ook de mij toen nog onbekende Yvonne Ubben en Jan Bredie, die in de Zondagkrant mijn oproep gelezen hadden en voor de eerste keer aan een rondleiding deelnamen. Halverwege de rondleiding vroeg Yvonne of ik misschien wist waar de bij het bombardement omgekomen tweeling  Rietje en Willy Rademaker begraven lag. Opnieuw was ik uiterst verrast, toen ik haar de foto van Annie Gaardenier-Delcliseur liet zien. Ze wees haar moeder aan, die op de foto achter de tweeling stond. Ze kende de foto niet en was ontzettend blij, toen ik haar even later de grafkelder kon aanwijzen waar haar tantes begraven lagen. Ze was jaren op zoek geweest en nu had ze hun graf eindelijk gevonden.

De blijdschap was zó groot, dat zij en haar partner kort na de ontdekking gepakt en gezakt met verse aarde, tuingereedschap en plantjes naar de begraafplaats togen om het graf, waar o.a. haar tantes begraven lagen, een fleuriger aanzicht te geven.

Sindsdien omgeven zij het graf elke lente met verse begonia’s, hyacinten, narcissen, tulpen, enz.

Hun jaarlijkse actie was ook het bestuur van de Beide Weeshuizen opgevallen en op 24 april 2021 mochten zij op de begraafplaats de “Stijn Buys-Pluim”, een eerbetoon van de Beide Weeshuizen, in ontvangst nemen

Yvonne en Jan, ook namens de Stichting In Paradisum van harte gefeliciteerd met dit welverdiende eerbetoon.

Bart Janssen

De wezengrafkelder
Rietje en Willy Rademaker in zwarte jurkjes
Yvonne Ubben en Jan Bredie met de oorkonde op de begraafplaats Daalseweg

8. Nieuws en wetenswaardigheden

Namenmonument oorlogsslachtoffers geactualiseerd.

In februari van het vorige jaar is door onze stichting een namenmonument onthuld van alle oorlogsslachtoffers die begraven liggen op de begraafplaats Daalseweg. Met dank aan oplettende bezoekers zijn in de loop van het jaar hierop een aantal correcties en aanvullingen binnengekomen.

Wij hebben deze verwerkt in het bestaande overzicht en sinds eind maart jongstleden zijn in het monument de nieuwe bladen geplaatst.

Corona maatregelen rondleidingen dit jaar  en open monumentendagen 11 en 12 september 2021.

In verband met het COVID-19-virus hebben wij, voor uw en onze veiligheid, moeten besluiten de hieronder geplande rondleidingen niet te laten plaatsvinden:

Voor de begraafplaatsen Daalseweg en Stenenkruisstraat op 27 juni en 25 juli 2021.

Voor zover nu bekend zullen de open monumentendagen wel doorgang kunnen vinden. Veranderingen hierin zullen wij via onze website bekend maken.

Begraafplaats Daalseweg, beide dagen rondleidingen om 13.00 uur en 14.30uur.

Begraafplaats Stenenkruisstraat is op beide dagen tussen 11.00uur en 17.00uur toegankelijk en zullen er rondleidingen worden verzorgd om 11.30uur en 14.30uur.

Begraafplaats Neerbosch is tussen 11.00uur en 17.00uur toegankelijk en is ook de kerk van binnen te bezichtigen.

Schade kruisbeeld.

In ons vorige bulletin hebben wij uitvoerig geschreven over de schade aan het kruisbeeld op de begraafplaats Daalseweg. Dit loopt nu al bijna één jaar en gelukkig kunnen wij u nu melden dat de eigenaar, stichting begraafplaatsen Nijmegen (SBN) een akkoord heeft bereikt met de verzekeraar.

Het kruisbeeld is een rijksmonument en dateert van 1868 en bij het ter perse gaan van dit bulletin is een ter zake kundig restauratiebedrijf begonnen met de herstelwerkzaamheden.

9. Functie bestuurssecretaris per juni 2021 vacant

Daarom zoeken we een nieuwe bestuurssecretaris die samen met de voorzitter en penningmeester de spil van de stichting vormt. De bestuurssecretaris ondersteunt niet alleen het bestuur, maar heeft ook nadrukkelijk zelf een adviserende rol daarin en bevordert de gang van zaken onderling en met derden, zoals de gemeente Nijmegen en begraafplaatseigenaren. Daarnaast omvat de functie ook het 6 à 7 keer per jaar realiseren van een vergadering en de zorg voor afhandeling en archivering van correspondenties. Digitale basisvaardigheden zijn een vereiste i.v.m. het bijhouden van de correspondentie en administratie. Natuurlijk is er tijdens de overgang begeleiding van de vertrekkende secretaris. Interesse of meer weten?

Neem contact op via stichtinginparadisum@kpnmail.nl

10. Colofon

‘In Paradisum’ is het bulletin van de gelijknamige stichting,
het verschijnt maximaal driemaal per jaar.

De Stichting In Paradisum stelt zich tot doel de cultuurhistorische, kunsthistorische en landschappelijke waarden van de Nijmeegse monumentale begraafplaatsen te beschermen en te behouden. De focus op dit funeraire erfgoed komt tot uitdrukking in diverse activiteiten: het behartigen van de belangen van nabestaanden, het inventariseren en documenteren van grafmonumenten, het organiseren van tuinier ochtenden, en het verspreiden van kennis over de begraafplaatsen door de uitgave van dit bulletin, via een website, publicaties, en door het geven van rondleidingen op de begraafplaatsen.

De Stichting In Paradisum en haar voorgangers treden sinds 1972 op als gespreks- en onderhandelingspartner met beheerders en de gemeente Nijmegen over ontwikkeling, verbetering of verandering binnen de Nijmeegse begraafplaatsen, vooral als dit publieke, algemene belangen of belangen van nabestaanden betreft.

Vanouds zet de stichting zich in het bijzonder in voor de voormalige R.K. Begraafplaats Daalseweg.Ieder jaar organiseert de stichting hier op 22 februari, samen met de gemeente Nijmegen, een herdenking voor de vele slachtoffers van het bombardement in 1944 die hier begraven liggen. Ook wil de stichting de begraaflocaties in Nijmegen digitaal beschikbaar maken. In samenwerking met de SBN (Stichting Begraafplaatsen Nijmegen) worden hiertoe de registers van begravingen en ‘verloven tot begraving’ verwerkt.

De afbeeldingen en foto’s in deze uitgave zijn – tenzij anders is vermeld – genomen uit de “Collectie van In Paradisum”. Redactionele bijdragen van lezers en derden zijn welkom, mits digitaal aangeleverd en maximaal 2 pagina’s A4. De redactie beslist evenwel over plaatsing. Voor grotere producties is overleg vooraf met de redactie wenselijk.

De jaarlijkse bijdrage aan de Stichting In Paradisum, die geheel werkt met vrijwilligers, is minimaal € 12,50. Het bedrag kan worden overgemaakt op (IBAN) bankrekeningnr. NL86ABNA0475424336 ten name van Stichting In Paradisum te Nijmegen. De penningmeester dankt u voor het overmaken van uw bijdrage voor 2021.

Stichting In Paradisum

Stichting In Paradisum
Kerkstraat 60
6543 KL Nijmegen
t 06 1797 1197
e stichtinginparadisum@kpnmail.nl
www.stichtinginparadisum.nl

1. Voorwoord van de voorzitter

Geachte lezer van ons Bulletin,

We beleven vreemde tijden. Een akelig virus waart al tien maanden door het land en het openbaar leven ligt plat. Ook voor In Paradisum was het voorbije jaar 2020 daarmee een jaar als geen ander. Na een positief begin van het jaar, met een inspirerende herdenking van het Bombardement in de Lutherse Kerk, bij de Schommel en op begraafplaats Daalseweg en daarna de onthulling van een nieuw informatiebord door de wethouder, kwam ook voor onze stichting veel stil te liggen. De rondleidingen die we jaarlijks geven op de begraafplaatsen gingen niet door en ook andere activiteiten waaraan In Paradisum meedoet, zoals NL Doet en de Open Monumentendagen, vonden geen doorgang.

Tegelijkertijd toonden onze actieve leden zich bijzonder veerkrachtig. Artikelen werden geschreven – een weerslag hiervan vindt u in dit Bulletin – en er is ook grote voortgang geboekt voor nieuwe grotere publicaties. En ook het werk aan de grote database van graven op onze website ging onverdroten voort. Helaas moesten wij onverwachts afscheid nemen van een belangrijke drijvende kracht hierachter, Wim Kruidhof. U leest zijn in memoriam in dit Bulletin.

Maar de veerkracht van de actieve leden van onze stichting biedt hoop voor de toekomst. Wanneer het virus ons weer toestaat uit de huidige maatschappelijke lockdown te komen, dan zullen de rondleidingen weer als vanouds georganiseerd worden. Alleen moeten we op dit moment nog even doorbijten en zullen we nog even onze ziel in lijdzaamheid moeten bezitten. Gelukkig is er nu een nieuw Bulletin dat u kan helpen deze tijd door te komen.

Er is een lange tijd verstreken sinds de laatste editie van het Bulletin, door de Coronacrisis en computerproblemen. Daarvoor bied ik u mijn excuses aan.

Op 22 februari zullen we – voor het eerst in decennia – geen herdenkingsactiviteiten houden op de Daalseweg. Dat is op dit moment niet te verantwoorden. Maar gaat u vooral in de tuin of op het balkon staan en luistert u naar de klokken die beieren over nog gruwelijker tijden. Op afstand gedenken we dan met velen. En volgend jaar weer met zijn allen.

Ik wens u voor nu veel leesplezier toe.

Pepijn Oomen

Voorzitter Stichting In Paradisum

2. Aannemersbedrijf van Tienen bestaat 200 jaar.

Op 21 november 2018 verscheen er in het weekblad De Brug een artikel over de uitgave van het boek “200 jaar aannemen en aanpakken” van Ben van Tienen, dat door burgemeester Bruls in ontvangst werd genomen.

De aannemerij Van Tienen was mij uit mijn jeugd bekend. Na het bombardement van 22-02-1944, waarbij mijn grootouders Zuidgeest-Wolf hun woning met winkel op de Ziekerstraat 7-9 verloren, kregen zij een tijdelijk pand toegewezen op Ziekerstraat 43. Ik kwam er elk weekend en als ik met de jongens van Meussen en Rikken op straat mocht spelen, keek ik altijd nieuwsgierig door de poort van Aannemerij van Tienen, die naast mijn grootouders op Ziekerstraat 45/47 gevestigd was, maar ik heb het als kind van 6 jaar nooit aangedurfd de grote poort binnen te gaan om er te gaan kijken. Vanuit de achterzijde van nr. 43 zag ik wel de grote opslagplaats van de aannemerij, die zich in mijn herinnering uitstrekte tot aan een achteruitgang aan het Mariënburg.

Nadat mijn grootouders in 1951 de nieuwbouw aan de Ziekerstraat 5 betrokken, was mijn belangstelling over, maar enkele tientallen jaren later kwam ik door mijn werk als voorlichter van de blindenbibliotheek Le Sage ten Broek wéér de naam Van Tienen tegen. Regelmatig had ik contact met mevrouw P. Ederveen-van Tienen (1903-1991) uit de Hermelijnstraat, die jarenlang boeken in brailleschrift heeft omgezet. Met deze mevrouw Ederveen, echtgenote van Willebrordus Ederveen, eigenaar van de in die tijd heel bekende Renaultgarage, heb ik vaak herinneringen uit die tijd opgehaald.

Mevrouw Paulina Ederveen was de dochter van Bernardus van Tienen, de derde generatie van het aannemersgeslacht. Haar grootvader Christoffel van Tienen (de 2e generatie) werkte samen met zijn vader Jan van Tienen, die dorpstimmerman was.

In 1881 verhuisde Christoffel van Elden naar Nijmegen. Juist in die jaren waren de wallen geslecht en werd er aan de stadsuitleg gewerkt. Christoffel sprong er graag op in en bouwde zijn eerste woningen aan de Groenewoudschelaan (de huidige Oude Groenewoudseweg) en aan de Dikkeboomweg.

In de loop der jaren werden ook zijn zonen Bernard en Hendrik in het bedrijf actief. Tussen 1900 en 1906 bouwden vader en zonen Van Tienen de eerste woningen en bedrijfspanden aan de Burghardt van den Berghstraat en de Jan de Witstraat en zo werden er in de loop van de 200 jaar in en ver buiten Nijmegen steeds meer werken aangenomen of opgeknapt. Het voert te ver om het enorme scala aan bouwwerken in dit verhaal te benoemen. Het met vele foto’s uitgebrachte boek geeft een prachtig overzicht van wat de zes generaties van Tienen door het hele land hebben betekend.

Voor onze begraafplaats is het heel bijzonder, dat ook het praalgraf van de familie Veerkamp in 1995 mede door Van Tienen is gerestaureerd. Hiervoor moest het prachtige en unieke neogotische grafmonument met het 2300 kilo wegende dak gedemonteerd en gerestaureerd worden en ook de wenende engel op het graf herkreeg haar oude glans. Tot verdriet van velen hebben onverlaten na de restauratie de over het kruis hangende hand van de engel afgebroken en meegenomen.

Het is ook bijzonder, dat zowel Christoffel en zijn vrouw Johanna Beugerink als zijn zoon Hendrik en zijn vrouw Everdine Berends op deze begraafplaats begraven zijn. Van deze vier familieleden bestaat echter alleen een foto van Christoffel van Tienen.

Beide grafmonumenten verkeren nog in een goede staat, maar het is jammer, dat de bronzen letters van het monument van het echtpaar Van Tienen-Berends in de loop der jaren zijn verdwenen. Daardoor is de tekst onleesbaar geworden.

Christoffel v. Tienen    J.H. v. Tienen-Beugerink       grafmonument

In vak 31, rij 3, graf 3 liggen begraven:

Tienen-Beugerink, Johanna Hendrika v.         *16-11-1834    +04-11-1909

Tienen, Christoffel v.                          *21-04-1839    +27-03-1927

Hendrik van Tienen       Everdine M. v. Tienen-        grafmonument

                                            Berends

In vak 20, rij 4, graf 9 liggen begraven:

Hendrikus Cornelis van Tienen                      *22-11-1874    +..-..-1932

Everdina Maria Berends                                 *..-..-1875        +12-09-1944

 

Bart Janssen

3. In herinnering Wim Kruidhof

Mijn kennismaking met Wim vond plaats op een heel warme zomerdag in augustus 2019. Het was op de Grote Markt waar we hadden afgesproken voor een nadere introductie: Wim met In Paradisum en omgekeerd. Het behoeft geen lang betoog. Wim wilde graag vrijwilligerswerk doen voor een stichting als In Paradisum waar hij met zijn interesse voor (lokale) geschiedenis bezig kon zijn. Dat men bij In Paradisum kampte met een complexe data-materie in allerlei Excelbestanden, bestaande uit duizenden namen van mensen begraven op Nijmeegse begraafplaatsen, dat wist Wim eigenlijk al wel, van het RAN. Want daar had ik lang geleden eens geïnformeerd naar vrijwilligers met kennis van statistiek om In Paradisum te helpen. Ons doel was te komen tot een funeraire databank, die belangstellende burgers en professionals konden raadplegen. Zo’n karwei was Wim dus wel toevertrouwd en hij had er ook veel zin in. Als natuurkundig ingenieur had hij veel expertise verworven bij Fokker Ruimtevaartafdeling en ingenieursbureau Movares. Zijn nauwkeurigheid en omgang met werk-van-lange-adem kwamen zeer van pas. In Paradisum kon het niet beter treffen. In augustus 2019 ging Wim enthousiast en voortvarend aan de slag, correspondeerde regelmatig over de voortgang en informeerde ons welke methoden hij toepaste. Bij dat laatste begrepen wij lang niet altijd direct zijn gecompliceerde werkwijzen, maar met zijn rustige, bedachtzame en vriendelijke uitleg konden wij de gang van zaken goed volgen. Zijn research verliep voorspoedig. In het voorjaar 2020 was de databank ‘Daalseweg’ bijna compleet en konden we al beginnen met toevoegen van extra’s, zoals foto’s. Helaas dook in mei 2020 een onbekend bestand op dat niet rijmde met reeds bewerkte bestanden. Een grote tegenslag. Maar opnieuw ging Wim, welhaast onverstoorbaar, weer aan de slag met dat probleembestand, met aanvullende begraafboeken en registers. In de data deden zich duizenden dubbelingen en andere imperfecties voor die een-voor-een uitgezuiverd moesten worden. Wim fikste dat. Dat wil zeggen bijna …!  

Op 4 oktober liet Wim mij nog weten dat het eind van de dataproblematiek in zicht was, nog eventjes. Ook leverde hij toen nog informatie aan voor een te publiceren verhaal over de geschiedenis van ‘Daalseweg’.

Niet veel later ontving ik een mailbericht van Eric Kruidhof, zijn broer, dat meldde dat Wim dood was. Op 13 oktober plotseling en geheel onverwacht thuis overleden. Een schokkend bericht.

Tja, dat de databank er niet is, dat is wel het minste. Dat Wim er niet meer is, betekent veel meer. Wij verliezen een bijzonder betrokken, kundig en vooral zeer vriendelijke man, die oprecht geïnteresseerd was in mensen die samen ergens voor stonden, namelijk om lokale geschiedenissen te bewaren en bereikbaar te maken voor anderen.

We hebben Wim amper 15 maanden gekend … .

Op 21 oktober 2020 hebben familie, vrienden en bekenden in het crematorium afscheid van hem genomen. Wij, enkele leden van In Paradisum, waren er op die woensdag ook bij.

Het was een regenachtige en gure dag.

Wim Desserjer

4. Fauna waarnemingen o.a. op de begraafplaats Stenenkruisstraat

Mijn naam is Mariëlle Vriends en ik ben inmiddels afgestudeerd als ecoloog aan de universiteit van Wageningen. In de zomer van 2020 heb ik stage gelopen bij de gemeente Nijmegen. Ik heb toen onderzoek gedaan naar het voorkomen van kleine marterachtigen in Nijmegen Oost. Hiervoor heb ik camera’s geplaatst in tuinen en in parken en op deze manier gekeken welke diersoorten er voorkomen. Zo is er ook een camera geplaatst op een beschutte plek op de oude begraafplaats van het Julianapark.

Mijn onderzoek ging met name over de bunzing en wezel, omdat er weinig kennis over deze soorten is. Met name in steden is het onduidelijk in hoeverre deze soorten aanwezig zijn. Samen met de Zoogdiervereniging ben ik dit gaan onderzoeken. Helaas zijn de bunzing en wezel nauwelijks waargenomen. Ik heb één wezel waargenomen in een tuin op de stuwwal en een vijftal steenmarters, dat zijn ook marterachtigen. Verder zijn er verschillende andere soorten gezien. Er zijn in totaal 17 vogelsoorten en 11 zoogdieren geregistreerd. Met name huiskatten, egels, ware muizen en merels zijn gevonden in tuinen en parken in het onderzoeksgebied.

Een reden dat er nauwelijks kleine marterachtigen gezien zijn, kan zijn dat het stadsgebied een ongeschikte plek is om te leven. Er is te weinig begroeiing en beschutting voor de dieren om zich te verplaatsen. Om meer te weten te komen over de kleine marterachtigen zal er een vervolgonderzoek gedaan moeten worden. Wie weet mogen we de volgende keer bij u in de tuin kijken? 😉

Hartelijke groet,
Mariëlle Vriends

Wilt u meer weten over mijn onderzoek? Mail mij dan op m.vriends@nijmegen.nl

5. Uitgelicht: 76 jaar vrijheid

Wat veel mensen niet weten, is dat er op de begraafplaats Daalseweg ruim 300 slachtoffers van het bombardement van 22 februari 1944 liggen, plus nog eens 100 slachtoffers die gevallen zijn als gevolg van de tweede wereldoorlog. In het kader van 75 jaar vrijheid, deze keer twee bijzondere oorlogsgraven.

Leonardus Lambertus Jacobs. Vak 08-Rij 02-Graf 13
Leo Jacobs was een van de vijf leden van de LBD, de luchtbeschermingsdienst.
Deze vrijwilligers hielden de wacht op de Stevenstoren.
Leo Jacobs, zoon van Johannes W.Jacobs en Johanna C.Nagelmaker, was  getrouwd met Martha Elisabeth Stevens en werd vader van enkele kinderen, Hij werkte bij de Luchtbeschermingsdienst. Op 22 februari ’44 had hij zijn dienst geruild. In plaats van op de Marathontoren  in de Goffert stond hij nu op de Stevenstoren. Tijdens het bombardement is hij er om het leven gekomen. Zijn lichaam werd drie dagen later op het dak van drogisterij Dirk Katje aan de Ganzenheuvel gevonden en door zijn vrouw, die drie dagen naar hem gezocht had, in de Veilinghal  geïdentificeerd. Op zijn bidprentje stond: hij kwam om het leven “op zijn post en trouw bij de vervulling van zijn plicht”. Hij werd begraven op de Daalseweg. ( bron: Oorlogsdoden Nijmegen 1940-1945)

foto: In Paradisum, Nijmegen.

22 februari 1944

Bombardement 22 februari 1944 Nijmegen

De firma Haspels was een modezaak aan de Lange Burchtstraat 18 en 18a. Negentien werknemers kwamen hier om. Allen waren verbrand. De stoffelijke overschotten zijn in zeven kisten begraven. Een medewerkster, de coupeuse Thea A. van Pelt, was niet aanwezig en kwam bij het station om het leven.

TER NAGEDACHTENIS AAN HET DIERBARE PERSONEEL DAT OP 22 FEBR. 1944 VIEL TEN GEVOLGE VAN DE RAMP TE NIJMEGEN BIJ DE FIRMA HASPELS

6. Bijzettingen op de begraafplaats Daalseweg in 2019 en 2020

Verdrietig om het gemis maar dankbaar voor de goede herinnering. Zo gedenken wij hen die in deze periode zijn begraven op de begraafplaats aan de Daalseweg in Nijmegen.

Albertha Wilhelmina van ’t Hof-Kleingeld, geb. 8-2-1933 te Rotterdam, overl. 15-3-2019 te Nijmegen. Bijgezet in het graf van haar echtgenoot M.P. van ’t Hof. Graf 35-06-12

Hubertus Johannes Gerardus Herberghs, geb. 27-2-1933 te Heerlen, overl. 28-3-2019 te Nijmegen. Graf 9-02-11

Gerrit Hengeveld, geb. 24-1-1928 te Aalten, overl. 28-4-2019 te Nijmegen. Graf 3-02-14

Paula Gabrielle Verboekend, geb. 24-3-1946 te Zeist, overl. 2-5-2019 te Nijmegen. Graf 35-02-26

Elizabeth Wilhelmine Schouten, geb. 26-7-1935 te Nijmegen, overl. 12-7-2019 te Nijmegen. Graf 30-01-03

Ivo Gerardus Maria Wijdeveld, geb. 1-8-1959 te Nijmegen, overl. 20-8-2019 te Nijmegen. Graf 35-06-24

Pieter Frans Mijts, geb. 1-10-1935 te Waddinxveen, overl. 23-8-2019 te Nijmegen. Graf 3-03-21

Maria Geertruida Hendrika Kiezebrink, geb. 25-2-1953, overl. 7-9-2015. Asbus bijgezet in urnengraf ouders, T.W.M. Kiezebrink en G.J. Kiezebrink-Kroes. Graf: 9-05-24.

Anny Roffelsen, geb. 21-7-1920 te Helmond, overl. 14-10-2019 te Nijmegen. Graf 6-04-05

Johanna Everdina van der Borg-Crombach, geb. 5-9-1922 te Arnhem, overl. 18-11-2019 te Etten-Leur. Bijgezet in graf echtgenoot A.E.M.G. van der Borg. Graf 3-04-20

Joseph Maessen, geb. 15-8-1923 te Melick en Herkenbosch, overl. 28-12-2019 te Beek (Berg en Dal). Bijgezet bij echtgenote C.E.M. Maessen-de Ruijter. Graf 10-07-28

Willem Josephus Ignatius van der Gulden, geb. 29-7-1929 te Venlo, overl. 14-1-2020 te Nijmegen. Bijgezet in het graf van zijn echtgenote H.C.W. van der Gulden-Böckling. Graf 8-06-13

Maria Wilhelmina Keijser-Nolet, geb. 7-4-1941 te Warmenhuizen, overl. 24-1-2020 te Nijmegen. Bijgezet in het graf van haar echtgenoot J.A.M.P Keijser. Graf 14-04-01

Joseph Hubert Hoffmann, geb. 31-1-1976 te Nijmegen, overl. 13-2-2020 te Nijmegen. Graf 5-02-05

Wilhelmus de Laat, geb. 7-3-1954 te Geldrop, overl. 3-3-2020 te Nijmegen. Graf 8-04-29

Johanna Peters-Wullings, geb. 16-9-1919 te Nijmegen, overl. 9-11-2019 te Nijmegen, as bijzetting bij haar echtgenoot P.H. Peters. Graf 3-02-01

Theodorus Wilhelmus Andreas Eppink, geb. 27-7-1933 te Doetinchem, overl. 22-3-2020 te Nijmegen. Graf 10-04-30

Elspeth Alison van Agt-McGregor, geb. 28-11-1929 te Ottawa Canada, overl. 7-4-2020 te Nijmegen. Bijgezet in het graf van haar echtgenoot F.J.T.J. van Agt. Graf 3-03-21

Jacob Bouten, geb. 17-4-1930 te Nijmegen, overl. 25-4-2020 te Nijmegen. Graf: 18A-02-09

Paulus Gerardus Hermans, geb. 13-12-1959 te Brunssum,  overl. 30-4-2020 te Kleve BRD. Graf 16-02-02

Johanna Elisabeth Maria Holl, geb. 10-1-1954 te Nijmegen, overl. 3-6-2020 te Nijmegen. Graf 3-03-09

Bernadette Maria Cools, geb. 17-9-1958 te Nijmegen, overl. 17-6-2020 te Nijmegen. Graf 9-02-18

Wilhelmus Maria Nollen, geb. 2-9-1933 te Wierden, overl. 6-7-2020 te Nijmegen. Graf 5A-01-19

Hendrika Johanna Geertruida Oostendorp-Knoef, geb. 21-6-1938 te Borne, overl. 1-9-2020 te Nijmegen. Bijgezet in het graf van haar echtgenoot G.F.M. Oostendorp. Graf 8-06-22

Eduard Theodoor August Marie Janssen, geb. 18-9-1930, overl. 4-7-2020. Asbus geplaatst in urnengraf 4-2-23

Theodorus Johannes Maria Smits, geb. 24-8-1948 te Gendringen, overl. 1-10-2020 te Nijmegen. Graf 5-05-04

Franciscus Wilhelmus Maria Sutmuller, geb. 21-2-1952 te Nijmegen, overl. 14-10-2020 te Nijmegen. Graf 14-4-5

Petronella Johanna Arntz-Cuijpers, geb. 21-12-1923 te Nijmegen, overl. 24-11-2020 te Westervoort. Bijgezet in het graf van haar echtgenoot P.J. Arntz. Graf 10-01-03

Jolanda Petronella Maria Wijdeven, geb. 17-2-1966 te Vorstenbosch, overl. 28-12-2020 te Nijmegen. Graf 32-10-13

Peter van Schaijk in samenwerking met de Stichting Begraafplaatsen Nijmegen.

7. Zigeunerkoning Karel en zijn vrouw Hulda

………..ook wel geluiden te horen dat het beter was deze “nomaden” niet te plaatsen in een dichtbevolkt stadsgedeelte, maar op een plek waar “het volkje” niemand kwaad kan doen.

Op de RK Begraafplaats aan de Daalseweg , vak 38, rij 8 grafnummer 19 (SBN nummering) , tweede klasse, werd op 8 mei 1943 Karel Franzen ter aarde besteld. Hij werd in Hongarije geboren, plaats niet bekend, op 22 mei 1865 met de doopnamen Johann Friedrich Wilhelm en hij overleed op 77 jarige leeftijd in Nijmegen op 5 mei 1943(ouders onbekend). Hij was getrouwd met Hulda Bamberger, geboren in Friedrichslohra (Duits dorpje in de gemeente Groszlohra)  op 1 maart 1868 en overleden

3 augustus 1944, 76 jaar oud, te Auschwitz, Zigeunerlager Birkenau, R.K. en statenloos.

Helemaal achterin, het laatste vak rechts van de begraafplaats, ligt het graf van Karel Franzen direct aan het hoofdpad.

Tekstplaat op graf

Tien hardstenen platen als grafbedekking, zes opstaande houten paaltjes die de afscheiding aangeven en een houten kruis met twee miniatuur viooltjes en een koperen tekstplaat. Het graf zoals het er nu uitziet oogt mooi en kan in mijn ogen bijna niet het oorspronkelijk grafmonument van ruim 75 jaar geleden zijn.

De tekstplaat laat iets bijzonders zien, want kennelijk had Karel voor zijn vrouw Hulda Bamberger ook al een plaatsje laten reserveren, door familie netjes geregeld. Alleen haar sterfdatum stond open: nog in te vullen en bij te schrijven wanneer haar tijd gekomen was. Zij is echter niet in Nijmegen maar in Auschwitz in 1944 overleden en geeft ook direct de lading weer wat er zoal gebeurd zou kunnen zijn.

Karel en Hulda waren woonwagenbewoners, hij was musicus en handelde in paarden. De Gemeente Nijmegen bepaalde in 1921, aan de hand van een politieverordening, dat het is verboden in de Gemeente een andere standplaats met een woonwagen in te nemen dan op het door B&W aangewezen gedeelte van het aan de Weurtseweg gelegen terrein, kadestraal bekend Gemeente Neerbosch, sectie A, nummer 1378. De Nieuwe Kade.

Bij deze beslissing waren er binnen de gemeenteraad ook wel geluiden te horen dat het beter was deze “nomaden” niet te plaatsen in een dichtbevolkt stadsgedeelte, maar op een plek waar “het volkje” niemand kwaad kan doen.

De voorzieningen en inrichting van het nieuwe terrein werden aangepakt, er werden maatregelen getroffen in het belang van de hygiëne en de zedelijkheid door oprichting van privaten, een schutting om zich achter te verkleden etc.

Ten bate van de woonwagenbewoners was er ook een Vereniging R.K. Liefdewerk die zich hard maakte voor het, ter plekke, verkrijgen van een gelegenheid waarin bijzonder de kinderen nuttig zouden kunnen worden bezig gehouden en zich mede aan de opvoeding te kunnen wijden. 

Begin 1923 werd er een comité opgericht in de parochie Kraijenhofflaan, afdeling St. Imelda, die zich belast met de behartiging van de geestelijke en stoffelijke belangen van de woonwagenbewoners, een groep van vaak tot diepe armoede vervallen mensen. Dit comité regelde bijv. de schoolgang van de kinderen en hielden de vele kinderen van de meestal R.K. ouders op voor het bijwonen van de H. mis en cathechismus.

Februari 1925 werden er in het kamp enkele gevallen van typhus waargenomen. Nadat drie dodelijke gevallen bekend werden kwam de medische zorg onmiddellijk in actie, er moet een typhusbacillendrager rondlopen, zo werd gezegd, het was geen vlektyphus maar buiktyphus, de hygiënische toestanden waren erg slecht. Het kwam zelfs voor dat mensen de faeces, waarin juist de besmettelijke bacillen kunnen zitten, gewoon naar buiten wierpen des morgens nabij de openluchtstal van de paarden.

Er werden dan ook verbeteringen aangebracht in het kamp: afzonderlijke kinderprivaten, de gehele bodem werd met cement afgedicht en een goot naar een put en een aparte mestbak voor paardenmest.

Tot eind maart 1931 is in een van de bijzondere scholen aan de Doddendaal een klasje voor meisjes en aan de Nieuwe Markt een speciaal klasje voor jongens wier aanwezigheid in de gewone klassen op bezwaar stuitte.

Toen was er ook al sprake van een nieuwe standplaats voor woonwagens en wel aan de Graafseweg. In september 1932 werd  dit ook gerealiseerd, het woonwagenkamp op de Draaiom naar de gelijknamige boerderij gelegen aan de St. Teunismolenweg.

Woonwagenkamp Draaiom, opening in 1932.

De adresboeken van de gemeente Nijmegen geven in ieder geval het beeld dat dit echtpaar Karel Franzen en Hulda Bamberger in het hierboven beschreven woonwagenkamp moeten hebben gewoond. Ze waren al op leeftijd toen ze de stap namen om de woonwagen definitief te verruilen voor een huis. Dit heeft plaatsgevonden tussen 1934-1938 met als woonadres de Lompenkramersgas nummer 11. Hier overleed Karel op 5 mei 1943. Ik las het in de krant, niet in eentje, maar in vele dagbladen van 11 mei 1943, met de kop

“OUDE ZIGEUNERMAN, KONING DER ZIGEUNERS, STERFT IN NIJMEGEN”

Hij werd dus wel erkend als koning, een zigeunerkoning nog wel, al werd men indertijd zo al gauw genoemd wanneer sprake was van een grote familie, aanzien was belangrijk. Volgens de krant had hij 22 kinderen waarvan er nog 16 in leven. In het gasje waar hij woonde stond hij opgebaard en daar namen vele zigeuners uit heel het land afscheid van hem.De begrafenis geschiedde op de Daalseweg, na een uitvaartmis in de kerk van de Carmel.

Hulda en Karel behoorde tot de Sinti-familie (mannelijk Sinto, vrouwelijk Sintezza). Sinti, in het dagelijks taalgebruik ook aangeduid als zigeuners, is een naam voor een nomadisch volk. Alhoewel de meeste Sinti zich als aparte etnische groep zien, zijn ze één van de vijf Romastammen. Ze stammen vermoedelijk uit één van de vier provincies van Pakistan. Al vóór 1868 kwamen er Sinti naar Nederland.                                                                                                                                                                                                                                                                                        

Wat is er nu met Hulda gebeurd. Toen haar man overleed was zij 75 jaar en we mogen aannemen dat zij op het oude adres is blijven wonen. Tijdens de Tweede Wereldoorlog waren zigeuners samen met onder andere de Joden doel van de vernietigingsdrift van de nazi’s. In hun ogen waren zij asociaal en crimineel en als niet-Ariërs werden ze als ongewenst  beschouwd. In Nederland kwam  van de vervolging op zigeuners wat later op gang, toch is zij identiek aan de vervolging op Joden. Beiden gingen naar dezelfde kampen met hetzelfde doen, de vernietiging van het volk.

Text Box: De LompenkramersgasOp zondag 14 mei 1944 begonnen overal in Nederland de telexen van de politiehoofdbureaus te ratelen met het bericht dat er twee dagen later een grote razzia moest plaatsvinden om iedereen op te pakken met “de kenmerken der zigeuners”. Het betrof een geheime en zeer dringende telex van de directeur-generaal van politie te Nijmegen.

Deze zigeunerrazzia vond plaats op dinsdag 16 mei 1944 om 04.00uur. Ook Nijmegen werd hiervan opgeschrikt en ook Hulda werd met vele zigeuners op deze dag afgevoerd naar het doorgangskamp Westerbork. Drie dagen later, vrijdag 19 mei werd zij op transport gezet naar Auschwitz-Birkenau .

Op 3 augustus 1944, 76 jaar oud, is zij in Auschwitz overleden (vergast).

Peter van Schaijk.

8. Herdenking bombardement zonder publiek

Op maandag 22 februari 2021 is het 77 jaar geleden dat Nijmegen werd getroffen door een verwoestend bombardement.

Vanwege corona vindt er dit jaar helaas geen publieke herdenking plaats. Ook is er geen publieke kranslegging.

Dat geldt zowel voor de herdenking bij De Schommel, achter het stadhuis, als op de Begraafplaats Daalseweg.

Mogelijk zijn er wel toespraken en kunt u die volgen via de tv of via internet (website Gemeente Nijmegen), maar ook daarover is op dit moment, eind januari, nog onduidelijkheid. We raden u aan berichten hierover te volgen via onze plaatselijke kranten (Brug, Gelderlander) of via sociale media. 

Laten we hopen dat we vanaf volgend jaar de herdenkingen weer samen kunnen beleven. De herinnering aan deze zwarte dag in de geschiedenis van Nijmegen mag niet verloren gaan.  

Jeroen van Zuylen

9. Nieuws en wetenswaardigheden

Augustus 2019:  25 jarig bestaan Stichting In Paradisum

Stichting In Paradisum heeft in 2019 haar 25 jarig jubileum gevierd. Zij was in 1994 voortgekomen uit het samengaan van de werkgroep ‘t (Te) Behouden Kerkhof en de stichting ‘Behartiging van Belangen van Nabestaanden van overledenen ter aarde besteld op de begraafplaats voor Rooms-Katholieken in Nijmegen’. Beide groeperingen, vanaf 1994 dus onder één naam, hebben zich jarenlang ingezet om begraafplaats ‘Daalseweg’ in haar oorspronkelijke vorm te behouden. Dat is gelukt en inmiddels bestaat er goede samenwerking tussen In Paradisum en de stichting Begraafplaatsen Nijmegen, de eigenaar van ‘Daalseweg’. Ook met de gemeente Nijmegen zijn goede afspraken gemaakt. Immers monumentale begraafplaatsen verdienen serieuze aandacht. Zo behartigt In Paradisum thans ook de historische belangen van de begraafplaatsen ‘Dorpsstraat’ en ‘Stenenkruisstraat’.

Het 25 jarig bestaan werd gevierd met een symposium op 11 oktober 2019 in de Lutherse kerk in Nijmegen. Centraal in het symposium stond de functie die monumentale begraafplaatsen in onze maatschappij kan vervullen. Het gaat al lang niet meer alleen om de functie van gedenken, maar ook het belang in (kunst)historisch opzicht is waardevol. Bovendien functioneert een begraafplaats als ‘Daalseweg’  welhaast in toenemende mate als plaats met een bijzondere landschappelijke betekenis, als groene oases in volgebouwde stadswijken. Uiteraard geldt dit voor meer begraafplaatsen.

Het symposium werd geopend door de Nijmeegse burgemeester Hubert Bruls die het belang van het behouden van begraafplaatsen als ‘Daalseweg’ onderstreepte en een gemeentelijke beleidsnota over religieus inclusief funerair erfgoed aankondigde. Onder de titel ‘Van protest naar samenwerking’ vertelde In Paradisum-voorzitter Pepijn Oomen over de verandering van actiegroep naar samenwerkingspartner voor het behoud van monumentale begraafplaatsen in Nijmegen. De voorzitter van de Terebinth (landelijke organisatie voor funerair erfgoed), Bert Lever, wees op het belang van beleidsontwikkeling voor het behoud van funerair erfgoed. En in een boeiend betoog schetste Franc Korsten, stichting Begraafplaatsen Nijmegen, wat er zoal komt kijken bij het funerair managen van een begraafplaats. Tenslotte maakte Willem Reijnders, bestuurslid In Paradisum, de toehoorders duidelijk welke uiteenlopende functies een monumentale begraafplaats zoal kan vervullen. Met een geanimeerde discussie, een hapje en een drankje werd het symposium afgesloten. Het was een mooie en goede verjaardag van In Paradisum.

22 Februari 2020: Namenmonument oorlogsslachtoffers.

Op 22 februari 2020, 76 jaar na het verwoestende bombardement op Nijmegen, heeft de wethouder Noël Vergunst op de begraafplaats Daalseweg een namenmonument onthuld. Op dit nieuwe monument staan, in alfabetische volgorde, de namen van alle oorlogsslachtoffers met geboorte- en sterftedatum die hier zijn begraven. Ook de graflocatie wordt hierop aangegeven met de vermelding of het grafmonument nog aanwezig of geruimd is.

In het kader hiervan is op initiatief van onze stichting een actie gestart om houten kruizen te plaatsen op naamloze graven van oorlogsslachtoffers. Een vrijwilligersclub uit Nijmegen-Oost maakt deze kruizen en inmiddels zijn er drie geplaatst.

Half april 2020: Ernstige schade kruisbeeld.

Half april 2020 is bij snoeiwerkzaamheden op de begraafplaats Daalseweg het centraal gelegen kruisbeeld ernstig beschadigd. Bij een zwenkmoment van de hoogwerker werd het kruisbeeld geraakt en werd de gietijzeren aanhechtingsbalk, waarop het Christusbeeld was bevestigd, doormidden gebroken.

Dit kruis stond op het oude stadskerkhof en bij de opheffing in 1925 overgebracht naar de Daalseweg, een ijzeren kruis met een wit beschilderd gietijzeren corpus uit de tweede helft van de 19de eeuw, dat in 1950 op een sokkel met bloembak van gebroken wit geglazuurde baksteen werd geplaatst.

Een plaatsbepalend beeld met een religieuze uitstraling, toentertijd passend bij een Rooms Katholieke begraafplaats.

DE SBN heeft direct maatregelen getroffen om het vernielde kruisbeeld een veilige plek te bieden en wij blijven alert en hopen op een snelle terugplaatsing van een goed hersteld  kruisbeeld.

Zomer 2020: Appartementen van Beethovenstraat.

In de zomer van 2020 is gestart met de bouw van 42 energiezuinige tweekamerappartementen aan de van Beethovenstraat. Dit complex grenst aan de begraafplaats Daalseweg en verrijst op de plek waar voorheen de schoenfabriek Wellen en Co. was gevestigd. Opdrachtgever is de vastgoedhandelaar Ton Hendriks, ontwerp is gemaakt door Flow Architecten uit Nijmegen en het Nijmeegse aannemingsbedrijf van Schaik tekent voor de realisatie.

Om de woningen te ontsluiten, wordt het pad aan de van Beethovenstraat en achter de begraafplaats richting Groesbeeksedwarsweg loopt, ingericht als volwaardige straat.

Wooncomplex en begraafplaats stralen een open visie uit, zo lijkt het. Reacties van de nieuwe bewoners zullen zeker meegewogen moeten worden bij een eventuele verdere invulling van hun terrein en hun eigen woongenot.

10. Colofon

‘In Paradisum’ is het bulletin van de gelijknamige stichting,
het verschijnt maximaal driemaal per jaar.

De Stichting In Paradisum stelt zich tot doel de cultuurhistorische, kunsthistorische en landschappelijke waarden van de Nijmeegse monumentale begraafplaatsen te beschermen en te behouden. De focus op dit funeraire erfgoed komt tot uitdrukking in diverse activiteiten: het behartigen van de belangen van nabestaanden, het inventariseren en documenteren van grafmonumenten, het organiseren van tuinier ochtenden, en het verspreiden van kennis over de begraafplaatsen door de uitgave van dit bulletin, via een website, publicaties, en door het geven van rondleidingen op de begraafplaatsen.

De Stichting In Paradisum en haar voorgangers treden sinds 1972 op als gespreks- en onderhandelingspartner met beheerders en de gemeente Nijmegen over ontwikkeling, verbetering of verandering binnen de Nijmeegse begraafplaatsen, vooral als dit publieke, algemene belangen of belangen van nabestaanden betreft.

Vanouds zet de stichting zich in het bijzonder in voor de voormalige R.K. Begraafplaats Daalseweg.Ieder jaar organiseert de stichting hier op 22 februari, samen met de gemeente Nijmegen, een herdenking voor de vele slachtoffers van het bombardement in 1944 die hier begraven liggen. Ook wil de stichting de begraaflocaties in Nijmegen digitaal beschikbaar maken. In samenwerking met de SBN (Stichting Begraafplaatsen Nijmegen) worden hiertoe de registers van begravingen en ‘verloven tot begraving’ verwerkt.

De afbeeldingen en foto’s in deze uitgave zijn – tenzij anders is vermeld – genomen uit de “Collectie van In Paradisum”. Redactionele bijdragen van lezers en derden zijn welkom, mits digitaal aangeleverd en maximaal 2 pagina’s A4. De redactie beslist evenwel over plaatsing. Voor grotere producties is overleg vooraf met de redactie wenselijk.

De jaarlijkse bijdrage aan de Stichting In Paradisum, die geheel werkt met vrijwilligers, is minimaal € 12,50. Het bedrag kan worden overgemaakt op (IBAN) bankrekeningnr. NL86ABNA0475424336 ten name van Stichting In Paradisum te Nijmegen. De penningmeester dankt u voor het overmaken uw bijdrage voor 2021.

Stichting In Paradisum
Kerkstraat 60
6543 KL Nijmegen
t 06 1797 1197
e stichtinginparadisum@kpnmail.nl
www.stichtinginparadisum.nl

1. Voorwoord

In Paradisum bestaat dit jaar 25 jaar, een jubileum dat we graag met u willen vieren met een symposium op vrijdag 11 oktober.

Het monument op de Daalseweg is een stap dichterbij gekomen en NL Doet was een groot succes ondanks het slechte weer. Belangstelling van de gemeente was er ook, burgemeester Bruls werkte actief mee. 22 februari was er een sfeervolle herdenking op de Daalseweg.

Verder kunt u een interessant artikel lezen over de Zouaven, vrijwillige soldaten in het pauselijke leger. Ook in dit nummer treft u weer de vaste rubrieken Uitgelicht, U vraagt wij zoeken antwoord en de bijzettingen op de Daalseweg aan.

We wensen u veel leesplezier toe!

Willem Reijnders, Elisa Koehof, redacteuren

2. Contributie

Helaas heeft nog niet iedere donateur de bijdrage voor 2019 betaald. Aldus een vriendelijk verzoek om dit zo snel mogelijk in orde te maken. U kunt uw jaarlijkse bijdrage van minimaal € 12,50 overmaken op bankrekening NL86ABNA 0475 4243 36 ten name van de Stichting In Paradisum te Nijmegen.

Mocht er een speciale reden zijn om niet te betalen, laat u ons dit dan weten. Ontvangen wij geen betaling of andere reactie van u, dan nemen we aan dat er geen belangstelling meer bestaat. We zullen uw gegevens dan uit ons bestand halen en u geen informatie meer toesturen.

3. Deze zomer 25 jaar Stichting In Paradisum

Willem Reijnders

Deze zomer is het 25 jaar geleden dat de Stichting In Paradisum werd opgericht.
Dat gebeurde omdat het toen vaststond dat de begraafplaats Daalseweg vooralsnog niet geruimd werd.

De gang van zaken is in dit gezelschap wel bekend, lang geleden het was nog in de tijd van de toenmalige, Nijmeegse, grote, woningnood dat het besluit viel om de vrijwel volle begraafplaats Daalseweg te sluiten en na verloop van tijd te ruimen ten gunste van woningbouw. De begraafplaatsen in het Jonkerbos waren inmiddels in gebruik en boden nog heel veel ruimte.

Bij nabestaanden, buurtbewoners, heel veel Nijmegenaren en andere geïnteresseerden leidde dit voornemen tot grote verontwaardiging en felle protesten. Om tegenacties te organiseren ontstonden twee actiegroepen: een die zich vooral richtte op de belangen van de nabestaanden en de werkgroep voor het behoud. Het ging er soms fel aan toe, het waren in de kern immers actiegroepen. Er kwamen echter ook constructieve activiteiten tot stand zoals bijvoorbeeld de herdenkingen van Het Bombardement op 22 februari 1944, de inventarisatie van de nog bestaande grafmonumenten en de natuurwaarden. En niet te vergeten dit blad.

Toen het primaire doel gerealiseerd was, is het verstandige besluit genomen om een nieuwe stichting op te richten, met de naam In Paradisum, waarin de twee actiegroepen samengingen. Er moest nu op een constructieve wijze worden samengewerkt met voormalige opponenten zonder dat het oude zeer een dominante rol zou gaan spelen . Ook was het van belang en er ruimte kwam voor nieuwe initiatieven. Nu 25 jaar geleden.

Dit jubileum laten we natuurlijk niet zomaar voorbijgaan. We organiseren 11 oktober, wanneer iedereen terug is van vakantie en de Market Garden herdenkingen voorbij zijn, een symposium in de Lutherse kerk aan de Prins Hendrikstraat.

Het wordt geen historische herdenking maar vooral een blik op de toekomst van begraafplaatsen en ontwikkelingen in funeraire cultuur. Programma en uitnodigingen volgen én we kijken er naar uit u dan te ontmoeten want een klein feestje is toch wel verdiend.

4. Rondleidingen

In 2019 organiseert In Paradisum op 26 mei (week van de begraafplaats), 30 juni en 28 juli rondleidingen over de begraafplaatsen Daalseweg en Stenenkruisstraat (Wedren/Prins Bernardstraat). De begraafplaats bij het Witte Kerkje in Neerbosch is van de straat af goed te bekijken en als u geen overlast veroorzaakt kunt u er ook wel even rondkijken en met het boekje heeft u een goede leidraad.

Stenenkruisstraat

De begraafplaats Stenenkruisstraat (Wedren/Prins Bernardstraat) rondleidingen op 26/5, 30/6 en 28/7 om 12:00 uur. Verzamelen bij het gebouwtje aan het Athelonepad (fietspad). Gemakkelijk te combineren met een bezoek aan de Daalseweg

Tijdens de Open Monumentendagen is de begraafplaats op zaterdag 14 en zondag 15 september van 11:00 – 17:00 uur geopend. Om 11:30 uur, 14:30 uur en naar behoefte zijn er rondleidingen.

Daalseweg

Op de begraafplaats Daalseweg zijn er rondleidingen op 26/5, 30/6 en 28/7. Let op we verzamelen eerst in de, 200 m verder gelegen, Luthersekerk aan de Prins Hendrikstraat, hoek Jacob Canisstraat voor een inleidende presentatie, om 13:00 uur voor een algemeen en kunsthistorische rondleiding door Bert Eggelaar en om 14:30 uur voor een rondleiding door Bart Janssen met nadruk op graven met een verhaal

Tijdens de Open Monumentendagen op 14 en 15 september 2019 zijn er, op de

altijd toegankelijke begraafplaats, rondleidingen. Verzamelen in de Luthersekerk om 13:00 uur voor de algemeen en kunsthistorische rondleiding en om 14:30 uur de rondleiding gericht op graven met een verhaal.

Neerbosch

Bij het Witte Kerkje is er zaterdag 14 september rond de middag een van de auteurs van het In Paradisum–boekje over de begraafplaats aanwezig voor informatie. Ook het kerkje is dan (gedeeltelijk) te bezoeken. Belangstellenden kunnen tevens het boekje kopen (€ 5,-; alleen contant, geen PIN).

Een korte beschrijving van de geschiedenis en het karakter van deze begraafplaatsen vindt u op onze site www.stichtinginparadisum.nl.

5. Een echt monument voor de oorlogsdoden op de Daalseweg dichterbij

Willem Reijnders

Op deze begraafplaats zijn 309 slachtoffers van het bombardement van 22 februari 1944 en ongeveer 102 andere slachtoffers van de Tweede Wereldoorlog bijgezet.

De grafbedekking van een groot aantal graven is inmiddels verdwenen. Met name bij de jaarlijkse herdenking van 22 februari, toch altijd door een honderdtal mensen bezocht, en tijdens de rondleidingen wordt het ontbreken van een monument en informatie over de graflocatie als een groot gemis ervaren. Het door In Paradisum gecreëerde gelegenheidsmonument met kleine houten kruisjes kan hier beperkt in voorzien. Op de website is wel informatie beschikbaar, maar bij herdenken is dit niet praktisch.

De bedoeling is dat het monument bestaat uit een vitrine met een namenlijst van de slachtoffers met aanduidingen of het gaat om bombardements- of andere oorlogsslachtoffers, op welke locatie de grafbedekking zich bevindt of op welke locatie de stoffelijke resten zich nog in de ondergrond bevinden. Dit in combinatie met een plattegrond van de begraafplaats met indicatie van die locaties. Via een QR-code kan de bezoeker detailinformatie vinden op bijvoorbeeld de sites van In Paradisum en Oorlogsdoden Nijmegen.
Deze vitrine, passend bij de beide andere vitrines, wordt geplaatst in samenwerking met de SBN (Stichting Begraafplaatsen Nijmegen), de eigenaar/beheerder. In Paradisum zorgt voor de inhoud en een gespecialiseerd bedrijf levert en plaatst de onderhoudsvrije en duurzaam geconstrueerde vitrine

Omdat er inmiddels een aantal grafbedekkingen geruimd zijn, hebben we ons en aantal jaren moeten behelpen met kleine houten kruisjes die op een leeg vak geprikt werden, de laatste jaren op alfabetische volgorde. Dit was een wat schamele noodoplossing die het gemis van een permanent monument slechts versterkte. Als eerste stap naar een blijvende herinnering is op de website een subpagina onder de naam ‘Oorlogsdoden Daalseweg’ ingericht als een virtueel monument. Zeker voor nabestaanden en andere bekenden hebben de slachtoffers nu in ieder geval naam gekregen. Via de boeken van Bart Janssen kregen ze ook een gezicht.
Wanneer het verzamelen en controleren van de gegevens vlot verloopt, kan het monument in september 2019, op tijd voor de 75-jarige herdenking van Market Garden, onthuld worden.

6. ‘Wie zou je zijn als je nog had geleefd?’

Jeroen van Zuylen

Wil Gipman

Bij De Schommel vertelt de nu 80-jarige, maar veel jonger ogende, Addy Hendriks-Gerrits het aangrijpende relaas van wat zij die 22ste februari 1944 meemaakte.
Ze zat op de kleuterschool aan de Oude Stadsgracht toen even voor half twee de bommen vielen. Haar geluk was dat ze vlak tevoren uit de klas de gang op was gegaan. Even later lag ze onder het puin. Addy zou de ramp overleven. Zo niet haar klas- en schoolgenootjes, waaronder haar jongere broertje Jopie. Die vond samen met 23 andere kinderen en acht nonnen de dood. ‘Wie zou je zijn als je nog had geleefd?’, stelt Addy zichzelf de vraag. Het publiek is zichtbaar geroerd.

Op 22 februari 2019 was het precies 75 jaar geleden dat het hart van Nijmegen werd getroffen door een afschuwelijk bombardement. Binnen twintig seconden veranderde één van de mooiste historische binnensteden van Nederland in een brandende puinhoop waar bijna 800 mensen de dood vonden.
In de hele stad werd het bombardement dit jaar uitgebreider herdacht dan ooit. En meer Nijmegenaren dan ooit namen eraan deel.

Op Plein 44 stonden immense borden met de indrukwekkende portretten van alle slachtoffers van het bombardement. De hele dag door staan daar mensen in stilte naar te kijken, op zoek naar omgekomen familieleden of bekenden, of gewoon uit respect en belangstelling.

Voor het eerst begon de herdenking al een dag eerder, op 21 februari. Niet met een herinnering aan het vuur en de dood, maar met een ode aan het leven en de toekomst. Zoals het leven in Nijmegen geleefd werd aan de vooravond van het bombardement. Langs de hele brandgrens, dwars door de centrumstraten, werd een kwartier lang door honderden mensen muziek gemaakt, gezongen, verhalen verteld en gedichten voorgedragen. Daartussendoor bewogen zich nog eens honderden hardlopers die met hun fakkels, langs de brandgrens lopend, symbolisch alle Nijmegenaren met elkaar verbindend.

Op 22 februari zelf was er veel publiek bij alle plechtigheden. In de Stevenskerk waren er indrukwekkende toespraken van onder meer burgemeester Aboutaleb van Rotterdam, de stad die in de oorlog net als Nijmegen door zware bombardementen is getroffen.

De organisatie van de Herdenkingen was dit jaar zeer ingenomen met de aanwezigheid van vertegenwoordigers van de regering. Staatssecretaris Blokhuis toonde zich bij De Schommel persoonlijk zeer betrokken door zich in zijn praatje rechtstreeks te richten tot overlevenden van het bombardement. Na het luiden van de klokken in de hele stad en aansluitend de twee minuten stilte, volgde een mooie bijdrage van kinderen van de Montessorischool en natuurlijk het leggen van de kransen.
Terzelfder tijd vond op de Begraafplaats Daalseweg weer de meer intieme herdenking plaats, ter nagedachtenis aan de ruim 300 bombardementsslachtoffers die op de Daalseweg begraven liggen. Tegen de honderd nabestaanden en belangstellenden vonden de weg naar de Begraafplaats. Waarmee is aangetoond dat beide herdenkingen wel degelijk tegelijk kunnen plaatsvinden.
De mensen van de Lutherse Kerk aan de Prins Hendrikstraat zorgden aansluitend voor een hartelijke ontvangst met koffie en soep voor hen die nog wilden napraten.

In diezelfde Lutherse kerk vond ’s avonds nog een bijzonder herdenkingsconcert plaats met een zeer gevarieerd programma met dagboekfragmenten en talloze muzikale bijdragen. Van stemmige luisterliedjes tot een stevige popsong, van meerstemmige koorliederen tot klassieke zang begeleid door kerkorgel en piano. Maar in alles klonk de herinnering door aan die zwarte dag in februari 1944.

7. Ook een herdenking op de Daalseweg

Willem Reijnders

Traditiegetrouw werd er ook op de Begraafplaats Daalseweg in een meer informele sfeer herdacht. Ruim honderd belangstellenden, meestal familieleden van de 309 hier bijgezette slachtoffers luisterden naar stemmige muziek en de overweging die dit vooral aandacht aan 75 jaar herdenken besteedde, gericht was.

Vervolgens een rondgang langs het tijdelijke monument, de 309 kruisjes, en enkele monumenten waar bombardementsslachtoffer zijn bijgezet.

Nieuw waren dit jaar de speciale rondleidingen op zondag, hieraan hebben in totaal een goede 180 belangstellenden deelgenomen.

8. Hoog bezoek bij NL Doet

Jeroen van Zuylen

Burgemeester Bruls aan het werk (Foto: Eric van Haalen)

Op zaterdag 16 maart deed In Paradisum weer mee met de jaarlijkse NL-Doet vrijwilligersdag. Met tientallen vrijwilligers hebben we de ganse ochtend gesnoeid en graven schoongemaakt op de begraafplaatsen Daalseweg en Stenenkruis. Op de Daalseweg beperkten we ons vooral tot het opruimen van afgewaaide takken, het resultaat van de storm kort daarvoor.

We hadden geluk met het weer. ’s Morgens regende het nog pijpenstelen, maar toen we rond 10.00 uur aan de slag gingen was het droog.

En wie bevonden zich deze keer onder de vrijwilligers op de Begraafplaats Daalseweg? Niemand minder dan burgemeester Hubert Bruls en de wethouders Noël Vergunst, Harriët Tiemens en Bert Velthuis! Ook zij offerden hun vrije zaterdagmorgen op om de monumentale dodenakkers van Nijmegen-Oost eens flink op te knappen.

9. NL Doet acties ook op de Stenenkruisstraat

Willem Reijnders

Ook daar werden de handen uit de mouwen, of beter de poncho’s gestoken, want het toen hondenweer met stevige regenbuien. Een aantal aangemelde deelnemers lieten verstek gaan maar met z’n zessen vormden we een effectief team dat er in een lange ochtend op vrijwel de hele begraafplaats de grafmonumenten vrij van mos en onkruid maken. Daarbij bleken de houten spatels (uit het keukenkastje) heel praktisch te gereedschap zijn. Gelukkig hadden we een goede voorraad want hardsteen en zacht hout betekent slijtage.

Na afloop was het gezellig om in het warme buurtcafé Bey Ons op verhaal te komen en de ervaringen met de ploeg van de Daalseweg uit te wisselen.

10. Neerbosch, een plek om te koesteren!

Peter van Schaijk

We bedoelen daarmee de gesloten begraafplaats aan de Dorpsstraat in Neerbosch. Een bijzondere plek die een natuurlijke bescherming geniet van de Hervormde kerk die we allemaal kennen als het “witte kerkje” van Neerbosch. Een herinnering aan vervlogen tijden, de idylle die in de geest van de negentiende-eeuwse Romantiek gemaakt werd van het landelijke leven. De protestantse elite lees je terug op deze begraafplaats. Stichting In Paradisum die haar sporen heeft verdiend in de verdieping naar en omarming van het funerair erfgoed in Nijmegen, heeft zich, de afgelopen jaren, ingezet om ook deze plek historische waarde te geven. Veel werk is verricht en heeft ook geleid tot een publicatie uitgegeven in november 2018 van eerder genoemde stichting. In heldere en boeiende taal wordt de noodzakelijke restauratie uit 2017 uitgelegd. Een noodzakelijke herwaardering van een bijzonder perceel, met een kerk en een kerkhof. Het boek is te koop voor € 5,00 en onder andere verkrijgbaar bij boekhandel Augustinus, Dekker van der Vegt en Roelants-De Oude Mol en in het Huis van de Nijmeegse geschiedenis. U kunt het boek ook bestellen door een mail te sturen met uw gegevens naar schaijk45@gmail.com. Verzendkosten € 3,30.

11. Nijmeegse Zouaven

Bert Eggelaar

Van mijn toenmalige overbuurman, de Nijmeegse schrijver Frank Norbert Rieter, kreeg ik destijds de tip dat er op de begraafplaats Daalseweg in Nijmegen een Zouaaf begraven zou liggen. Zoiets trok natuurlijk mijn aandacht, en na wat rondvragen, en een belangrijke bijdrage van IP-lid Peter van Schaijk, ben ik inmiddels achter dit mysterie gekomen.

Wat is een Zouaaf?

Een Zouaaf is een vrijwillig soldaat in het pauselijke leger.

Zouaaf (Foto: Wikipedia)

Tussen 1860 en 1870 dienden Fransen, Belgen en ruim 3.000 Nederlandse vrijwilligers in het pauselijke leger, de zogenaamde pauselijke Zouaven, om te strijden tegen het Koninkrijk Italië. Rome werd gekozen als nieuwe hoofdstad, hoewel die stad op dat moment nog onderdeel vormde van de pauselijke staat. Nijmegen leverde 230 zouaven aan het pauselijke leger en was daarmee na Amsterdam in Nederland de grootse leverancier. Nijmegenaren lieten zich daarbij niet afschrikken door de liberaal-hervormde burgemeester Bijleveld sr, die de werving van ‘jongelingen’ probeerde tegen te werken. In tegenstelling tot zijn zoon, burgemeester Bijleveld jr, was deze zeer conservatief en had hij weinig op met het ‘Roomsche’, zowel de religie als de gelovigen.

Bekendmaking van Burgemeester Bijleveld betreffende de werving van ‘jongelingen’ voor buitenlandse dienst, 1866 (Archief van de Secretarie gemeente Nijmegen, 1810-1946, inv. nr. 12502)

Voor de veelal professionele strijdkrachten waren deze meestal goedwillende amateurs geen partij en moest de Paus de strijd opgeven. Op het huidige Vaticaanstad en enkele landgoederen na, verloor hij zijn grondgebied en hebben hij en enkele opvolgers uit protest geweigerd zich nog buiten Vaticaanstad te begeven. In de loop van de vorige eeuw echter is de relatie met de republiek Italië weer genormaliseerd.

De meeste Zouaven keerden na hun strijd terug naar hun woonplaats, waar zij als helden werden ontvangen. De meesten hadden echter verzuimd ontheffing aan te vragen bij de koning en verloren hun Nederlanderschap, omdat zij in vreemde krijgsdienst waren getreden. Verder kwamen ze niet meer in aanmerking voor overheidsfuncties en ondersteuning als zij tot armoede vervielen.

Veel Zouaven zakten af tot bedelarij en alcoholisme, een aantal werd verbannen naar de gevangenis en opvoedingskamp Veenhuizen. De uitdrukking ‘je loopt erbij als een Zouaaf’ verwijst naar de vaak slordig geklede ex-soldaten.

Zouaven die in Nijmegen zijn overleden

Daal, G.P. van (Gerardus Pierre), Nijmegen, 1845-09-19 ( overl akte), 1ste klasse begraven Daalseweg, grafkelder fam. Van Ellekom. 19-01-03.

Driessen, J.W. (Johannes Wilhelmus), Nijmegen, 1842-09-18 (overl akte) Begraven Daalseweg 3de klasse, rij 4, nr. 8 1ste inlage met monument.

Engelen, A. van (Albert), Nijmegen, 1845-12-23 (geen gegevens gevonden.

Gerrits, G. (Gerardus), Hatert, 1849-08-27 (geb. en huw akte),

Gerritsen, H. (Henricus Cornelius Hubertus), Nijmegen, 1839-08-20 (geen gegevens).

Ham, W. van der (Wilhelmus Hermanus), Nijmegen, 1840-05-20(overl akte).

Kilsdonk, M.D. (Marinus Dominicus), Ewijk, 1840-10-10 (overl akte) Begraven. Daalseweg 3de klasse, westenkant rij 6, nr. 7 met monument.

Lefering, F. (Franciscus), Alstatte (D), 1842-02-08 (overl akte). Begraven Daalseweg 3de klasse, 3de vak, rij 2 nr. 14, 2de inlage.

Mansveldt, J.A. (Johannes Antonis), Tilburg, 1850-03-28 (overl akte). Begraven Daalseweg 4de klasse vd armen, 41-05-01 (hele vak is geruimd).

Overdijk, A.J. (Arnold Jacob), Leiden, 1850-11-15 (overl akte) Hij is begraven op de Daalseweg, 2de klasse rij 2 grafnummer 13, vak ?

Polman, H. (Hendricus), Nijmegen, 1850-01-21 (geen gegevens).

Rutten, P. (Petrus), Wijchen, 1844-05-27 (overl akte) begraven Daalseweg 3de klasse, rij 1, nr. 21 1ste inlage, vak ?

Smits, W.H. (Wilhelmus Hubertus), Nijmegen, 1846-04-11(overl akte) Begraven Daalseweg 1ste klasse, rij 5, grafnummer 10. (27-04-05 => geruimd).

Jurka, M.C.V. (Matheus Carolus Victor), Goch (D), 1836-05-17 (not akte).

Uit bovenstaande lijst blijkt, dat er acht Zouaven begraven liggen op de begraafplaats Daalseweg, waarvan drie graven nog te traceren zijn, en/of een monument hebben.

De Gelderlander 07-11-1915
De grafkelder van de familie van Ellekom-van Daal ligt op het kerkhof Daalseweg vak 19, rij 01, graf 03
De Gelderlander 07-11-1915  

12. Bijzetting op de begraafplaats Daalseweg in 2018

Peter van Schaijk in samenwerking met de Stichting Begraafplaatsen Nijmegen

Verdrietig om het gemis maar dankbaar voor de goede herinnering. Zo gedenken wij hen die het afgelopen jaar zijn begraven op de begraafplaats aan de Daalseweg in Nijmegen.

Elisabeth Rika Maria Fisscher-van Merwijk, geboren op 14 mei 1931 in Nijmegen en aldaar overleden op 24 januari. Zij is bijgezet in het graf van haar echtgenoot H.J. Fisscher. Graf 10-05-13.

Op 9 februari overleed te Nijmegen Pieter Dijksman, echtgenoot van Hanne Ligtvoet. Hij werd op 1 juni 1946 geboren in Den Haag. Graf 03-03-16.

Maarten Pieter van ’t Hof, geboren op 29 juli 1929 te Ridderkerk, overleed op 26 februari in Nijmegen. Graf 35-06-12.

In de leeftijd van 77 jaar is op 22 maart in Nijmegen Albert Hans (Dick) Volmer overleden. Hij was tot aan zijn pensioen in 2005 docent Duits aan het Canisius College. Hij is bijgezet in het graf van zijn echtgenote J.M.W. Volmer-Janssen. Graf 03-03-10.

Rose-Mary Jurgens werd op 22 september 1940 geboren in Nijmegen en overleed op 2 mei in Leidschendam-Voorburg. Zij is bijgezet in de grafkelder van de familie Jurgens. Graf 25-01A-05.

Anna Josephina Maria Kessels werd op 25 april 1961 geboren in Spaubeek, Zij overleed in Nijmegen op 25 mei. Graf 03-02-05.

Petrus Wilhelmus Maria (Piet) de Grood, geboren in Nijmegen op 25 maart 1951 en alhier overleden op 22 juli. Zijn credo: humor-eigenwijs-plagen-hard werken-levensgenieter-Opa Piet. Graf 02-01-03.

J.L.M. Theunissen, geboren 11 september 1931 te Sambeek en overleden 15 februari in Nijmegen. As verstrooid.

Op 28 augustus overleed Johannes Antonius Maria Pius (Han) Keijser, advocaat in Nijmegen, geboren op 15 december 1939 te Sassenheim. Graf 14-04-01.

J.F. (Joke) van Lier-Pruijn, echtgenote van Jan van Lier, werd op 13 september 1923 geboren in Gendringen en overleed op 7 februari te Nijmegen. Urnengraf 04-07-11.

Petrus Cornelis (Piet) van de Pas, echtgenoot van Jo Groenen, werd geboren op 15 februari 1932 te Hoogeloon en overleed in Best op 5 oktober. Lid in de Orde van Oranje-Nassau. Graf 08-06-09.

13. Uitgelicht: twee bijzondere grafmonumenten

Bert Eggelaar, tekst en foto’s

Arno Nikkelen, 18 juni 1965 – 24 juni 2008 vak 30, rij 5, graf 4

Het eerste monument dat ik onder de aandacht wil brengen, is dat van Arno Nikkelen.

Hij was niet alleen stedenbouwkundig tekenaar, maar vooral ook muzikant, bassist en zanger. Ook was hij vrijwilliger bij In Paradisum, want geschiedenis was ook een hobby van hem.

Arno heeft meegeholpen aan het in kaart brengen van de grafmonumenten op de begraafplaats Daalseweg Nijmegen.

Op zijn monument is de krul van de contrabas hals te zien, wat verwijst naar de muziek. Hij wilde al vroeg naar het conservatorium in Amsterdam, maar van zijn vader moest hij een vak leren, vandaar het tekenen.

Zijn leven stond in het teken van de muziek, hij speelde o.a. in de band van Martin Hutchinson. Hij was onder meer te horen op diens cd Water From A Stone en als gast-vocalist op een cd van Blowbeat. Arno Nikkelen werd slechts 43 jaar oud. 

Het tweede monument(je) is dat van Corrie. Het graf ligt in vak 4, in dat vak liggen kindergraven.

Huwelijk Nijmegen 14 juni 1921 Hendrikus Petrus Peters, koffiehuishouder (caféhouder), geboren te Nijmegen op 09-11-1891, met Francisca Antonia Schrijvers, geboren op 24-11-1892 in Nijmegen.

Uit dit huwelijk werd op 03-06-1922 in Nijmegen Cornelia Johanna Peters geboren. Zij overleed op 05-09-1923 te Den Bosch om 19.00 uur. Aangifte van overlijden werd gedaan door Johannes Peters (Opa) wonende te Wijchen.

Deze familiegeschiedenis heeft alles te maken met een grafzerk in vak 4 met het opschrift:

HIER RUST ONZE LEVELING CORRIE. Wie is deze Corrie?

Er is hiervoor contact gezocht met Joost Meertens van de SBN. Hij heeft het kaartsysteem en de verloven tot begraven geraadpleegd van alle graven in vak 4, de kindergraven. De enige die er uitspringt is bovengenoemd kind Cornelia Johanna Peters, huurgraf 2de klasse, vak 4, rij 7, nummer 6, begraven op 7 september 1923. Cornelia is te herleiden tot de roepnaam CORRIE.

Het bijzondere van dit monumentje is, dat de tekst op de steen alleen te lezen is, als de zon op een bepaalde manier op de tekst schijnt. Anders is de tekst vrijwel onleesbaar.

Tijdens mijn rondleidingen loop ik altijd langs dit monumentje, waarbij de rust en de vrede die het beeldje uitstralen, mij iedere keer weer raakt.

Met dank aan Peter van Schaik voor de bijdrage aan de tekst.

14. U vraagt en wij zoeken een antwoord

U heeft het vast al in ons bulletin gezien: de rondleidingen over de begraafplaats Daalseweg beginnen, sinds eerder dit jaar, in de Lutherse kerk aan de Prins Henrik straat We konden wachten op de vraag over hoe en waarom. Wel, dat leggen we hier graag uit.

In het vroege voorjaar zit het weer vaak niet mee, vaak regen, wind of lage temperaturen. Kortom niet zo leuk om dan buiten te zijn en zeker niet om dan met wapperende papieren in de hand langs de graven te gaan.

In de Lutherse kerk zitten we niet alleen beschut en droog en duiken we met behulp van een beamer ( digitale projector met foto’s) in het verleden van deze oude monumentale begraafplaats. Duidelijk en in alle rust is dan alles uit te leggen en zijn uw vragen te beantwoorden.

Het is dan meteen ook mogelijk om dit charmante kerkje te bekijken, waarbij vooral het onlangs gerestaureerde orgel (het oudste van Nijmegen) de aandacht verdient.

Vanuit het kerkje wandelen we ongeveer 250 m naar de begraafplaats waar de rondleider, niet gehinderd door wapperende papieren, alle aandacht aan de grafmonumenten kan besteden.

15. Colofon

‘In Paradisum’ is het bulletin van de gelijknamige stichting,
het verschijnt maximaal driemaal per jaar.

De Stichting In Paradisum stelt zich tot doel de cultuurhistorische, kunsthistorische en landschappelijke waarden van de Nijmeegse monumentale begraafplaatsen te beschermen en te behouden. De focus op dit funeraire erfgoed komt tot uitdrukking in diverse activiteiten: het behartigen van de belangen van nabestaanden, het inventariseren en documenteren van grafmonumenten, het organiseren van tuinier ochtenden, en het verspreiden van kennis over de begraafplaatsen door de uitgave van dit bulletin, via een website, publicaties, en door het geven van rondleidingen op de begraafplaatsen.

De Stichting In Paradisum en haar voorgangers treden sinds 1972 op als gespreks- en onderhandelingspartner met beheerders en de gemeente Nijmegen over ontwikkeling, verbetering of verandering binnen de Nijmeegse begraafplaatsen, vooral als dit publieke, algemene belangen of belangen van nabestaanden betreft.

Vanouds zet de stichting zich in het bijzonder in voorde voormaligeR.K. Begraafplaats Daalseweg.Ieder jaar organiseert de stichting hier op 22 februari, samen met de gemeente Nijmegen, een herdenking voor de vele slachtoffers van het bombardement in 1944 die hier begraven liggen. Ook wil de stichting de begraaflocaties in Nijmegen digitaal beschikbaar maken. In samenwerking met de SBN (Stichting Begraafplaatsen Nijmegen) worden hiertoe de registers van begravingen en ‘verloven tot begraving’ verwerkt.

De afbeeldingen en foto’s in deze uitgave zijn – tenzij anders is vermeld – genomen uit de “Collectie van In Paradisum”. Redactionele bijdragen van lezers en derden zijn welkom, mits digitaal aangeleverd en maximaal 2 pagina’s A4. De redactie beslist evenwel over plaatsing. Voor grotere producties is overleg vooraf met de redactie wenselijk.

De jaarlijkse bijdrage aan de Stichting In Paradisum, die geheel werkt met vrijwilligers, is minimaal € 12,50. Het bedrag kan worden overgemaakt op (IBAN) bankrekeningnr. NL86ABNA0475424336 ten name van Stichting In Paradisum te Nijmegen. De penningmeester dankt u voor het overmaken uw bijdrage voor 2019.

Stichting In Paradisum

Stichting In Paradisum
Kerkstraat 60
6543 KL Nijmegen
t 06 1797 1197
e stichtinginparadisum@kpnmail.nl
i www.stichtinginparadisum.nl

1. Voorwoord

Welkom bij een nieuwe editie van ons digitale nieuwsbulletin. Bij de eerste uitgave in dit nog verse jaar past het u allen geluk en een goede gezondheid 2019 toe te wensen. Dan vestigen we meteen uw aandacht op uw jaarlijkse bijdrage aan In Paradisum. Heeft u het bedrag al overgemaakt dan dankt onze penningmeester u hartelijk voor uw medewerking

Herdenkingen

Zoals gebruikelijk aan het begin van het jaar maken we u attent op de herdenkingen van het Bombardement van 22 februari 1944, nu 75 jaar geleden. In loop van de komende  maanden zal het ook herdacht worden dat andere historische gebeurtenissen 75 jaar geleden plaatsvonden

NLDoet

Op 16 maart, in de ochtend, kunnen klimop-haters in het kader van NLDoet.nl weer aan de slag op de begraafplaatsen Daalseweg en Stenenkruisstraat, aanmelden kan via de website www.nldoet.nl.

Rondleidingen

In mei, juni en juli organiseren we weer rondleidingen op de begraafplaatsen Daalseweg en Stenenkruisstraat. In dit bulletin en op de website vindt u data en tijdstippen, doorgaans een laatste zondag van de maand rond het middaguur.

Voor een groepje van minimaal 7 deelnemers kunnen we ook exclusieve rondleidingen op maat (qua datum of onderwerp) organiseren.

Neerbosch

Aansluitend op de consolidatie van de begraafplaats Dorpsstraat Neerbosch, (bij het Witte Kerkje) hebben Wim Desserjer en Peter van Schaijk een rijk geïllustreerd en handzaam boekje geschreven over de geschiedenis van deze begraafplaats, een beschrijving van de consolidatie, de nog aanwezige graven en een korte schets van de personen die er zijn bijgezet. Meer informatie verderop in dit bulletin.

Databestanden

Het eerder aangeduide monnikenwerk van ons bestuurslid Peter van Schaijk die de afgelopen vijf jaar wekelijks op het kantoor van de SBN (Beherende organisatie van de Daalseweg) gewerkt aan het digitaliseren van de tienduizenden nog aanwezige “Verloven tot Begraven” van eind 19e eeuw tot 1955. Dit zijn de door de (destijds) “burgerlijke stand” van de Gemeente Nijmegen afgegeven documenten die de noodzakelijke formele toestemming geven voor bijzetting op een begraafplaats, in dit geval de Daalseweg. Dit digitale bestand omvat nu ook informatie over de graven waarvan in de loop van de jaren de originele zerken geruimd zijn om plaats te maken voor nieuwe bijzettingen. De resterende overblijfselen van de personen werden niet verwijderd en zijn dus nog op de locatie aanwezig, tenzij er – bij uitzondering – sprake is geweest van herbegraving. Dit project is voorgedragen bij de overkoepelende organisatie Terebinth om mee te dingen naar de “gouden Terbinth”, De reactie van Terebinth vindt u onder “Wie ligt waar?”

Bedankt Joost Rosendaal en welkom Pepijn Oomen!

De bekende historicus Joost Rosendaal heeft In Paradisum vele jaren als een voortvarende voorzitter geleid waarvoor we hem zeer dankbaar zijn. Inmiddels is hij opgevolgd door Pepijn Oomen, betrokken bij cultuurhistorie en ruime ervaring in de gemeente politiek.

Website

Een van onze eerste activiteiten was destijds (1980) een inventarisatie van de op de Daalseweg aanwezige grafmonumenten. Na enig experimenteren met standaardformulieren in ordners die te zijner tijd gedrukt zouden kunnen worden. Echter de techniek haalde ons in nog voordat het project afgerond was. Wellicht was publiceren op floppies, op diskettes, of liever op CD’s praktischer? Uiteindelijk is gekozen voor onze website.

De klus vergde jaren en – gelukkig – stonden de technische ontwikkelingen niet stil.

Onze plannen werden steeds weer ingehaald door verbeterde digitale mogelijkheden. Een aantal jaren konden we goed uit de voeten met het databeheer op onze website, maar de capaciteit blijkt nu veel te beperkt en het beheer is niet echt gebruiksvriendelijk.

Intussen zijn we begonnen met het installeren van nieuwe software die een grotere capaciteit biedt en beheer en raadplegen gemakkelijker maakt. We hopen dit project voor het eind van het jaar afgerond te hebben zodat we stap voor stap ook de eerder genoemde nieuwe informatie over de Daalseweg beschikbaar kunnen stellen. Daarna volgen de bestanden voor Oorlogsdoden Daalseweg, de Stenenkruisstraat en Dorpsstraat Neerbosch.

Ook bij deze klus zijn extra vrijwilligers hartelijk welkom

In dit nummer treft ook weer de vaste rubrieken  “Uitgelicht” en “U vraagt wij zoeken het antwoord”.

We wensen u veel leesplezier

Willem Reijnders, redacteur

2. Nijmegen herdenkt

Nijmegen herdenkt het Bombardement van 22 februari 1944

Het is nu 75 jaar geleden dat onze stad werd getroffen door dit vernietigende bombardement. Ongeveer 800 doden, duizenden gewonden en een totaal verwoeste binnenstad. Gevolgen zijn nog steeds zichtbaar in de stad en voelbaar bij vele inwoners en nabestaanden.

Er is een uitgebreid en veelvormig programma

Op 21 februari zijn er ‘s avonds verschillende activiteiten langs de zogeheten brandgrens: Lichtjes op de brandgrens, om 19:00 uur beginnen de verschillende herdenkingen in de Molenstraatskerk. Daarna zijn er meer dan 40 koren en muziekgroepen met een 700 deelnemers langs de brandgrens actief. Uiteindelijk eindigt dit gebeuren rond 20:45 bij het Museum het Valkhof. Na afloop is iedereen welkom in het museum. Details vindt u in de dagbladen.

Op 22 februari 2019, zijn er herdenkingen waarin de Gemeente Nijmegen, de Raad van Kerken Nijmegen e.o. en In Paradisum samenwerken. Voor details verwijzen we u kortheidshalve naar de publicaties van de Gemeente Nijmegen op haar website, (nijmegen.nl/herdenkt) en in dag- en huis aan huisbladen. Hieronder een beknopt overzicht:

11:30 uur       Bijeenkomt in de St. Stevenskerk lezingen door diverse sprekers

12:30 uur       Officiële formele herdenking bij de Schommel, Raadhuishof 1

13:28 uur       Op het tijdstip van het bombardement, twee minuten stilte

13:20 uur      Parrallel aan de officiële herdenkingsplechtigheid organiseert In Paradisum op de begraafplaats Daalseweg een meer informele herdenking, vooral voor de nabestaanden van de 300 aldaar begraven slachtoffers en andere belangstellenden. Verzamelen bij het centrale kruis. Na afloop is er een korte rondgang langs een aantal graven van slachtoffers, waar bloemen gelegd kunnen worden. Tot slot is men welkom in de Luthersekerk, Prins Hendrikstraat 79, hoek Jacob Kanisstraat om bij een kopje koffie na te praten

15:00 uur      Oratorium “De pijn die blijft” in de St Stevenskerk, toelichting van Bart Janssen. Aanmelden via info@oorlogsdodennijmegen. nl

20:00 uur       Herdenkingsconcert in de Luthersekerk, het adres staat hierboven

Op 23 februari 2019, 13:30 uur wordt het Informatiecentrum WO2 opengesteld voor bezoekers, ook hier is er nu veel aandacht voor het Bombardement. Vanuit dit centrum worden in de loop van de middag specialerondwandelingen georganiseerd.

Op 24 februari 2019 wordt er om 13:00 uur op de begraafplaats Daalseweg door Bert Eggelaar een speciale rondleiding gehouden met het Bombardement als thema.

Verzamelen bij de ingang.

Vanuit het Informatiecentrum WO2 worden er vandaag in de loop van de middag weer rondwandelingen georganiseerd.

3. Rondleidingen

In 2020 organiseert In Paradisum op 31 mei, 7 juni (weekend van de begraafplaats), 28 juni en 26 juli rondleidingen over de begraafplaatsen Daalseweg en Stenenkruisstraat (Wedren/Prins Bernardstraat). De begraafplaats bij het Witte Kerkje in Neerbosch is van de straat af goed te bekijken en als u geen overlast veroorzaakt kunt u er ook wel even rondkijken. Met het boekje heeft u een goede leidraad.

Stenenkruisstraat

De begraafplaats Stenenkruisstraat (Wedren/Prins Bernardstraat) rondleidingen op 31-5, 7-6, 28-6 en 26-7 om 12:00 uur. Verzamelen bij het gebouwtje aan het Athelonepad (fietspad). Gemakkelijk te combineren met een bezoek aan de Daalseweg

Tijdens de Open Monumentendagen is de begraafplaats op zaterdag 12 en zondag 13 september van 11:00 – 17:00 uur geopend. Om 11:30 uur, 14:30 uur en naar behoefte zijn er rondleidingen.

Duivelshek op begraafplaats Stenenkruisstraat

Daalseweg

Op de begraafplaats Daalseweg zijn er rondleidingen op 31-5, 7-6 (Weekend van de Begraafplaats), 28-6 en 26-7. Let op: we verzamelen eerst in de, 200 m verder gelegen, Luthersekerk aan de Prins Hendrikstraat, hoek Jacob Canisstraat voor een inleidende presentatie, om 13:00 uur voor een algemeen en kunsthistorische rondleiding door Bert Eggelaar en om 14:30 uur voor een rondleiding door Bart Janssen met nadruk op graven met een verhaal

Tijdens de Open Monumentendagen op 12 en 13 september 2019 zijn er, op de

altijd toegankelijke begraafplaats, rondleidingen. Verzamelen in de Luthersekerk om 13:00 uur voor de algemeen  en kunsthistorische rondleiding en om 14:30 uur de rondleiding gericht op graven met een verhaal.

Neerbosch

Bij het Witte Kerkje is er zaterdag 12  september iemand van In Paradisum op de begraafplaats aanwezig voor informatie, waarschijnlijk is dan ook het kerkje zelf te bezoeken

Een korte beschrijving van de geschiedenis en het karakter van deze begraafplaatsen vindt u elders op onze site.

4. Bedankt Joost Rosendaal!

Joost Rosendaal bedankt en welkom Pepijn Oomen!

Na zeven jaar heeft Joost Rosendaal eind 2017 de voorzittershamer bij onze Stichting In Paradisum neergelegd. Als prominent Nijmeegs historicus heeft hij de activiteiten van In Paradisum inhoudelijk zeer weten te verrijken. Met name zijn kennis over de Begraafplaats Stenenkruis was voor velen een eyeopener. Ook organisatorisch is hij van grote waarde  gebleken. Na een voorzitterloze periode heeft Joost zowaar weer structuur weten te brengen in de vergaderingen. Dat Joost-de-voorzitter wel eens vergat de tijd in de gaten te houden omdat Joost-de-historicus enthousiast deelnam aan de discussies… het zij hem vergeven.

Dankzij zijn uitgebreide netwerk en goede contacten bij de gemeente Nijmegen, kreeg In Paradisum gemakkelijk toegang tot gemeentelijke instanties, wat onder meer resulteerde in een convenant met de gemeente aangaande de Begraafplaats Stenenkruis. Ook was Joost niet te beroerd zelf flink de handen uit de mouwen te steken, zoals tijdens de NL-Doet-vrijwilligersdagen. Joost, bedankt voor alles!

Gelukkig hebben we voor Joost een prima opvolger weten te vinden. Pepijn Oomen (40) is de nieuwe voorzitter van In Paradisum. Hij heeft een brede cultuurhistorische interesse en een grote betrokkenheid bij alles wat in Nijmegen speelt. Ook via hem blijven de lijntjes naar het stadhuis kort. Pepijn was acht jaar raadslid voor GroenLinks in Nijmegen en is werkzaam als griffier van het College van Bestuur van de Radboud Universiteit. Daarnaast is hij bestuurslid van het Nationaal Oorlogs- en Verzetsmuseum in Overloon en oud-bestuurslid van het Stedelijk 4&5 mei- Comité.

We wensen Pepijn veel succes!

Jeroen van Zuylen

Nieuwe voorzitter: Pepijn Oomen

5. Boek over begraafplaats Neerbosch

Een plek om te koesteren!

We bedoelen daarmee de gesloten begraafplaats aan de Dorpsstraat in Neerbosch. Een bijzondere plek die een natuurlijke bescherming geniet van de Hervormde kerk die we allemaal kennen als het “witte kerkje” van Neerbosch. Een herinnering aan vervlogen tijden, de idylle die in de geest van de negentiende-eeuwse Romantiek gemaakt werd van het landelijke leven. De protestantse elite lees je terug op deze begraafplaats. Stichting In Paradisum die haar sporen heeft verdiend in de verdieping naar en omarming van het funerair erfgoed in Nijmegen, heeft zich, de afgelopen jaren, ingezet om ook deze plek historische waarde te geven. Veel werk is verricht en heeft ook geleid tot een publicatie uitgegeven in november 2018 van eerder genoemde stichting. In heldere en boeiende taal wordt de noodzakelijke restauratie uit 2017 uitgelegd. Een noodzakelijke herwaardering van een bijzonder perceel, met een kerk en een kerkhof.

Het boek is te koop voor € 5,00 en onder andere verkrijgbaar bij boekhandel Augustinus, Dekker van der Vegt en Roelandt en in het huis van de Nijmeegse geschiedenis. U kunt het boek ook bestellen door een mail te sturen met uw gegevens naar schaijk45@gmail.com. Verzendkosten € 3,30.

Overhandiging van het eerste exemplaar van de publicatie door Pepijn Oomen aan burgemeester Bruls van Nijmegen. uiterst links Peter van Schaijk, een van de auteurs

6. Uitgelicht

Uitgelicht: twee bijzondere grafmonumenten.

Het eerste monument is dat van Jan van Deursen (16 mei 1951 – 29 mei 1999) 

Vak 33 rij 1 graf 4 Vak: 33 Rij: 08 Graf: 10

Foto Bert Eggelaar

Het is voor zover mij bekend, het enige grafmonument op het kerkhof Daalseweg met een Engelse tekst.

De tekst op het monument is een verbastering van een Engels psalm.

THE EARTH GOCTH TO THE EARTHE CLISTRING LIKE GOLD THE EARTH GOCTH TO THE EARTH SOONER THAN IT WOLD THE EARTH BUILDTH OM THE EARTH CASTLES AND TOWERS THE EARTH SAYS TO THE EARTH ALL SHALL BE OURS 

Het komt uit het boek: Old England-a-Pictorial-Museum of Regal, 1845

Het tweede monument is van de Nijmeegse glaskunstenaar Ted Felen.

3 mei 1931 –  5 januari 2016)

Vak 8, rij 4; graf 1.

Ted Felen maakte  gouachesolieverfschilderijenkruiswegstatiesmozaïeken, wandschilderingen, zeefdrukken en linoleumsneden.

Dit prachtige glas in lood werk siert het graf van deze markante Nijmeegse kunstenaar. Vooral voormalige MMS-leerlingen zullen zich deze actieve bebaarde tekenleraar herinneren die zich op zijn scooter van school naar school haastte om een hele generatie middelbare scholieren in de beginselen van het handtekenen te onderwijzen en hen in contact met kunst te brengen.

Ted Felen was zeer productief met uiteenlopende technieken. Zijn beeldtaal werd niet door iedereen zondermeer begrepen en geaccepteerd. Ooit haalde hij de landelijke pers met zijn, in ongebruikelijke stijl, geschilderde (olieverf op paneel) kruisweg voor de eertijdse Danielskerk. Een herhaling van een vergelijkbaar incident in Elsloo (Zuid Limburg). Wanneer we het goed begrepen hebben heeft hij zich in de tweede helft van zijn kunstenaarschap steeds meer toegelegd op glaskunst. De laatste actieve jaren werkte en woonde hij in een voormalige boerderij in de Dukenburg.

Bert Eggelaar

Willem Reijnders

8. U vraagt…

U vraagt en wij zoeken het antwoord

Met enige regelmaat ontvangen we vragen over de grafnummers, soms geeft de nummering moeilijkheden of is vak, bijvoorbeeld vak 0 niet te vinden.

Vragen rondom Vak 0 zijn dan nog het eenvoudigste op te lossen dit is vak 1.

Toen de voorgangers van In Paradisum in de periode 1970-1980 begonnen met de inventarisatie liet het onderhoud veel te wensen over en waren veel graven overwoekerd omdat de begraafplaats toch over afzienbare tijd geruimd zou worden.

Er werden immers ook geen grafrechten meer geheven. De werkrelatie met SBN, de beheerder van de begraafplaats stond onder druk. Tegen die achtergrond werd besloten om maar heel pragmatisch aan de slag te gaan zonder ruggespraak en maar op basis van een eigen nummeringssysteem omdat we de gegevens immers dringend nodig hadden. Omdat deze systematiek niet in alle vakken op dezelfde wijze is toegepast moeten de nummers nu één voor één handmatig omgerekend worden van de In Paradisum nummering naar die van de SBN. Er wordt aan gewerkt, we boeken vooruitgang maar ook dit is een stevige klus.

Mocht het u niet lukken om een graf te vinden, meldt dan uw vraag via het contactformulier op onze website. We proberen om u binnen een week antwoord re geven

Peter van Schaijk

Willem Reijnders

9. Bijzettingen

Bijzettingen op de Begraafplaats Daalseweg.

Verdrietig om het gemis maar dankbaar voor de goede herinnering. Zo gedenken wij hen die het afgelopen jaar zijn begraven op de begraafplaats aan de Daalseweg in Nijmegen.

Pierre C.A. Hopman overleed op 8 januari, 89 jaar oud, en werd bijgezet in het graf van haar dochter Eveline, hier herbegraven in 1999. Graf 09-01-14

“Veel te vroeg en onverwacht”, man, vader, trotse opa Fred Spoeltman overleed 10 januari, op 64-jarige leeftijd. Graf 16-05-04.

Op 21 januari overleed Josephine Timmer, 73 jaar oud. Graf 34-02-14

Gerard Theunissen overleed op 26 maart in de leeftijd van 86 jaar, een hoge leeftijd, maar het gemis is voelbaar. Graf 03-03-13.

Op 1 mei overleed na een pijnlijke periode, in het hospice van Joachim en Anna,                                 Annemoon Meuwissen-Panhuijsen. Zij werd 85 jaar geleden geboren in Maastricht. Zij werd bijgezet in het graf van haar echtgenoot. Graf 36-01-28.

Geboren in Naaldwijk, overleden op 6 mei, Cees van Schie, “Zalig…….Niets doen” waren de woorden op zijn overlijdensadvertentie. Oprichter van het kantoor Van Schie advocaten. Graf 07-01-07. 

Lies Hendriks overleed op 24 mei in de leeftijd van 92 jaar. Tante Lies, een begrip in haar familie. Altijd betrokken geweest op maatschappelijke vraagstukken en steun aan sociale noden. Bijgezet in graf van haar ouders en broer. Graf 19-03-07.

Willem van Raaij, geboren en getogen Nijmegenaar, overleed heel plotseling op 9 juli, 71 jaar oud. Hij werkte als chemisch analist bij Smit. Begiftigd met de Pauselijke onderscheiding Pro Ecclesia et Pontifice. Bijgezet in graf grootouders. Graf 09-01-06.

Op 22 juli werd de asbus bijgezet in het dubbelgraf van haar ouders. Josephien Bosmans overleed op 20 januari. Graf 03-01-12.

Mevrouw J.M.C.J. Russel-Verheij overleed op 14 maart, 91 jaar oud. De asbus werd op 7 augustus bijgezet in het familiegraf bij ouders, broer en echtgenoot. Graf 19-04-06.

“De moeder van onze stichting”, Marianne Straten-Heesbeen overleed op 26 augustus, 73 jaar oud. Haar inzet, haar warmte, haar betrokkenheid bij begraafplaats Daalseweg, blijft altijd in onze herinnering. Zij werd bijgezet in het graf van haar man Peter. Graf 03-01-05.

“Een mens kan niet zonder een ander mens” dat waren de laatste woorden van Beatrix Bahlmann overleden op 30 augustus, 83 jaar oud. Graf 07-01-04.

Johanna M. Elbers werd op 2 oktober bijgezet in het graf van haar ouders. Zij overleed op                    25 september. Graf 17-07-04.

Jan Holl overleed op 31 december 2013 en zijn vrouw Leny Polman op 26 september 2016. De asbussen werden op 26 september bijgezet in het graf van hun zoon John. Graf 03-03-08.

Mevrouw Dymphina C.C. Rosenberg-Groffen overleden op 28 oktober, ze had net haar 96ste verjaardag gevierd. Graf 05A-01-17.

Mevrouw Theodora P.G.M. Aalbers-van Uhm overleed op 7 november, 63 jaar oud. Graf 16-02-03.

Jan M. de Veld overleed op 2 december in de leeftijd van 82 jaar. Graf 34-06-08.

Op 92-jarige leeftijd overleed Cornelia E.M. Maessen-de Ruijter, 3 december.Graf 10-07-28.

Peter van Schaijk, in samenwerking met de Stichting Begraafplaatsen Nijmegen.


10. Colofon

‘In Paradisum’ is het bulletin van de gelijknamige stichting;
het verschijnt maximaal driemaal per jaar.

De Stichting In Paradisum stelt zich tot doel de cultuurhistorische, kunsthistorische en landschappelijke waarden van de Nijmeegse monumentale begraafplaatsen te beschermen en te behouden. De focus op dit funeraire erfgoed komt tot uitdrukking in diverse activiteiten: het behartigen van de belangen van nabestaanden, het inventariseren en documenteren van grafmonumenten, het organiseren van tuinier ochtenden, en het verspreiden van kennis over de begraafplaatsen door de uitgave van dit bulletin, via een website, publicaties, en door het geven van rondleidingen op de begraafplaatsen.

De Stichting In Paradisum en haar voorgangers treden sinds 1972 op als gespreks- en onderhandelingspartner met beheerders en de gemeente Nijmegen over ontwikkeling, verbetering of verandering binnen de Nijmeegse begraafplaatsen, vooral als dit publieke, algemene belangen of belangen van nabestaanden betreft.

Vanouds zet de stichting zich in het bijzonder in voorde voormaligeR.K. Begraaf-plaats Daalseweg.Ieder jaar organiseert de stichting hier op 22 februari, samen met de gemeente Nijmegen, een herdenking voor de vele slachtoffers van het bombardement in 1944 die hier begraven liggen. Ook wil de stichting de begraaflocaties in Nijmegen digitaal beschikbaar maken. In samenwerking met de SBN (Stichting Begraafplaatsen Nijmegen) worden hiertoe de registers van begravingen en ‘verloven tot begraving’ verwerkt.

De afbeeldingen en foto’s in deze uitgave zijn – tenzij anders is vermeld – genomen uit de “Collectie van In Paradisum”. Redactionele bijdragen van lezers en derden zijn welkom, mits digitaal aangeleverd en maximaal 2 pagina’s A4. De redactie beslist evenwel over plaatsing. Voor grotere producties is overleg vooraf met de redactie wenselijk.

De jaarlijkse bijdrage aan de Stichting In Paradisum, die geheel werkt met vrijwilligers, is minimaal € 12,50. Het bedrag kan worden overgemaakt op (IBAN) bankrekeningnr. NL86ABNA0475424336 ten name van Stichting In Paradisum te Nijmegen. De penningmeester dankt u voor het overmaken uw bijdrage voor 2019.

Stichting In Paradisum
Dorpsstraat 60
6543 KL Nijmegen
t: 06 1797 1197
e: stichtinginparadisum@kpnmail.nl
i: www.stichtinginparadisum.nl

1. Voorwoord

Welkom bij een nieuwe editie van ons digitale nieuwsbulletin. Zoals wel vaker hebben we goed en slecht nieuws te melden. Het slechte nieuws is dat ons Marianne Straten-Heesbeen na een kort ziekbed is ontvallen. Meer dan twintig jaar onze steun en toeverlaat die in weer en wind de Begraafplaats Daalseweg in de gaten hield, er vele kunsthistorische rondleidingen heeft verzorgd, hart en ziel was van de herdenking op 22 februari en die vooral een heel plezierige collega in ons team was. We komen hier nog op terug.

Goed nieuws is het gereedkomen van de conservering van de begraafplaats aan de Dorpsstraat is Neerbosch, bij het “Witte Kerkje”. Het ziet er nu heel wat beter uit en is voor bezoekers veilig en zonder confrontaties te bezoeken.

In dit nummer beginnen we een nieuwe vaste rubriek: “Uitgelicht”. Het zal bezoekers van de Daalseweg wel opgevallen zijn dat er een aantal nieuwe grafmonumenten zijn geplaatst met een niet traditionele vormgeving. Daar willen we graag een toelichting op geven.

 

Een monnikenwerk is afgerond.
Ons bestuurslid Peter van Schaijk heeft de afgelopen vijf jaar wekelijks op het kantoor van de SBN (Beherende organisatie van de Daalseweg) gewerkt aan het digitaliseren van de tienduizenden nog aanwezige “Verloven tot Begraven” van eind 19e eeuw tot 1955. Dit zijn de door de (destijds) “burgerlijke stand” van de Gemeente Nijmegen afgegeven documenten die de noodzakelijke toestemming geven voor bijzetting op een begraafplaats, in dit geval de Daalseweg. Dit digitale bestand omvat nu ook informatie over de graven waarvan in de loop van de jaren de originele zerken geruimd zijn om plaats te maken voor nieuwe bijzettingen. De resterende overblijfselen werden niet verwijderd en zijn dus nog op de locatie aanwezig, tenzij er – bij uitzondering – sprake is geweest van herbegraving.

Dit bestand is formeel aan de SBN overhandigd en we verwachten de gegevens in de loop van het jaar via onze verbeterde website algemeen toegankelijk te kunnen maken. Dan besteden we er de aandacht aan die dit werk verdient zodat we u stap voor stap heel praktisch via de site op interessante historische ontwikkelingen kunnen wijzen

 

Uw bijdrage voor 2018
De Penningmeester dankt de begunstigers die de jaarlijkse bijdrage voor 2018 al hebben overgemaakt hartelijk voor hun medewerking.

Mocht de betaling u ontschoten zijn, dan graag zo snel mogelijk uw bijdrage van minimaal  € 12,50 overmaken op bankrekening NL86ABNA 0475 4243 36 ten name van de Stichting In Paradisum te Nijmegen, bij voorbaat dank!.

 

Gemeente Nijmegen
Goed nieuws, de Gemeente Nijmegen gaat haar begraafplaats Stenenkruisstraat aanpakken. De contracten met de aannemers zijn rond en de werkzaamheden staan op punt van beginnen of zijn inmiddels al begonnen.

Op de Begraafplaats Stenenkruisstraat worden de poort en het hekwerk vernieuwd en aan de eisen van de tijd aangepast. Er zal een bord met informatie over de begraafplaats en rondleidingen worden geplaatst. Ook zullen de tijdstippen voor maaien en ander onderhoud worden aangepast aan de dagen dat we er rondleidingen houden.

 

Rondleidingen
In mei, juni en juli organiseren we weer rondleidingen op de begraafplaatsen Daalseweg en Stenenkruisstraat. Op de website vindt u data en tijdstippen, doorgaans een laatste zondag van de maand rond het middaguur.

Voor een groepje van minimaal 7 deelnemers kunnen we ook exclusieve rondleidingen op maat (qua datum of onderwerp) organiseren.

 

Website
Een van onze eerste activiteiten was destijds (1980) een inventarisatie van de op de Daalseweg aanwezige grafmonumenten. Na enig experimenteren met standaardformulieren in ordners die te zijner tijd gereproduceerd zouden kunnen worden, wellicht op diskettes, of liever op CD’s en uiteindelijk op een website.

De klus vergde jaren en – gelukkig – stonden de technische ontwikkelingen niet stil. Onze plannen werden steeds weer ingehaald door verbeterde digitale mogelijkheden. Een aantal jaren konden we goed uit de voeten met het databeheer op onze website, maar de capaciteit blijkt nu veel te beperkt en het beheer is niet echt gebruiksvriendelijk.

Intussen zijn we begonnen met het installeren van nieuwe software die een grotere capaciteit biedt en beheer en raadplegen gemakkelijker maakt. We hopen dit project voor het eind van het jaar afgerond te hebben zodat we stap voor stap ook de eerder genoemde nieuwe informatie over de Daalseweg beschikbaar kunnen stellen. Daarna volgen de bestanden van de Stenenkruisstraat en Dorpsstraat Neerbosch.

Ook bij deze klus zijn extra vrijwilligers hartelijk welkom

Willem Reijnders

2. Marianne Straten

Marianne Straten – Heesbeen is niet meer

Vorig jaar overleed zij na een kort ziekbed, vanaf het allereerste uur was zij berokken bij acties om de Begraafplaats Daalseweg te behouden. Dat is intussen meer dan 20 jaar geweest, grote inzet en waarvoor zij ook koninklijk is onderscheiden

Jarenlang is Marianne door weer en wind over de begraafplaats getrokken om de grafmonumenten nauwkeurig te beschrijven en het cultuurhistorische belang in kaart te brengen. Ze was een van de vaste rondleiders en kon hierbij ook gebruik maken van haar kennis en ervaring op gebieden als kunstnijverheid, iconografie en symboliek.

Als buurtbewoner hield ze de gang van zaken op de begraafplaats permanent in de gaten en trok bij onvolkomenheden meteen aan de bel. Omdat er geen faciliteiten waren konden mensen met hoge nood bij haar thuis terecht.

Bij de herdenking van Het Bombardement heeft ze tot het laatst toe een belangrijke rol gespeeld, zowel op de Daalseweg als bij de Schommel.

Bovendien was ze een plezierige en gastvrije collega, jarenlang hebben we bij haar thuis kunnen vergaderen. Toen we noodgedwongen van een meer formele accommodatie gebruik moesten maken bracht ze altijd iets lekkers mee voor bij de koffie

Haar overlijden is ook een groot gemis voor tal van Nijmeegse organisaties en verenigingen, variërend van het Gebroeders van Limburg waarvoor zij meewerkte aan de productie van de historisch correcte kostuums voor de optocht tot aan de Cenakelkerk op de Landstichting waar men graag gebruik maakte van haar grote handvaardigheid en serieuze inzet.

Wij missen haar en zijn dankbaar voor alle inzet, goede samenwerking en gezelligheid. We wensen haar familie, kinderen, kleinkinderen en vrienden sterkte bij het verwerken dit grote gemis. Marianne wensen we dat haar gegeven mag zijn waarin ze geloofde

Willem Reijnders met medewerking van Bart Janssen

Marianne Straten – uit collectie Bart Janssen

Rondleiding Marianne Straten – Peter van Schaijk

Rondleiding Marianne Straten – Peter van Schaijk

3. Herdenkingen

Herdenking 22 februari 1944

Ook dit jaar was er in Nijmegen weer veel aandacht voor de herdenking van Het Bombardement. Zoals gebruikelijk was er de officiële herdenking in Stevenskerk en bij de “Schommel” waar dit jaar ook de ambassadeur van de Verenigde Staten aanwezig was. Aan deze herdenking is ook door In Paradisum meegewerkt.

Een bijzondere herdenking was er voor het eerst sinds jaren op de begraafplaats Graafseweg dit keer georganiseerd door buurtbewoners. In 1944 werden in principe alle slachtoffers eerst naar deze algemene gemeentelijke begraafplaats gebracht en “voorlopig” bijgezet in een groepsgraf. In de dagen daarna werden de meeste slachtoffers herbegraven op de begraafplaats van hun gemeente of parochie. Een aantal jaren geleden is hier door de Gemeente Nijmegen ook een monument geplaatst.

Vanzelfsprekend ligt de herdenking op de Begraafplaats Daalseweg om 13: 26 uur ons na aan het hart. In samenwerking met SBN, Stichting Begraafplaatsen Nijmegen, heeft In Paradisum  in een ingetogen en informele sfeer op deze locatie en op het tijdstip van het bombardement de ramp en de hier begraven slachtoffers herdacht.

Dit in gezelschap van een kleine tachtig belangstellenden, zowel familie, vrienden en bekenden van de slachtoffers, mensen uit de buurt en anderen die bij voorkeur in een bescheiden sfeer, dicht bij hun gevallen dierbaren herdenken. Een aantal van hen neemt trouw ieder jaar deel, ook al moet het tegenwoordig in een rolstoel of met andere assistentie.

Herdenken in droog, helder, zonnig maar koud winterweer. Als altijd was het indrukwekkend om op deze sfeervolle begraafplaats te herdenken, begeleid door het luiden van de kerklokken in Nijmegen. De lezingen, waarin ook het gedicht van mevrouw Van Diggele was opgenomen werden afgewisseld met muzikale intermezzi. Het afsluitende lied werd door velen meegezongen.

De herdenking werd besloten met een korte rondgang over de begraafplaats waarbij het gelegenheidsmonument met de kruisjes in vak 36, de monumenten voor slachtoffers van de kleuterschool en het atelier van Haspels en de kindergraven in vak 1 werden bezocht.

Een aantal deelnemers ging daarna nog naar de bijeenkomst in de Lutherse Kerk.

Willem Reijnders

4. Witte Kerkje Neerbosch

Met dank aan Gerard en Jelke

Stichting In Paradisum noemt graag de namen, want de kleine begraafplaats aan de Dorpsstraat in Neerbosch Oost is hersteld. En wel met dank aan de metselaars-restauratoren Gerard en Jelke. Vooral zij hebben in het voorjaar consciëntieus en vakkundig bijna alle 47 graflocaties bekeken en onder handen genomen. De graven, waarvan ik de vele namen niet zal noemen, liggen er nu waardig en mooi bij. In het kader van deze restauratie vermeld ik wel nog graag de namen van Joost, de projectleider van het restauratiebedrijf, en niet te vergeten die van de gemeentelijke beleidsmedewerkers Hettie en Martijn, die vanaf 2014 het herstel en de herwaardering van ‘Dorpsstraat’ ondersteunden en mee hielpen bij het zoeken naar (financierings)mogelijkheden.

Na vele  jaren is het er eindelijk van gekomen. Het begon eigenlijk al in het vroege voorjaar van 2017, toen Bert, nog een Bert, Ben, Renske, Harriët en Hubert de handen stevig uit de mouwen staken voor de eerste graafwerkzaamheden. Zij, het Nijmeegs college van B&W, gaven toen met schoppen, spaden, bijlen en kruiwagens de aftrap voor de restauratie die later in het voorjaar door Gerard en Jelke werd voortgezet.

Ook Ton en Rob, eigenaren van het bedrijf gevestigd in het witte kerkje, verdienen vermelding, Zij waren niet alleen belangstellend en meedenkend bij het herstel van het kerkhof, maar boden ook gastvrijheid en aansluiting van water en elektriciteit.
Het eeuwen oude en lang geleden gesloten kerkhof mag weer gezien worden. Na de   drooglegging van ‘de Nederen Bossche’, een moerassig gebied ten westen van Nijmegen, eind 13e eeuw, is het kerkje gebouwd, en naar men zeker mag aannemen, met kerkhof. Over de geschiedenis van dit kerkhof is nog niet veel bekend. Wel dat na de reductie in 1591, toen het van oorsprong katholieke kerkje een hervormde  kerk  werd en het kerkhof een apart deel voor rooms-katholieken kreeg en een aparte gedeelte waar hervormden begraven werden. Weer heel veel later, rond 1790, geven de begraafboeken van ‘den Dodegraver van Neerbosch Schependom van Nijmegen’ enig zicht op wie wanneer toen op ‘Dorpsstraat’ begraven is  –  in de kerk én op het kerkhof. Ook het pad (thans deels nog zichtbaar) naar de in 1863 gestichte weesinrichting ‘Neerbosch’ etaleert de relatie met ‘Dorpsstraat’ en is onderwerp van onderzoek. De toekomst zal haar verrassingen over dit kerkhof nog zeker prijsgeven.
Maar in de tweede helft van vorige eeuw verkommerde het kerkhof. Vandalisme en gerichte sloop braken het kerkhof af en er was vanaf de Dorpsstraat niets van graven te bespeuren door hoog woekerend stuikgewas en onkruid. Pas sinds 2012 toen In Paradisum en de gemeente Nijmegen een convenant sloten om Nijmeegse bewoners over de cultuurhistorische waarde van deze begraafplaats te informeren én te laten zien, zijn vrijwilligers van In Paradisum een paar keer per jaar actief geweest om de graven zo goed mogelijk zichtbaar te krijgen en te houden. Maar het terrein bleef lastig te belopen en er dreigde instortingsgevaar bij sommige graven. Een degelijke vakkundige aanpak voor herstel en herwaardering van dit kerkhof werd noodzakelijk.

En zo geschiedde.
Vakkundig zijn bijna alle hardstenen platen   -zoals dat heet-   afgenomen. Verschillende van deze zerken  waren gebarsten en gebroken. Die zijn bij herplaatsing netjes aan elkaar geschroefd en/of gelijmd. De zerken rustten in veel gevallen op bakstenen muurtjes of wat daar nog van over was. Tijd, weer en wind hadden de muurtjes instabiel gemaakt, dus werden deze opnieuw opgemetseld. Bijna overal met dezelfde meer dan honderd jaar oude bakstenen –  daartoe natuurlijk eerst afgebikt. Op die muurtjes liggen thans speciaal daarvoor ingemeten betonnen platen met daarop de zerken.

Regelmatig zijn de restauratoren grote en kleine botresten tegengekomen. Die werden zorgvuldig in een kistje bewaard en bij het laatste te restaureren graf opnieuw begraven. Heel veel werd er overigens niet gevonden bij het lichten van de zerken. De meeste graven zaten vol zand. Bij enkele waren de restanten van de doodskist nog te zien met het skelet. Een en ander is goed gedocumenteerd. Het is jammer dat de bakstenen gewelven niet hersteld konden worden. Ze zijn net als, vermoedelijk lang geleden, weer bedekt  –  nu met  een soort worteldoek en een laag zwarte aarde. Tot slot is er nieuw gras ingezaaid en tussen de graven is leigruis aangebracht.

Op de 9e september 2017, nationale monumentendag, is het oude kerkhof in volle glorie te aanschouwen en goed en veilig toegankelijk. Samen met de restauratoren, de vrijwilligers en de Nijmeegse wethouder van Cultuurhistorie is de oplevering van het gerestaureerde ‘Dorpsstraat’ een feestelijk gevierd. Een interessante klus in goede samenwerking succesvol afgesloten

Wim Desserjer

Witte Kerkje Neerbosch – Joost van Haren

Witte Kerkje Neerbosch – Collectie Wim Desserjer

5. WC Nannings, voor al uw sanitair

In “De Gelderlander” van 2 september 2017 verscheen een artikel, dat mij, en met mij vele Nijmegenaren, met enige weemoed vervulde. “De naam is goud: WC Nannings voor al uw sanitair” stond er boven. Mijn achterneef Wim Nannings stopt na drie generaties met zijn alom bekende zaak aan het Hertogplein in Nijmegen.

In het verleden heb ik hem op de begraafplaats Daalseweg wel eens gewezen op het 2e graf in de 5e rij van vak 28, waar zijn grootvader, de grondlegger van zijn bedrijf, begraven ligt. Op de dekplaat staat gebeiteld:

HIER RUST
WILLEM CHRISTIAAN NANNINGS 28 AUG. 1870 – 22 JUNI 1946
JOHANNA NANNINGS-PETERS 23 OKT. 1869 – 1 NOV. 1961

Deze eerste Wim Nannings begon op 18 oktober 1896 zijn zaak in de Nijmeegse binnenstad. Als een van de eerste winkels kreeg hij een telefoonaansluiting (telefoonnummer 70). Binnen enkele jaren werd zijn naamsbekendheid zo groot, dat hem gevraagd werd het koetshuis van Paleis Soestdijk van geisers te voorzien en in een aantal Nijmeegse kloosters heeft hij in die tijd elektriciteit aangelegd.

Drie generaties Nannings zaten in het sanitair, centrale verwarming en elektriciteit. De tweede generatie is aan mijn familie gelieerd. Kleinzoon Wim Nannings, die einde 2017 de deuren definitief gaat sluiten, is de zoon van Joke Nannings-Jansen (1904-1994), een volle nicht van mijn vader. Inderdaad met één “s”, want Joke Jansen was een kleindochter van mijn overgrootouders Lamers-Lamkamp, die in vak 7, rij 4, graf 12 begraven liggen. Haar moeder Anna Jansen-Lamers, die maar 41 jaar oud werd, ligt achter haar ouders Lamers-Lamkamp in hetzelfde vak 7 begaven.

De sluiting van de zaak Nannings voel ik daarom ook als het uitsterven van een stukje familiegeschiedenis.

Tekst Bart Janssen

Graf WC Nannings – Bart Janssen

6. Uitgelicht

Bij een bezoek aan de Daalseweg zijn u ongetwijfeld nieuwe grafmonumenten met een niet traditionele vormgeving opgevallen. Nadat we in het verleden de monumenten al besproken hebben lijkt het ons de moeite waard om nu aandacht aan het nieuwe te besteden. In het ene geval is het de vormgeving opvallend, soms de symboliek in relatie tot de persoon die er is bijgezet. We streven ernaar om in ieder bulletin twee interessante grafmonumenten nader te beschrijven en het bijzondere in de vormgeving toe te lichten. Bert Eggelaar zal deze rubriek verzorgen en hij staat open voor tips en suggesties van uw zijde via: stichtinginparadisum@kpnmail.nl of de website: www.stichtinginparadisum.nl

De ontwikkeling rondom deze moderne graven is ook interessant als indicatie dat de Daalseweg ook een levende begraafplaats is die met behoud van historie en tradities ook mogelijkheden biedt voor een andere, op de huidige tijd gerichte benadering.

Uitgelicht:  twee bijzondere grafmonumenten

Het eerste monument wat ik onder de aandacht wil brengen is dat van Wendy Mevissen.(Vak 3; rij 5; graf 2)

De schoenen op de wolk symboliseren het dansen op de wolk.
De gebroken spiegel heeft een andere betekenis.
Na lang zoeken ben ik achter de ( waarschijnlijke) uitleg gekomen:
De symboliek komt uit de gereformeerde kerk en de uitleg volgt hieronder:

Inleiding schikkingen adventstijd 2016

Het thema voor de symbolische schikking is ‘de wereld omgekeerd’

Advent is een tijd van verwachten.
De mensheid kijkt uit, verlangt, naar een wereld omgekeerd, een wereld waar vrede en gerechtigheid vanzelfsprekend zullen zijn.
Het dragend symbool in deze adventstijd is de spiegel.
In de spiegel zie je wat op het eerste gezicht verborgen is.
Het licht van de kaarsen geven extra glans.
De spiegel bevat gebroken stukken scherven.
Deze spiegelscherven zorgen ervoor dat er “gebroken beeld” ontstaat.
De gebrokenheid van de wereld en of het leven.

Elke zondag wordt er een spiegelscherf afgehaald tot er met kerst maar één stukje over is gebleven.

In
april
hoorde
Wendy
Mevissen
dat
ze
ongeneeslijk
ziek
was.
Op
tweede
kerstdag
overleed zij,
43
jaar
jong.
Zij
was
 medewerkster
juridische
zaken bij
de
gemeente
Nijmegen.  Het laatste stukje spiegelscherf is daarmee weggehaald.

Bron: PKN Coevorden.nl

Het tweede monument is dat van Steef Mertens ( vak 6; rij 3; graf 1 )

Het monument is ontworpen en gemaakt door Jac. Splinter.

Het grafmonument voor Steef Mertens is gemaakt van Corthenstaal en kan nu onder invloed van weer en wind verder roestbruin worden. De doopnamen zijn met mos gevuld en worden (donker)groen. De roepnaam en de achternaam zijn gemaakt van gefused glas. De menhir stond ooit in zijn voortuin.

Jac.Splinter maakte meerdere grafmonumenten, voor meer info zie de website.
www.jacsplinter.nl

Tekst en foto’s Bert Eggelaar

7. U vraagt, wij zoeken antwoord

Met enige regelmaat krijgen we vragen over “Vak 00”, over bijzettingen aldaar en vooral de vraag waar vinden we dit vak op de Begraafplaats Daalseweg.

Het gaat hier om het vak dat bij binnenkomst uiterst links, tegen de muur langs Daalseweg ligt. Dit is vak 1 en op een of andere wijze is er in de systemen 00 terecht gekomen maar bij de ombouw van de website zullen we dit aanpassen

Een voorbeeld is de vraag naar Gijsbertus Franciscus de Bruijn, jong overleden in 1906 en op 00-06-12 bijgezet. Het zal u nu duidelijk zijn dat het om de locatie 01-06-12 gaat waar het van oudsher gebruikelijk was om kinderen te begraven. In de loop van de tijd, we denken aan het begin van de oorlog, zijn deze grafmonumenten geruimd en werden er in dit vak hoofdzakelijk kinderen begraven die in de oorlog zijn omgekomen.

We vinden hier bijvoorbeeld het aandoenlijke groepsmonument van de vier vriendjes die bij een tramhalte stonden te wachten toen op 22 februari 1944 de bommen vielen.

Peter van Schaijk met medewerking van Willem Reijnders

8. Colofon

‘In Paradisum’ is het bulletin van de gelijknamige stichting;
het verschijnt enkele malen per jaar.

De Stichting In Paradisum stelt zich tot doel de cultuurhistorische, kunsthistorische en landschappelijke waarden van de Nijmeegse monumentale begraafplaatsen te beschermen en te behouden. De focus op dit funeraire erfgoed komt tot uitdrukking in diverse activiteiten: het behartigen van de belangen van nabestaanden, het inventariseren en documenteren van grafmonumenten, het organiseren van tuinier-ochtenden, en het verspreiden van kennis over de begraafplaatsen door de uitgave van dit bulletin, via een website, en door het geven van rondleidingen op de begraafplaatsen.

De Stichting In Paradisum treedt sinds 1972 op als gespreks- en onderhandelingspartner met beheerders en de gemeente Nijmegen over ontwikkeling, verbetering of verandering binnen de Nijmeegse begraafplaatsen, vooral als dit publieke-, algemene- of nabestaanden belangen betreft.

Vanouds zet de stichting zich in het bijzonder in voor R.K. Begraafplaats Daalseweg. Ieder jaar organiseert de stichting hier op 22 februari, samen met de gemeente Nijmegen, een herdenking voor de vele slachtoffers van het bombardement in 1944 die hier begraven liggen. Ook wil de stichting de begraaflocaties in Nijmegen digitaal beschikbaar maken. In samenwerking met de SBN (Stichting Begraafplaatsen Nijmegen) worden hiertoe de registers van begravingen en ‘verloven tot begraving’ verwerkt.

Daarnaast zet de stichting zich in voor de begraafplaats Stenenkruisstraat en de  begraafplaats bij het “Witte Kerkje” in Neerbosch. Deze begraafplaatsen zijn het eigendom van de Gemeente Nijmegen.

De jaarlijkse donatie aan Stichting In Paradisum, die werkt met vrijwilligers, is minimaal € 12,50. Het bedrag kan worden overgemaakt op (IBAN) bankrekeningnr. NL86ABNA0475424336 ten name van Stichting In Paradisum te Nijmegen.

Stichting In Paradisum
Dorpsstraat 60
6521 EG  Nijmegen

T          024 322 13 93
E          stichtinginparadisum@kpnmail.nl
I           www.stichtinginparadisum.nl

ANBI status werd verleend

1. Voorwoord

Welkom bij weer een nieuwe editie van ons digitale nieuwsbulletin. Naast de verschillende activiteiten die worden beschreven signaleren we nog een aantal interessante ontwikkelingen.

Een monnikenwerk is afgerond
Ons bestuurslid Peter van Schaijk heeft de afgelopen vijf jaar wekelijks op het kantoor van de SBN (Beherende organisatie van de Daalseweg) gewerkt aan het digitaliseren van de tienduizenden nog aanwezige “Verloven tot Begraven” tot 1955. Dat zijn de door de (destijds) “burgerlijke stand” van de Gemeente Nijmegen afgegeven documenten die noodzakelijk zijn voor de bijzetting op een begraafplaats, in dit geval de Daalseweg. Dit digitale bestand omvat nu ook informatie over de graven waarvan in de loop van de jaren de originele zerken geruimd zijn om plaats te maken voor nieuwe bijzettingen. De resterende overblijfselen werden niet verwijderd en zijn dus nog op de locatie aanwezig, tenzij er sprake is geweest van herbegraving.

Binnenkort wordt dit bestand formeel aan de SBN overhandigd en we verwachten de gegevens in de loop van het jaar via onze website algemeen toegankelijk te maken.
Het huidige systeem informeert alleen over nog aanwezige grafmonumenten van vóór 1990

Hartelijk dank!
De Penningmeester dankt de begunstigers die de jaarlijkse bijdrage hebben overgemaakt hartelijk voor hun medewerking.

Mocht de betaling u u ontschoten zijn, dan graag zo snel mogelijk uw bijdrage van minimaal € 12,50 overmaken op bankrekening NL86ABNA 0475 4243 36 ten name van de Stichting In Paradisum te Nijmegen.

Gemeente Nijmegen
Goed nieuws, de Gemeente Nijmegen gaat haar begraafplaatsen Stenenkruisstraat en Dorpsstraat Neerbosch aanpakken. De contracten met de aannemers zijn rond en de werkzaamheden staan op punt van beginnen of zijn inmiddels al begonnen.

Op de Begraafplaats Stenenkruisstraat worden de poort en het hekwerk vernieuwd en aan de eisen van de tijd aangepast. Er zal een bord met informatie over de begraafplaats en rondleidingen worden geplaatst. Ook zullen de tijdstippen voor maaien en ander onderhoud worden aangepast aan de dagen dat we er rondleidingen houden.

Op de Begraafplaats Dorpsstraat zullen de nog aanwezige grafmonumenten worden geconserveerd waardoor de veiligheidssituatie zal verbeteren, de zerken worden vastgelegd en gaten gevuld zodat in de toekomst beschadigingen en verval kunnen worden voorkomen. Net zoals een aantal jaren geleden de Stenenkruisstraat is geconserveerd.

Website
Een van onze eerste activiteiten was destijds (1980) een inventarisatie van de op de Daalseweg aanwezige grafmonumenten. Na enig experimenteren met standaardformulieren in ordners die te zijner tijd gereproduceerd zouden kunnen worden.

De klus vergde jaren en – gelukkig – stonden de technische ontwikkelingen niet stil.
Onze plannen werden steeds weer ingehaald door verbeterde digitale mogelijkheden. Een aantal jaren konden we goed uit de voeten met het databeheer op onze website, maar de capaciteit blijkt te beperkt en het beheer niet echt gebruiksvriendelijk.

Intussen zijn we begonnen met het installeren van nieuwe software die een grotere capaciteit biedt en beheer en raadplegen gemakkelijker maakt. We hopen dit project voor het eind van het jaar afgerond te hebben zodat we stap voor stap ook de eerder genoemde nieuwe informatie over de Daalseweg beschikbaar kunnen stellen. Daarna volgen de bestanden van de Stenenkruisstraat en Dorpsstraat Neerbosch.

Ook bij deze klus zijn extra vrijwilligers hartelijk welkom

2. Rondleidingen

Rondleidingen over begraafplaatsen
In het voorjaar worden er zoals gebruikelijk weer rondleidingen georganiseerd over de begraafplaatsen waar In Paradisum zich voor inzet. Ze worden 3 maal op een zondagmiddag gehouden en het is mogelijk om er aan meer dan een op een dag deel te nemen. Reserveren is niet nodig en aan deelname zijn geen kosten verbonden, een vrijwillige bijdrage helpt wel om onze plannen sneller uit te voeren.

Voor groepjes met minimaal 7 deelnemers is het ook mogelijk om in overleg een datum en tijdstip te kiezen, ook kan de rondgang aan uw wensen worden aangepast.
Dergelijke rondleidingen kunnen, zo nodig, ook in een andere gangbare Europese taal worden verzorgd.

Begraafplaats Stenenkruisstraat (Prins Bernhardstraat/ Wedren)
Rondleidingen op 27 mei, 24 juni en 29 juli 2018, steeds om 12:00 uur
Verzamelen bij het gebouwtje aan het Athelonepad.
Tijdens de Open Monumentendagen op 8 en 9 september is de begraafplaats van 11:00 – 17:00 uur geopend en worden er om 12:00, 15:00 uur en vervolgens naar behoefte rondleidingen gehouden.
Uitgebreide informatie over deze begraafplaats vindt u op onze site

Begraafplaats Daalseweg
Rondleidingen op 27 mei, 24 juni en 29 juli 2018 en tijdens de Open Monumenten-dagen op 8 en 9 september.
Om 13:30 uur door Bert Eggelaar, voornamelijk cultuurhistorisch van karakter.
Om 15:00 uur door Bart Jansen, “Graven met een verhaal”.
Verzamelen bij de ingangspoort.
Uitgebreide informatie over deze begraafplaats vindt u op onze site

Begraafplaats Dorpsstraat Neerbosch
Op deze kleine begraafplaats worden vooralsnog geen rondleidingen georganiseerd
Op zaterdag 8 september 2018, Open Monumentendag, is In Paradisum van 11:00 – 17:00 uur aanwezig voor informatie, het kerkje is dan in principe ook te bezoeken.
Uitgebreide informatie over deze begraafplaats vindt u op onze site

3. U vraagt, wij zoeken antwoord

Met enige regelmaat komen er via het formulier op onze website vragen bij ons binnen. Meestal zijn het betrekkelijk eenvoudige vragen naar personen die mogelijk op bijvoorbeeld de Daalseweg zouden zijn bijgezet. Wanneer een dergelijke vraag dan via de website is gesteld betekent doorgaans dat het monument is geruimd. Dat antwoord kunnen we mailen, echter in een aantal gevallen gecombineerd met een kopie van het verlof tot begraven en een indicatie van de oorspronkelijke locatie van het graf. Dit laatste is ook van belang omdat de stoffelijke resten niet verwijderd worden maar op de oorspronkelijke locatie blijven.

Ook konden we Mario Prudon van dienst zijn. Hij schreef een bijdrage over zijn familie voor het genealogisch tijdschrift Gens Nostra van de NVG. Via het begraafboek 1903-1910 konden we 12 familieleden traceren die op de Daalseweg waren bijgezet en uit het Verlof tot begraven (1911-1955) kwamen er nog eens 49 naar voren. Het artikel van Mario Prudon plaatsen we verderop in dit bulletin.

Kortom op vrijwel alle vragen vinden we een antwoord, dus waarom niet op uw brandende vraag, een emailtje volstaat.

4. Jacobus Prudon


Portret van Jacobus Johannes Prudon

Door Mario Prudon

Jacobus Johannes Prudon, zoon van Laurentius Prudon en Theodora Meussen, geb. Nijmegen 4 apr 1835, schoenmakersknecht, schoen­maker, schoenenhandelaar, ovl. Nijmegen in de Lange Burchtstraat op 14 aug 1912 om 18.30 uur, huw. Nijmegen 30 jul 1857, kerk.huw. Nijmegen in de Broerskerk op 3 aug 1857 Johanna Josepha Cuypers, dochter van Joannes Cuypers en Maria van den Broek, geb. Maastricht 31 dec 1828 om 20.00 uur, zonder beroep, ovl. Nijmegen aan de Grotestraat. Johanna overleed aan ‘verval van krachten’ op 5 mei 1910 om 05.00 uur, begr. Nijmegen op de begraafplaats aan de Daalseweg, in grafnummer 24, op 7 mei 1910 (bron: begraafboek Daalseweg 1909-1911).
In 1854 werd Jacobus Johannes ingeschreven voor de Nationale Militie. Bij zijn inschrijving had hij een lengte van 1,53 meter. Hij had een ovaal aangezicht, een hoog voorhoofd, donkerbruine ogen, een kleine neus, een gewone mond, een ronde kin en donkerbruine haren en wenkbrauwen. Hij was pokdalig. En hij woonde nog bij zijn moeder. Hij verzorgde zelf de inschrijving en gaf aan schoenmakersleerling te zijn. Hij werd finaal vrijgesteld van de dienst omdat twee broers van hem al gepasporteerd waren.

(bron: Gemeente Archief Nijmegen, O.S.A.N. 1814-1946, Serie Delen, inv.nr. 9218, Inschrijvingsregister en Alfabetische Lijst van 1854)


Op 30 mei 1860 werd Jacobus Johannes ingeschreven in het register voor de Dienstdoende Schutterij in Nijmegen. Hij was toen al getrouwd en vader van 2 kinderen. Zijn lengte was toen 1,735 meter. In 6 jaar tijd was hij dus nog ruim 20 centimeter gegroeid. Het gezin woonde in Striekstraat.


(bron: Gemeente Archief Nijmegen, O.S.A.N. 1814-1946, Serie Delen, inv.nr. 9298, Inschrijvingsregister voor de Dienstdoende Schutterij in de gemeente Nijmegen, dienstjaar 1860)



Jacobus Johannes Prudon en Johanna Josepha Cuypers

De foto van Jacobus is gemaakt door Wilhelm Adam Moonen, fotograaf te Arnhem, geb. ald. 17 februari 1868, ovl. ald. 1 september 1910. De foto van Johanna is vervaardigd door Mathias Robert Ziegler, fotograaf te Nijmegen in 1883-1884. Hij werd geboren in Keulen op 29 december 1863 en overleed in Den Haag op 12 september 1931.


Op 2 maart 1868 werd in het Café-Restaurant aan het Valkhof te Nijmegen door notaris Robbers overgegaan tot de veiling van een tweetal huizen. Het tweede perceel betrof een huis en erf in de Vleeschhouwerstraat in Nijmegen. Dat huis was eigendom van Elisabeth Koekenberg
, de weduwe en de kinderen van Johannes Bernardus Erkens. Johannes was drie keer getrouwd en had uit zijn eerste twee huwelijken kinderen die in het Rooms Katholieke Weeshuis waren opgenomen. De twee kinderen uit het eerste huwelijk werden vertegenwoordigd door Johannes Vincentius Riveaux, oud-ontvanger der gemeente­belasting van Nijmegen. De twee kinderen uit het tweede huwelijk werden vertegenwoordigd door Johannes Leeseman en Willem Leeseman, beide landbouwers, wonende te Nijmegen, de eerste als voogd en de tweede genoemde als toeziende voogd over de beide minderjarige kinderen.

De koop van het huis en erf aan de Vleeschhouwerstraat werd ingezet door Willem Leeseman op ƒ 630,00. Hij stelde gelijk 25 hogen, ofwel ƒ 75,00, zodat de totale eerste inzet ƒ 705,00 bedroeg.

Twee weken later kwam het in hetzelfde Café-Restaurant tot de toeslag. Vóór de afslag stelde Matthias Roos, timmerman te Nijmegen, nog tien hogen ofwel ƒ 30,00. Daarna werd het perceel met een hoger bedrag aangehangen, en werd er gemijnd door Johannes Teunissen, meester metselaar te Nijmegen, met de som van ƒ 20,00, waarmee het totaalbedrag uitkwam op ƒ 755,00.

Johannes Teunissen verklaarde te hebben gehandeld en afgemijnd voor Jacobus Prudon, schoenmaker, die vervolgens verklaarde de handeling van Teunissen goed te keuren en het huis en erf op de hem bekende voorwaarden in koop aan te nemen.

Jacobus zou het perceel dadelijk na de toeslag kunnen aanvaarden, met de mondelinge huur ad tachtig cent per week van de bovenwoning, verhuurd aan ene Jansen. Die huur zou hij voor eigen rekening naar plaatselijk gebruik moeten opkondigen als hij die niet wenste te continueren met de toenmalige huurder.

(bron: Gemeente Archief Nijmegen, Notaris C.H. Robbers (1856-1871), bladnummer 111349, aktenummer 49 van 2 maart 1868 en aktenummer 68 van 16 maart 1868)


Op 1 augustus 1868 leende Jacobus ƒ 600 van de meester kleermaker Wilhelmus Gerhardus Mali
, tegen 5% rente. Als onderpand verbond hij zijn huis en erf in de Vleeschhouwerstraat.

(bron: Gemeente Archief Nijmegen, Notaris C.H. Robbers (1856-1871), bladnummer 111464, aktenummer 204 van 1 augustus 1868)


In het Register der Patenten werd op 22 september 1881 genoteerd dat Jacobus voor driekwart jaar patentbelasting moest betalen, zijnde ƒ 0,67. Hij werd vermeld als winkelier in schoenen.

(bron: Gemeente Archief Nijmegen, O.S.A.N. 1814-1946, Rubriek Belastingen, 3.22 Patenten, inv.nr. 013 D)


Op 5 november 1881 vervoegde Jacobus zich bij notaris Courbois. Hij gaf hem te kennen dat hij aan de voerman Petrus Janssen
, ook wonende te Nijmegen, zijn huis en erf in de Vleeschhouwerstraat had verkocht voor een koopprijs van zeker duizend vier honderd gulden. En dat verder was overeengekomen dat de betaling van die koopprijs plaats zou vinden op de eerste november en dat tegelijkertijd de koopakte voor de notaris zou worden gepasseerd. Maar de koper was in gebreke gebleven aan zijn verplichting te voldoen, waarna Jacobus genoemde Petrus Janssen bij deurwaardersexploot van de vierde november had gesommeerd om op heden voormiddag om tien uur te verschijnen in het notariskantoor voor het passeren van de koopakte en de betaling van de koopprijs.

De notaris en Johannes hadden tot half elf gewacht, maar de gesommeerde voerman was niet verschenen. Daarop maakte de notaris daarvan een akte op.

(bron: Gemeente Archief Nijmegen, Notaris R.A.H. Courbois (1860-1884), bladnummer 67849, aktenummer 207 van 5 november 1881)


Op 29 november 1881 verkocht Jacobus Johannes het pand in de Vleeschhouwerstraat dan toch. De koper was de schoenmaker Willem Janssen
. Hij betaalde ƒ 1.800 voor het huis.

(bron: Gemeente Archief Nijmegen, Notaris R.A.H. Courbois (1860-1884), bladnummer 67870, aktenummer 218 van 29 november 1881)

Jacobus en Johanna zijn daarna verhuisd naar de Lange Hezelstraat, samen met hun dochters Isabella en Petronella.


Op 27 november 1883 werd Jacobus Johannes vermeld als schoenmaker met 2 knechts. Voor een half jaar patentbelasting moest hij ƒ 0,50 betalen.

Een jaar later was hij ook weer voor een half jaar ƒ 1,25 verschuldigd. In het Register der Patenten staat de cryptische omschrijving: schoenmaker met beneden de zes knechts primitief aangegeven beneden drie knechts. Als adres van Jacobus Johannes werd Hezelstraat 51 genoteerd.

(bron: Gemeente Archief Nijmegen, O.S.A.N. 1814-1946, Rubriek Belastingen, 3.22 Patenten, inv.nr. 013 D en E)

             

Een week na het overlijden van Jacobus’ zuster Theodora in 1894, kwamen in het lokaal van het Kantongerecht te Nijmegen, de naaste meerderjarige bloedverwanten of aangehuwden van de minderjarige kinderen van wijlen Arnoldus Hendrikus Theodorus Wouters en Theodora Prudon bijeen om met de kantonrechter te overleggen wie het meest geschikt zou zijn om aangesteld te worden als voogd en toeziende voogd. Daarbij waren Jacobus en zijn halfbroer Hendrik Prudon, allebei ooms van de minderjarige kinderen van moederskant, aanwezig. Eenstemmig werd besloten dat de benoeming van twee broers van Arnoldus, Petrus Hendrikus Laurentius Wouters, winkelier, en Jacobus Gerardus Wouters, koopman, beide te Nijmegen, als voogd en toeziende voogd het meest met de belangen van de minderjarigen zou samengaan.

(bron: Gelders Archief, Kantongerecht in Nijmegen 1838-1939, inv.nr. 982, Minuten van akten en beschikkingen, met bijlagen, 1894, aktenummer 531 van 10 oktober 1894)


Jacobus Johannes overleed aan de gevolgen van een leverziekte.


De tekst op het bidprentje van Johanna is niet correct. Haar naam is niet correct geschreven en ook het genoemde geboortejaar is onjuist.

             

Uit dit huwelijk 7 kinderen:

  1. Maria Antonia Prudon, geb. Nijmegen 7 aug 1858 om 03.00 uur, ged. Nijmegen in de Broerskerk 7 aug 1858 (getuigen: Antonius Hofmanen Maria van den Broek, grootmoeder van moederskant), ovl. Nijmegen 24 apr 1861.
  2. Laurentius Theodorus Prudon, geb. Nijmegen 7 aug 1858 om 03.30 uur, ged. Nijmegen in de Broerskerk 7 aug 1858 (getuigen: Laurentius Prudonen Theodora Meeuwsen, de grootouders van vaderskant), ovl. Nijmegen 17 aug 1859.
  3. Theodora Prudon, geb. Nijmegen 15 dec 1860, ged. Nijmegen in de Broerskerk op 15 dec 1860 (getuigen: Laurentius Prudonen Theodora Meeuwissen), modiste, zonder beroep (1932), ovl. Breda 16 jun 1932 om 08.00 uur, huw. Nijmegen 23 jan 1884 Theodorus Hendriks, zn. van Jan Hendriksen Elisabeth Aalbers, geb. Hees 12 mrt 1860, kantoorbediende, klerk, boekhouder, ovl. Breda in het Pius-Gesticht op 15 jan 1940 . Uit dit huwelijk nageslacht Hendriks.
                 
  4. Johannes Prudon, geb. Nijmegen 16 feb 1863, ovl. Nijmegen 9 jul 1863.
  5. Isabella Prudon, geb. Nijmegen 26 mei 1864, zonder beroep, ovl. Nijmegen in de Houtstraat op 9 mrt 1904 om 15.00 uur, huw. Nijmegen 28 jan 1891 Johannes Frederikus Jansen, zn. van Johannes Jansenen Hendrikje van Rijn, geb. Brummen 19 jun 1864, milicien korporaal bij het 3de Regiment Vesting Artillerie, banketbakkersknecht, banketbakker, broodbakker (1924), ovl. Nijmegen in de Hezelstraat 44 op 11 nov 1926 om 11.00 uur. Uit dit huwelijk nageslacht Jansen.
    (Johannes Frederikus huw. (2) Amsterdam 18 jun 1924 Geertruida Antonia de Bock, dr. van Marinus Antonius de Bocken Theodora Peters.)
  6. Maria Prudon, geb. Nijmegen 12 jun 1866, dienstbode, ovl. Dreumel 17 jan 1946, begr. Nijmegen op de RK begraafplaats Daalscheweg op 21 jan 1946, huw. Nijmegen 20 mei 1897 Christianus Wilhelmus Borgers, zn. van Bernardus Borgersen Johanna Theodora Merckx, geb. Nijmegen 25 mei 1865, kleermaker, ovl. Nijmegen in de Van Dulckenstraat 39 op 2 feb 1926. Uit dit huwelijk nageslacht Borgers.
  7. Petronella (Nel) Prudon, geb. Nijmegen 30 apr 1870 (getuige: o.a. Ludovicus Delvaux, 49 jaar, kuiper), ovl. Rock Springs Wyoming 11 aug 1946, begr. Los Angeles 16 aug 1946, otr. Nijmegen 16 sep 1892, huw. Nijmegen 5 okt 1892 (getuigen: Johannes Frederikus Jansen, 28 jaar, banketbakker, broer van de bruidegom, Marinus Hendrikus Jansen, 24 jaar, koopman, broer van de bruidegom, en Theodorus Hendriks, 32 jaar, boekhouder, zwager van de bruid) Johannes Christianus (Jo) Jansen, zn. van Johannes Jansenen Hendrikje van Rijn, geb. Brummen 22 feb 1870, schoenmaker, ovl. Hollywood 21 nov 1954. Uit dit huwelijk nageslacht Jansen.

 

Dit artikel werd eerder (december 2016) geplaatst in het genealogisch tijdschrift Gens Nostra van de NVG

5. Uit de mouwen die handen! NL-doet

Uit de mouwen die handen! Met dank aan NL-Doet 2017

Het kan verkeren
‘Is het al pauze?’ De studenten van het ROC Nijmegen waren er aan toe. Op vrijdag 10 maart hielp de groep mee op de Begraafplaats Daalseweg in het kader van de NL-Doet vrijwilligersdagen. Na een paar uurtjes snoeien, afval verzamelen en graven schoonmaken was het tijd voor thee en cake, dus dat ging er wel in. In totaal waren we met zo’n 25 vrijwilligers. Een aantal van hen komt elk jaar weer terug!

We hadden prachtig weer en heel veel gereedschap. Van snoeischaren tot houtzagen, van bezems tot kruiwagens. Met dank ook aan Joost Meertens van de Stichting Begraafplaatsen Nijmegen, die weer bereid was om materiaal ter beschikking te stellen.

Het resultaat mocht er zijn. De teksten op vele graven waren weer leesbaar. En de graven werden ontdaan van de vele takken, die na de storm van een paar weken eerder overal verspreid lagen.

Maar het hoogtepunt was natuurlijk de beloning achteraf…. Appeltaart met slagroom bij Café Beij Ons, aan de overkant.

De dag erna gingen we aan de slag op de Begraafplaats Stenenkruisstraat, de gesloten begraafplaats bij het Julianapark. Aan aandacht geen gebrek, want Omroep Gelderland kwam langs en er hing zelfs een drone in de lucht om ons, hardwerkende vrijwilligers, te filmen. Op deze bijzondere begraafplaats was het vooral spannend of we ‘nieuwe’ grafstenen konden vinden die onder de dikke laag groenafval verborgen lagen. En zowaar, daar kwam een grafsteen tevoorschijn met de naam Rost van Tonningen. Jawel, de grootvader van de gevreesde NSB-er (was waarschijnlijk al bekend, maar voor ons toch een ontdekking).

We konden terugkijken op twee zeer geslaagde en vooral gezellige NL-Doet dagen.

En of dat nog niet genoeg was, hielp de Lions Club Nijmegen vorige week ook weer een dagje mee op de Daalseweg. Hun bijdrage is inmiddels een jaarlijkse traditie. Deze ontmoeting leverde wel een pikant moment op. Toen ik in mijn welkomstwoord vertelde dat in begin jaren 90 de begraafplaats dreigde bebouwd te worden, bleek dat zowel de projectontwikkelaar als de verantwoordelijk wethouder van toen zich onder de aanwezige Lions bevonden. Als het aan hen gelegen stond op een groot deel van de begraafplaats nu dus woningbouw… En nu staken we broederlijk met z’n allen de handen uit de mouwen op diezelfde begraafplaats. Het kan verkeren….

Jeroen van Zuylen

Voor:

Na:

6. Special Neerbosch

Dorpsstraat Neerbosch, NL-Doet 2017

Gemeentebestuur vindt oplossing voor een krap budget

De afgelopen jaren hebben we herhaaldelijk bij de Gemeente Nijmegen aan de bel getrokken om meer aandacht voor deze kleine historische gemeentelijke begraafplaats. Al in de late middeleeuwen werd er hier begraven en de nu nog resterende monumenten schreeuwden om herstel en onderhoud . Men was vol begrip voor onze dringende verzoeken, maar helaas geen ruimte op de begroting, krappe budgetten, mogelijk is er in de toekomst ruimte te vinden.

Groot was onze verrassing toen daar plotseling het College van Burgemeester en Wethouders van de Gemeente Nijmegen met opgerolde mouwen voor ons stond om de begraafplaats een even op basis van een nul-budget en in het kader van NL-Doet onder handen te nemen. Na een ochtend van heel hard en enthousiast werk zag het er prachtig uit en de aannemer kan na deze voorbereiding meteen aan de slag. Hulde en dank voor dit college dat toonde dat het echt kan aanpakken en daarbij ook nog veel plezier heeft. Wel één beeld zegt meer dan een heel lang artikel

7. Herdenking 22 februari

Herdenking van Het Bombardement, februari 1944.
Omdat er meer dan driehonderd slachtoffers van Het Bombardement op de Begraafplaats Daalseweg zijn bijgezet, hebben In Paradisum en haar voorgangers van begin af aan veel aandacht besteed aan het waardig en sfeervol herdenken van 22 februari 1944 op deze begraafplaats. In de loop van de jaren is ook de Gemeente Nijmegen zich intensiever gaan inzetten voor een herdenking en heeft zij zich onder andere bemoeid voor een passend algemeen monument in het centrum, de Schommel bij het gemeentehuis, waar breed herdacht kan worden.

Hoewel In Paradisum van harte meewerkt aan de verschillende onderdelen van deze officiële herdenking blijkt er bij een aantal nabestaanden behoefte te zijn om op het tijdstip van de ramp, dicht bij de omgekomen dierbaren, meer ingetogen te herdenken. Met medewerking van de SBN organiseren we voor hen, parallel aan de manifestaties bij de Stevenskerk en de Schommel, op het tijdstip dat de bommen vielen ook een herdenking op de Begraafplaats Daalseweg.

Herdenking op 22 februari 2016 o.a. bij de Schommel.
De door de Gemeente Nijmegen in samenwerking met de Raad van Kerken en In Paradisum georganiseerde herdenking trok ondanks het gure weer veel belangstelling. Joost Rosendaal, de voorzitter van In Paradisum memoreerde in zijn bijdrage onder andere hoe deze verschrikkelijke gebeurtenissen ervaren moeten zijn door de bewoners en de nabestaanden van slachtoffers.

Herdenking op 22 februari 2017 op de Begraafplaats Daalseweg
De traditie van In Paradisum getrouw, kwam men om kwart over een, op de kille, regenachtige 22e februari op de Daalseweg bij elkaar voor de herdenking van de slachtoffers die daar zijn bijgezet. Omlijst door stemmige muziek en het luiden van de klokken van de omringende kerken werd er herdacht.

In een korte overweging werd door Willem Reijnders, bestuurslid van In Paradisum gememoreerd dat het bij de slachtoffers niet om vervolgden of militairen gaat, maar om burgers in een stad die toen geen militaire betekenis had, vergelijkbaar met dit jaar tachtig jaar geleden in Guernica in Noord Spanje (26 april 1937). Mede bekend door het kunstwerk van Picasso

Deze herdenking werd besloten met een rondgang langs het gelegenheidsmonument – een veld met 306 kleine houten kruisjes met de naam van een op de Daalseweg bijgezet slachtoffer, gestoken in vak 36 waar de meeste slachtoffers liggen – vervolgens langs de monumenten van de Kleuterschool, atelier Haspels en de kindergraven bij de ingang van de begraafplaats.

Tot slot werd er dankbaar gebruik gemaakt van de warme gastvrijheid in de nabij gelegen Lutherse kerk.

8. Bijzettingen in 2016 op de Daalseweg

Verdrietig om het gemis maar dankbaar voor de goede herinnering. Zo gedenken wij hen die het afgelopen jaar zijn begraven/bijgezet op de begraafplaats aan de Daalseweg in Nijmegen.

Antonius G.B.M. van Dijk overleed op 2 januari, slechts 56 jaar oud. Graf 26-01-09.

De landelijk bekende beeldend kunstenaar, glazenier en bourgondiër Ted Felen is dinsdag 5 januari in verpleeghuis Joachim en Anna overleden. Hij werd 84 jaar. Graf 08-03-29

Jan Stassen, 64 jaar oud, overleed op 16 juli 2015. Hij was eerst eindredacteur van de Haagse Post, later eindredacteur bij het fusieblad HP/De Tijd. Asbijzetting vond plaats op 16 januari. Graf 04-07-13.

Op 3 februari overleed Guido G.A.M. Wernink, 57 jaar. Graf 12-09-08.

Mieke van Lunenburg, geboren en getogen Nijmeegse, overleed op 2 april te Nijmegen. Graf 05-06-27.

In de leeftijd van 87 jaar overleed op 6 april de bekende beeldend kunstenaar Piet Berkvens. Graf 21-01-04.

Op 28 april overleed Henriëtte Johanna van der Sande, 91 jaar oud. Graf 07-04-08.

De zes kinderen en twaalf kleinkinderen hebben hun moeder en oma Leontien van der Gulden-Böckling altijd op handen gedragen. Zij overleed op 13 mei. Graf 08-06-13.

Op 22 mei overleed op 79 jarige leeftijd Vincenzo Potenza. Graf 03-01-15.

Steef Meertens werd op 20 augustus 1951 geboren in Meerssen en overleed in Nijmegen op 13 juni. Graf 06-06-27.

Directeur bestuurder van Stadsschouwburg Nijmegen en concertgebouw De Vereeniging Anne Marie Kalkman overleed op 19 juni, slechts 50 jaar oud.
Graf 03-01-08.

Het echtpaar Reintjes-Bouwmans en mevrouw Bouwmans-Wouters, de moeder van, zijn op 30 juni vanuit begraafplaats Jonkerbos herbegraven bij hun zoon Bernardus Theodorus Maria Reintjes. Graf 14-01-01.

“Bevrijd van tijd en ruimte”. Op 3 oktober overleed in Nijmegen op 95 jarige leeftijd Anneke Naber-Blum. Graf 03-04-11.

Geboren in Nijverdal en overleden in Nijmegen op 22 oktober. Jan Leisink, verbonden aan N1, hij maakte televisieprogramma’s. Graf 16-06-06.

Maria Margaretha Loete-Stoffels overleed op 15 juli. Asbusbijzetting, graf 30-02-06.

Op 11 november overleed op 66 jarige leeftijd Hermanus Gerhardus Jozef Potz.
Graf 06-03-06.

Geboren en getogen in Nijmegen overleed op 20 november Christel Kokke.
Graf 34-02-21.

Chris van Wissen, 55 jaar oud, overleed op 11 juli in Nijmegen. Asbusbijzetting in graf 04-02-11.

Op 16 december overleed Hendricus Jacobus Fisscher, 85 jaar oud. Graf 10-05-13.

Peter van Schaijk, in samenwerking met de Stichting Begraafplaatsen Nijmegen.

9. Colofon

Dit bulletin is het digitale nieuws- en informatiemedium van de Stichting In Paradisum te Nijmegen voor begunstigers en andere relaties. Het verschijnt doorgaans drie keer per jaar. Deze stichting zet zich in voor behoud en toegankelijkheid van monumentale begraafplaatsen in Nijmegen. In Paradisum is een vrijwilligers organisatie met ANBI erkenning.

Auteursrecht op artikelen en illustraties is nadrukkelijk voorbehouden, gehele of gedeeltelijke overname alleen toegestaan na schriftelijk accoord van het bestuur van In Paradisum.

Afbeeldingen bij de artikelen zijn, tenzij anders vermeld, gemaakt door de auteurs of stammen uit het archief van In Paradisum.

Aan dit blad hebben meegewerkt: Wim Desserjer, Bart Janssen, Mario Prudon, Willem Reijnders, Peter van Schaijk, Jeroen van Zuylen

Stichting In Paradisum
E stichtinginparadisum@kpnmail.nl
I www. stichtinginparadisum.nl

Postadres:
Kerkstraat 60
6543 KL, Nijmegen
T 024 365 6410

Begunstigers van In Paradisum betalen een jaarlijkse bijdrage van minimaal € 12,50 op bankrekening NL86ABNA 0475 4243 36 ten name van de Stichting In Paradisum te Nijmegen.

1. Voorwoord

Welkom bij weer een nieuwe editie van ons digitale nieuwsbulletin. Naast de verschillende activiteiten die in de artikelen in dit bulletin worden beschreven signaleren we nog een aantal interessante ontwikkelingen.

Hartelijk dank Jeroen van Zuylen en welkom voor Roos Biemans

Jeroen heeft voor de tweede keer een periode lang de functie van secretaris van In Paradisum vervuld. Hartelijk dank voor je niet aflatend enthousiasme om alles te regelen, met instanties te corresponderen en al het papierwerk en digitale paperassen in goede banen te leiden.

Welkom voor Roos Biemans die de taak van Jeroen overneemt, ze is nieuw in het bestuur maar niet binnen In Paradisum. Ze heeft haren sporen al verdient als vrijwilliger bij het project Dorpsstraat Neerbosch. In een volgend nummer zullen we haar uitgebreid aan het woord laten.

Gemeente Nijmegen

Het heeft er alle schijn van dat de Gemeente Nijmegen, als verantwoordelijke voor de begraafplaatsen aan Stenenkruisstraat en de Dorpsstraat Neerbosch, in goed overleg met In Paradisum aan de slag gaat om op deze begraafplaatsen verbeteringen aan te brengen, waarschijnlijk al in de loop van het voorjaar 2017.

Het hekwerk en de toegangspoort van de Stenenkruisstraat worden vernieuwd en aan de eisen van de tijd aangepast. Ook zullen de tijdstippen voor maaien en ander onderhoud aangepast worden aan de dagen dat we er rondleidingen houden.

De nog bestaande grafmonumenten op de Begraafplaats Dorpsstraat zullen worden geconserveerd waardoor de veiligheidssituatie zal verbeteren, de zerken worden vastgelegd en gaten gevuld zodat in de toekomst beschadigingen en verval kunnen worden voorkomen.

Open Monumentendag, september 2016

Zoals gebruikelijk zijn er dat weekend op de Begraafplaats Daalseweg rondleidingen met uiteenlopende thema’s georganiseerd. Voor historisch geïnteresseerden door Bart Janssen “Graven met een verhaal” en door Marianne Straten over symboliek in de vormgeving van grafmonumenten voor degenen met een meer cultuurhistorische interesse.

De Stenenkruisstraat was het hele weekend geopend en werden er Edo Fennema en Willem Reijnders rondleidingen gehouden. Op deze kleinere begraafplaats speelt vooral de Nijmeegse stadsgeschiedenis een rol.

Op de zaterdag was Wim Desserjer op de begraafplaats Dorpsstraat aanwezig om belangstellenden te informeren. Extra aandacht trok het huwelijk dat toen in het Witte Kerkje gesloten werd.

Op deze dagen hebben we weer veel geïnteresseerden, niet alleen Nijmegenaren, bijzondere en leuke dingen kunnen vertellen en ook laten zien over bekende Nijmegenaren, de Nijmeegse geschiedenis en de begraafcultuur door de jaren heen. Bij de Stenenkruisstraat horen we iedere keer opmerkingen als: “ik fiets hier al zoveel jaren langs en nooit geweten wat er hier achter het hek te zien is..”

024 Nijmeegse geschiedenis in oktober

Deze manifestatie wordt ieder jaar in het kader van de nationale “Maand van de Geschiedenis” gehouden en sinds twee jaar in de Stevenskerk. Ook in Paradisum was met een kraam aanwezig samen met een goede veertig andere organisaties die zich met historisch Nijmegen en de cultuurgeschiedenis van onze stad bezig houden.
Door deze nieuwe opzet is de traditionele rondleiding bij fakkellicht op de Stenenkruisstraat helaas vervallen.

Vooral op zaterdag middag trokken we veel belangstelling en gebruikmakend van de moderne techniek waren ook onze bestanden operationeel en was het mogelijk om uitgebreid over het werk van onze stichting te vertellen en direct informatie over grafmonumenten en ter aarde bestelden te verstrekken en real time per email door te geven.

Website

Onze digitale communicatie en informatie distributie is een bron van voortdurende aandacht. Het afgelopen jaar zijn alle teksten onder handen genomen en op de laatste stand gebracht. Waar het om de databestanden gaat bleek dit toch wel erg omslachtig om structurele verbeteringen aan te brengen. We zijn destijds volledig analoog met ordners aan de slag gegaan, vervolgens stukje bij beetje de ontwikkelingen in de automatisering proberen te volgen. We overwegen nu om over te gaan op moderne gebruiksvriendelijke software met voldoende capaciteit voor uitbreiding zodanig dat informatie snel en betrouwbaar gevonden kan worden en aanvullingen en correcties gemakkelijk toegevoegd kunnen worden.

Ook bij deze klus zijn extra vrijwilligers van harte  welkom

2. De zustersgraven

zustergraf-2016-1In de vorige uitgave van ons bulletin sprak ik over de priestergrafkelder, waarin tientallen jaren de Nijmeegse jezuïeten en de dominicanen een laatste rustplaats vonden.
Achter het priestergraf langs de oostmuur van vak 22 bevinden zich twee grafkelders en een zandgraf van de ordes van vrouwelijke religieuzen in Nijmegen.

In de grootste kelder met 72 grafplaatsen liggen de Zusters van Liefde van Onze Lieve Vrouw van Barmhartigheid en de zusters Franciscanessen van de Heilige Familie begraven.
Rechts van deze kelder bevinden zich de grafkelder van de “Auxiliatrices des ames du purgatoire” (Helpsters van de zielen in het vagevuur) en het zandgraf van de “Filles de la Sagesse”, die in Nederland onder de naam “Dochters der wijsheid” meer bekendheid genoten.

De Zusters van Liefde uit Tilburg vestigden zich in 1843 in het pand op de Doddendaal 16. Zij waren verbonden aan de verpleging in het Canisiusziekenhuis in de Houtstraat en aan het onderwijs op de Catharinabewaarschool en de Heilig Hartschool aan de Doddendaal. Na het bombardement van 22 februari 1944, waarbij klooster, ziekenhuis en scholen verloren gingen, droegen zij de zorg voor hun leerlingen over aan de zusters van de sociëteit JMJ aan de Oude Stadsgracht.

De zusters Franciscanessen van de Heilige Familie waren in 1884 vanuit Leuven naar Nijmegen gekomen om zich vanuit de Lange Hezelstraat 46B te wijden aan de zorg voor de vele zieken, die vaak onder kommervolle omstandigheden en verstoken van elke hulp aan huis gebonden waren. In 1886 betrokken zij een door de congregatie aangekocht huis op de Jodenberg 6. In 1896 was het aantal zusters uitgegroeid tot twintig en het gebouw aan de Jodenberg werd te klein. In 1899 werd, met toestemming van Mgr. Van der Ven, de bisschop van Den Bosch, in Bottendaal een stuk grond gekocht. De zusters waren in Nijmegen zeer geliefd. Collectes in de stad brachten maar liefst ƒ 17.093,50 op. Met een obligatielening bij de Maas en Waalse Bank van ƒ 35.000,- kon in de Van Oldenbarneveltstraat een klooster worden gebouwd en op 20 maart 1901 werd het klooster officieel in gebruik genomen.
Dr. F.B. Banning,  bekend Nijmeegse medicus, raadslid en drankbestrijder, gaf de zusters het eerste onderricht in de verpleging van zieken en in de kraamzorg. Tientallen jaren waren de zusters van de Van Oldenbarneveltstraat een begrip in Nijmegen. Nijmegenaren waren bij hen van de wieg tot het graf in goede handen. Zij assisteerden bij bevallingen, verzorgden bijna 40 jaren lang de ouden van dagen in het Oud Burgeren Gasthuis in de Molenstraat, zij bezochten hulpbehoevenden en zieken in Nijmegen en in de ruime omgeving, verzorgden de TBC-patiënten in de lighallen, waakten bij stervenden en zorgden voor het afleggen van de doden. En dit alles geheel belangeloos en zonder enige vergoeding.
Tussen 1908 en 1953 zijn vermoedelijk 72 zusters in het keldergraf op de begraafplaats aan de Daalseweg bijgezet.
Elke afsluitsteen in de kelder vermeldt slechts een nummer, dat correspondeert met de lijst van overleden zusters.

De zusters “Auxiliatrices des ames du purgatoire” (Helpsters van de zielen in het vagevuur) werden in Nijmegen beter bekend onder de naam “Zusters van Hallo”.
In 1859 liet de steenrijke ondernemer Franciscus Johannes Hallo op de Lindenberg een enorm sprookjeskasteel met 85 kamers, zalen en paviljoens bouwen. Voor de bouw moesten maar liefst 24 huizen en de laatste acht linden (“Lindenberg”) het veld ruimen. Het gebouw kreeg de naam “Bat-Ouwe-Zate”, maar werd in de volksmond vrijwel direct “Kasteel van Hallo” genoemd.
In 1861 vertrok Hallo al weer uit de stad en het gebouw werd ondermeer meisjesinternaat voor de zusters Ursulinen en pensionaat voor de “Dames du Sacré-Coeur” .
In 1914 werd het gebouw betrokken door de Franse zusters “Auxiliatrices des ames du purgatoire”. De congregatie had tot doel “de werken van barmhartigheid in de meest uitgebreide betekenis van het woord onder de armste der armen te gaan uitoefenen”. En dat allemaal letterlijk PRO DEO, dus voor God alleen en zonder er enige vergoeding voor terug te vragen. In de verpauperde benedenstad met zijn schrijnende armoede werden de zusters op handen gedragen.
Na hun overlijden werden de zusters Auxiliatrices begraven in de aangekochte grafkelder op de begraafplaats aan de Daalseweg. Op het moeilijk leesbare monument staan op de voor- én achterzijde en op de tombe dertien namen gebeiteld.
Bij mijn inventarisatiewerkzaamheden begin jaren negentig kwam ik regelmatig in gesprek met zuster Josephine (Louise Bonke), een van de laatste zusters van Hallo. Tot op hoge leeftijd vond zij het haar plicht het graf van haar medezusters te verzorgen en vrijwel wekelijks kwam ze even naar het graf om te bidden en om opgeschoten onkruid verwijderen.
Ze vertelde me, dat ze daar verschillende bijzettingen van haar medezusters had bijgewoond.
Op 26 september 1944, tijdens de frontstadgevechten, was zuster Alphonsus van Rijckevorsel van Kessel op 54-jarige leeftijd overleden. Begrafenis op de Daalseweg was toen onmogelijk, omdat op de begraafplaats geallieerd geschut was geplaatst. De zuster werd tijdelijk in de tuin van het klooster begraven. Toen na enige tijd de sluiting van de begraafplaats was opgeheven, bleek dat de grafkelder van de zusters van Hallo door een bominslag ernstig beschadigd was. Alvorens tot bijzetting te kunnen overgaan, moest de kelder met balken en stangen gestut worden. De kist van de zuster werd op de balken geplaatst. In 1954 was zuster Josephine bij de bijzetting van de 72-jarige zuster M. van Ravestijn geweest. Veertien jaar later had ze de bijzetting meegemaakt van het beenderenkistje van zuster Constance Mallens, die in 1944 in Amsterdam was overleden en pas in 1968 in het graf in Nijmegen werd herbegraven. Bij die gelegenheid hoorde ze, dat er in de kelder nog ruimte was voor minstens zes zusters en ze hoopte na haar dood bij haar medezusters in deze kelder te worden bijgezet.
Haar wens ging niet in vervulling. Zuster Josephine overleed op 22 maart 2005 op 92-jarige leeftijd. Ze werd bij haar laatste medezusters op de begraafplaats Jonkerbos begraven.

De zusters “Filles de la Sagesse”, de “Dochters der wijsheid”, lieten in 1923 op de hoek van de Groesbeekseweg en de Heyendaalseweg een klooster, een kapel en een kweekschool voor onderwijzeressen bouwen. Ook de zusters van deze orde kochten een graf op de begraafplaats aan de Daalseweg. In tegenstelling tot de andere ordes kozen zij voor een dubbel zandgraf met ruimte voor acht begravingen. Tussen 1932 en 1953 vonden hier echter maar vier zusters een laatste rustplaats. De tombe op dit graf vermeldt geen namen, maar slechts de tekst “Filles de la Sagesse”.

Bart Janssen

zusters-van-wijsheid-1 hallo-compleet

3. Hoogtijd dat de generaal terug gaat naar zijn oude plek

Vroegere kerkje van Antonius Abt, later Hervormde kerk, nu bedrijfspand

Witte Kerkje aan de Dorpsstraat Neerbosch

Het gaat om generaal Jan van Overstraaten. Vlakbij de ingang van de toren van het witte kerkje aan de Dorpsstraat in Neerbosch lag zijn grafzerk. Lag. Want vorig jaar is de zerk uit veiligheidsoverweging tijdelijk op een andere plek op de begraafplaats neergelegd. Dat is gebeurd omdat pal naast zijn graf een imposante zomerlinde groeide, stamdiameter 2.90 meter, die   -zoals dat werd omschreven-   wegens constructieve gevolgschade aan een rijksmonument, in dit geval de klokkentoren, moest worden gekapt. Tja. Erg jammer. Nu resteert alleen een grote wortelpartij, die het graf van de generaal in zijn greep houdt.

Lange tijd heeft In Paradisum gedacht dat het om een enkel graf ging. De afmetingen van de grafzerk van Van Overstraaten bedragen 220 cm bij 100 cm. Maar in 2014 is ontdekt dat het om een graf ging dat tweemaal zo breed was (220 cm bij 200 cm), getuige de vrijgelegde opgemetselde muurtjes. De tweede zerk of dekplaat is (nog) niet gevonden. Evenmin is bekend wie naast generaal Van Overstraaten in het dubbele graf begraven zijn. Misschien zijn zoon Pierre François Jacques, die op 39 jarige leeftijd overleed in 1883 in Hees (bij Nijmegen). Of zijn vrouw Sophia Testaz die in 1903, 86 jaar oud, in Hees overleed. Wie weet? Documentatie in de vorm van begraafboeken of zogeheten ‘verlofbriefjes tot begraven’ heeft In Paradisum (nog) niet kunnen raadplegen. Naar men zegt zijn die archieven in WOII verloren gegaan.

Hoe ook, generaal Jan van Overstraaten verdient zijn plek op ‘Dorpsstraat’ terug. En wel een mooie gerestaureerde plek, waar zijn zerk de toegang tot het witte kerkgebouw markeert en met een zeker historisch belang siert. Jan van Overstraaten, geboren in 1803 in Hoeven (Noord Brabant), maakt als militair bij de infanterie carrière en is onderscheiden als Ridder in de Militaire Willemsorde, als officier in de Orde van de Eikenkroon en Ridder in de Orde van de Nederlandse Leeuw. Centraal bij deze decoraties staan zijn inzet en gedrag bij de gevechten tussen 24 september en 26 oktober 1830 in Antwerpen, of zoals zijn bevelhebber generaal der infanterie, Baron Chassé, het heeft geformuleerd:  “wegens gehouden hoffelijk gedrag bij de verdediging der bezetting der Citadel van Antwerpen”.

Op de plattegrond van ‘Dorpsstraat’ staat het graf van Van Overstraaten als nummer 1 aangemerkt. Dat betekent niet dat hij als eerste op het kerkhof begraven is. De oudste graven, volgens de beschikbare documentatie, zijn o.m. van Leonard Middeldorf uit 1847 (nr. 37 op de plattegrond), van Johannes Vriemoet Drabbe uit 1851 (nr. 5) en de grafkelder van J.J. Joosten uit 1831 (nr. 13). Van deze en bijna alle andere graven en grafkelders moet worden gezegd dat restauratie ter bescherming en behoud direct noodzakelijk is. Een jaar geleden heeft In Paradisum daartoe een plan opgesteld, samen met ter zake kundige experts. Dat plan is toen aan de Gemeente Nijmegen voorgelegd ……!

Wim Desserjer

4. Uit de mouwen, die handen!

Je kunt op vele manieren actief zijn voor onze Stichting In Paradisum. Zoals meedraaien in het bestuur of in de administratieve ondersteuning, als redacteur van ons bulletin of als hulp bij de website.

Maar hét moment waarop mensen zich graag inzetten voor In Paradisum is toch tijdens de NL-Doet vrijwilligersdagen in maart. Want dan ben je op de oude begraafplaatsen zelf aan het werk, je kunt de graven aanraken, het verleden als het ware voelen…

Dit jaar dienden zich veel minder vrijwilligers aan dan vorige jaren. Dat was niet alleen bij ons het geval, maar dat was het beeld over heel Nederland.

Maar wat blijkt? Het resultaat was er niet minder om.

Het leek wel of minder mensen meer handen uit de mouwen staken! Op de Begraafplaats Daalseweg werd er op 11 maart geveegd, gesnoeid en schoongemaakt dat het een lieve lust was. Zelf zorgden we voor snoeischaren en bezems, vaak hadden de vrijwilligers ook nog tuingereedschap bij zich. Dankbaar maakten we gebruik van de materialen die de Stichting Begraafplaatsen Nijmegen beschikbaar stelde, waaronder een kruiwagen. Enthousiasme alom en het weer werkte ook nog eens mee. Na afloop boden we met graagte onze vrijwilligers een koffie of thee met appelgebak aan in het nabijgelegen café Beij Ons.

 

Een dag later was het op de gesloten Begraafplaats Stenen Kruisstraat niet anders. Met iets meer dan een handvol mensen hebben daar voornamelijk het mos verwijderd van de aloude graven, zodat de namen weer voor een tijdje zichtbaar werden.  Eén graf was zo door de natuur overwoekerd dat die vrijwel opnieuw moest worden uitgegraven!

Als kers op de vrijwilligerstaart kregen we in april nog een cadeautje in de schoot geworpen.  Een groep superbetrokken studenten van Rotaract (een soort jongerenversie van de Rotary) wilde graag een dagje nuttig werk verrichten op de Begraafplaats Daalseweg.  De kennismaking vond plaats in café St. Anneke. Onder het genot van heerlijke biertjes werd dat nog een gezellige lange avond…  Maar op zondag 17 april werd er stevig gewerkt op de Daalseweg: 7 heren en 1 dame wisten van aanpakken.  Nooit eerder zo’n enthousiaste groep meegemaakt…. Dank vrijwilligers, jullie werk is voor ons onmisbaar!

Jeroen van Zuylen

Natuur omarmt grafsteen op Stenen Kruisstraat

Natuur omarmt grafsteen op Stenen Kruisstraat

 

5. Herdenkingen op 22 februari 2016

Herdenking van Het Bombardement

Omdat er meer dan driehonderd slachtoffers van Het Bombardement op de Begraafplaats Daalseweg zijn bijgezet, hebben In Paradisum en haar voorgangers altijd al veel aandacht besteed aan het waardig en sfeervol herdenken van 22 februari 1944 op deze begraafplaats. In de loop van de jaren is ook de Gemeente Nijmegen zich intensiever gaan inzetten voor een herdenking en heeft zij zich onder andere bemoeid voor een passend monument, de Schommel, waar breed herdacht kan worden. Hoewel In Paradisum van harte meewerkt aan de verschillende onderdelen van deze officiële herdenking blijkt er bij een aantal nabestaanden behoefte te zijn om op het tijdstip van de ramp, dicht bij de omgekomen dierbaren, meer ingetogen te herdenken. Met medewerking van de SBN organiseren we voor hen, parallel aan de manifestaties bij de Stevenskerk en de Schommel, op het tijdstip dat de bommen vielen een herdenking op de Begraafplaats Daalseweg.

 

Herdenking op 22 februari 2016 bij de Schommel.

De herdenking bombardement Nijmegen 22-02-1944, staat in een steeds groeiende belangstelling. Stichting in Paradisum startte daarmee in 1993.  Later deden de Nijmeegse kerken ook mee. Met de Gemeente Nijmegen is een samenwerking sedert 2000 bij het monument de schommel. De Nijmeegse Montessorischolen participeren middels Marjan van Steen, sedert 2003. De Amerikaanse ambassade komt jaarlijks naar Nijmegen vanaf 2006. Bregje Jaspers is dit jaar met haar –Brandgrensproject- intensief bezig, en hoopt dat 17 september a.s. af te ronden met 800 markeringsplaatjes en 22 verhalen. Minister  Marriët Bussemaker bleek dit jaar onverwacht als gast aanwezig, bij monument de Schommel.  En dat is opmerkelijk, daar de Nederlandse overheid betrekkelijk doof en blind is geweest voor de oorlog in Nijmegen. Het herdenkingsthema dit jaar werd verbonden met het leed van oorlogsslachtoffers en vluchtelingen over de gehele wereld. Vooral ook door de aanwezigheid van 3000 vluchtelingen dit jaar in kamp Heumensoord. Parallel aan de herdenking vanaf 13.00h bij de Schommel, was er zoals elk jaar herdenking ook op de Daalseweg. Geleid door Willem Reijnders. Er zijn mensen, die het spijtig vinden, dat beide herdenkingen parallel lopen, en niet elkaar opvolgen, zoals in eerdere jaren. Het gaat hierin ook om de utiliteit, en het veelal ongunstige weer op 22 februari. We vernemen daarover ook graag Uw reactie.

Edo Fennema. Stichting in Paradisum.
Herdenking op 22 februari 2016 op de Begraafplaats Daalseweg

De traditie van In Paradisum getrouw, kwam men om kwart over een, op de kille, regenachtige 22e februari op de Daalseweg bij elkaar voor de herdenking van de slachtoffers die daar zijn bijgezet. Nabestaanden met hun vrienden, kennissen van slachtoffers en buurtbewoners, in een bescheiden, ingetogen sfeer, zo dicht mogelijk bij de dierbaren. Omlijst door stemmige muziek en het luiden van de klokken van de omringende kerken werd er in stilte herdacht.

In een korte overweging werd gememoreerd dat het hier niet om vervolgden of militairen gaat, maar om burgerslachtoffers in een stad die toen geen militaire betekenis had, net zoals bijvoorbeeld in Coventry en Dresden. Ook dat het lijden niet beperkt gebleven is tot de naaste familie van de slachtoffers maar dat dit ook doorwerkt in bredere kring, Nijmegen was zeker toen een kleinere stad in de provincie, en ook nog in volgende generaties.

De herdenking werd besloten met een rondgang langs het gelegenheidsmonument – een veld met 306 kleine houten kruisjes met de naam van een op de Daalseweg bijgezet slachtoffer, gestoken in vak 36 waar de meeste slachtoffers liggen – vervolgens langs de monumenten van de Kleuterschool, atelier Haspels en de kindergraven bij de ingang van de begraafplaats.

Tot slot werd er dankbaar gebruik gemaakt van de gastvrijheid in de nabij gelegen  Lutherse kerk om na te praten en bij warme koffie en soep wat op temperatuur te komen.

Willem Reijnders, Stichting In Paradisum

Herdenking bij het gelegenheidsmonument op Begraafplaats Daalseweg (Foto De Gelderlander)

Herdenking bij het gelegenheidsmonument op Begraafplaats Daalseweg (Foto De Gelderlander)

6. Bijzettingen op de Begraafplaats Daalseweg in 2015

Verdrietig om het gemis maar dankbaar voor de goede herinnering. Zo gedenken wij hen die het afgelopen jaar zijn begraven op de begraafplaats aan de Daalseweg in Nijmegen.

Op de eerste dag van het nieuwe jaar overleed in woonzorgcentrum Boszicht Doortje Plattel-de Greeff. Zij werd bijna 87 jaar oud.

Marten Gerard Top geboren 11-2-1942, overleden 15-1-2015. Woonde in Aalten.

Angela Joanna van Straten, kleuterleidster en onderwijzeres, overleed op 22 februari. Zij werd slechts 56 jaar oud.

Nicolaas Johannes van Oort, geboren 3-7-1979, overleden op 23 februari.

Engelina Cecilia Maria Nas-Wernink overleden op 23-11-2014 en haar echtgenoot Josephus Martinus Jules Nas overleden op 7-7-2015. Na crematie zijn hun asbussen bijgezet in het graf van de familie Nas.

Henricus Wilhelmus Bernardus Röring, geboren op 19-10-1929 en overleden op 22 maart.

Martinus de Gooyert, geboren op 26-12-1932 en overleden op 19 april.

Annemarie (Anna Maria Elisabeth) de Both overleed op 22 mei, 85 jaar oud.

Jolanda Christina van Straten, geboren op 17-4-1957 tot op 24 mei overleden

Euphemia Dorothea Maria Hendriks-Vlaming, overleden op 27 mei, 93 jaar oud.

Jacques P.H. Courbois overleed op 11 juli 2014 en precies één jaar later werd de asbus bijgezet in graf van grootvader.

Haar levendigheid zullen we missen, op 5 juli overleed Freeke Schweigman.

“Het leven is eenvoudig als je het eenvoudig leeft”. Op 4 september overleed

Frits Verduijn, geboren op 23 oktober 1939.

Op 5 juli overleed H.M. Lommerse-de Kok, asbus werd bijgezet bij haar echtgenoot.

Na 60 jaar samenzijn met haar man, overleed op 24 september, 78 jaar oud,

Els (Elisabeth Geraldine) Hoogenboom-Kuijpers.

Pater Jaap (Jacobus Cornelis Anthonius Maria) Hendrix overleed op 27 september. Hij was monnik van de Willibrordusabdij in de Benediktus-groep te Nijmegen.

Stefanie Wilhelmina Theresia van Run-Langens, overleden op 24 juli. Asbus begrafenis

Op 26 november overleed op 60-jarige leeftijd Lian (Lioba Anna Maria) Marijnissen.

Oud Burgemeester van Noorbeek, Berg en Terblijt en Bemelen, Frans Jan Alice van de Loo, overleed op 19 december, 95 jaar oud. Hij werd bijgezet in de familie grafkelder.

Lidi Buma-van Mourik Broekman, kunstenares, overleed op 21 december, 98 jaar oud. Zij werd bijgezet in het graf van haar jongste zoon Olivier.

 

Peter van Schaijk, in samenwerking met de Stichting Begraafplaatsen Nijmegen.

overledene

1. Niet te vergeten

Niet te vergeten:

22 februari 2016
11 & 12 maart 2016
Rondleidingen
Wat nog gedaan is in 2015

22 februari 2016 herdenking van Het Bombardement in 1944

Formele herdenking door de Gemeente Nijmegen met medewerking van o.a. In Paradisum en Raad van Kerken Nijmegen e.o.

12:00 Gebedsdienst in de Molenstraatskerk
13:00 Officiële herdenking bij het monument De Schommel aan de Raadhuishof
13:28 luiden van de klokken en twee minuten stilte
Na afloop informele ontvangst in de Lutherse kerk, Prins Hendrikstraat 79 (begin Daalseweg)

Informele herdenking door In Paradisum op de Begraafplaats Daalseweg
13:15 verzamelen bij het centrale kruis
13:25 welkom en twee minuten stilte
13:30 overweging en muzikaal intermezzo
13:35 Gelegenheid om bloemen te leggen bij o.a. het gelegenheidsmonument en een korte rondleiding langs enkelen van de ongeveer 300 hier bijgezette slachtoffers
Na afloop informele ontvangst in de Lutherse kerk, Prins Hendrikstraat 79 (begin Daalseweg)

 

11 en 12 maart 2016, klussen in het kader van NLDOET

Begraafplaats Daalseweg, op 11 maart om 09:00 uur onderbroken door een koffiepauze gaan we door tot ongeveer 13:00 uur. Het gaat hier vooral om tuinierswerk

Begraafplaats Dorpsstraat Neerbosch, op 12 maart om 09:00 uur onderbroken door een koffiepauze gaan we door tot ongeveer 13:00 uur. Naast tuinierswerk zal er ook systematisch “geprikt” worden om verdwenen zerken aan het daglicht te brengen.

Begraafplaats Stenekruisstraat: op 11 maart om 09:00 uur onderbroken door een koffiepauze gaan we door tot ongeveer 13:00 uur. Voornamelijk tuinierswerk maar ook hier willen we gaan “prikken”.

Graag tevoren aanmelden via stichtinginparadisum@kpnmail.nl of telefoon 024 365 6410

Het gaat vooral om tuinierswerk, er is gereedschap beschikbaar maar met eigen handschoenen en gereedschap werkt het vaak wel prettiger.

 

Rondleidingen

Laat in het voorjaar organiseren we weer rondleidingen op de Begraafplaats Daalseweg, ook rondleidingen met een speciale, nieuwe thema’s. Ook op de begraafplaats Stenen Kruisstraat zullen er weer rondleidingen gehouden worden. Data, tijden en aanvullende informatie zullen te zijner tijd op onze website vermeld worden.

 

En wat nog gedaan is in 2015

Tijdens de Open Monumentendagen trokken vooral de rondleidingen op de Stenen Kruisstraat veel belangstelling en werd ook de Dorpsstraat Neerbosch goed bezocht.

De belangstelling voor de rondleidingen op de Daalseweg was vrijwel hetzelfde als in andere jaren.

In oktober nam In Paradisum met een stand deel aan O24, de “24 uur van de Nijmeegse Geschiedenis” in de Stevenskerk, een goede gelegenheid om in gezelschap van een aantal andere cultuurhistorische organisaties onze activiteiten te presenteren. De speciale rondleidingen van andere jaren werden wel gemist.

2. Dorpsstraat Neerbosch

‘Dorpsstraat’
Boeiende geschiedenissen als basis voor de herwaardering van een kleine begraafplaats in Neerbosch, Nijmegen.

….. 184 jaar geleden, 12 augustus, op en om de IJzeren Berg bij Leuven (België) ging het er heftig aan toe. De Tiendaagse Veldtocht naderde zijn einde en het verraderlijk gevonden bombardement van de kant van de Belgische opstandelingen gericht op een hoge steile berg waar men duidelijk Prins Willem en zijn staf kon onderscheiden, maakte de Hollandse soldaten woedend. Hevig artillerievuur ging over en weer. De Belgische kanonnen zwegen al lang toen de Hollands artillerie nog steeds duchtig te keer ging. En onder aanvoering van baron Snouckaert van Schauburg voerde het 4e Regiment Lichte Dragonders de laatste charges uit op de IJzeren Berg, waarmee de Belgische opstandelingen militair gezien verslagen werden. Voor zijn toewijding en dapper gedrag  werd Snouckaert van Schauburg benoemd  tot Ridder in de Militaire Willemsorde. Hij ligt begraven op de kleine begraafplaats achter het witte kerkje aan de Dorpsstraat in Neerbosch, Nijmegen.
En hij niet alleen. Wat te denken van kolonel Willem van Heemskerk, generaal-majoor Jan van Overstraten en kolonel Johan Cox van Spengler. Ook hun verdiensten respectievelijk tijdens het Beleg en de Uitval van de Citadel van Antwerpen en in Indië, de Java-oorlog, zijn met de Militaire Willemsorde onderscheiden.
Er liggen nog meer militairen begraven, maar ‘Dorpsstraat’ is daarmee  geen militair kerkhof. Zij herbergt ook zerken van veel voor de regionale geschiedenis interessante personen. Zoals van Hildegonda Anna Agnes Sophia Henriette, gravin van Regteren.- tante Anette voor intimi, of de Beuningse steenfabrikanten Duijs en Van Engelenburg en de Nijmeegse bioloog en  fysicus Pieter Gevers Deijnoot.
Wel  is jammer dat hun zerken en grafkelders, onopgemerkt en zwaar verscholen achter onkruid en struikgewas, vele jaren lang onzichtbaar waren. Vanaf de straat was amper te zien dat zich bij het karakteristieke witte, in gotische stijl gebouwde kerkje ook nog een kleine begraafplaats bevond.

De begraafplaats moet heel oud zijn. Aannemende dat niet heel lang na de drooglegging eind 13e eeuw van ‘de Nederen Bosche’, een moerasgebied, ten westen van Nijmegen  het kerkje gebouwd is inclusief een hof, een kerkhof. Helaas ontbreekt het aan documentatie die kan stellen dat er destijds zowel in de kerk als daarbuiten begraven werd. Wel is bekend dat later, na de Reductie in 1591, toen de katholieke kerk aan de Dorpsstraat een hervormde  kerk  werd, het kerkhof een apart deel voor rooms-katholieken kreeg en een aparte gedeelte waar hervormden begraven konden worden.
Hoeveel mensen er in de loop van de tijd begraven zijn, is dus nog niet achterhaald. Pas omstreeks 1800 verschaffen de begraafboeken van ‘den Dodegraver van Neerbosch Schependom van Nijmegen’ enig zicht op aantallen; tussen 1797 en 1810  zijn er 176 personen begraven. Daarvan zijn er zeker 6 in de kerk begraven, gezien de aantekening dat voor die begrafenissen ‘1 gulden 10 stuiver’ is voldaan aan de rentmeester voor de kerk.

De huidige situatie leert dat er zich nog slechts een grafzerk in de kerk bevindt. Van een voorname en rijke heer, genaamd Zoudenbalch (zie elders in deze nieuwsbrief). En buiten op de begraafplaats zijn inmiddels 47 graflocaties te onderscheiden, locaties met en zonder zerk. In de afgelopen 1½ jaar heeft In Paradisum  er 7 nieuwe zerken ontdekt en opgegraven en het is niet uitgesloten dat meer zichtbaar wordt op de begraafplaats. Ook blijft In Paradisum naarstig zoeken naar documenten die meer over de begraafplaats kunnen vertellen.
In Paradisum is een stichting die zich inzet voor behoud van grote en kleine Nijmeegse monumentale begraafplaatsen. In april 2012  hebben de gemeente Nijmegen en de stichting daartoe een convenant gesloten. Een van de begraafplaatsen uit dat convenant is de oude begraafplaats aan de Dorpsstraat.
Vanaf 2012 is In Paradisum er ’n paar keer per jaar actief om de begraafplaats zo goed mogelijk toonbaar te maken. Met uitsluitend  vrijwilligers probeert In Paradisum ‘Dorpsstraat’ in de schijnwerpers te zetten, opdat geïnteresseerden en vooral Nijmeegse burgers over de historische, culturele en landschappelijke waarden van deze begraafplaats geïnformeerd worden.
Echter met het van onkruid vrijhouden en zo goed mogelijk zichtbaar maken van de zerken alleen redden de vrijwilligers van In Paradisum  het niet. De aanwezige grafkelders bijvoorbeeld vereisen dringend  reparatie, ook uit oogpunt van veiligheid, en voor bijna alle zerken geldt dat opstaande randen aangebracht of hersteld moeten worden. Betonnen platen zullen ter ondersteuning onder de zerken geschoven moeten worden, zodat scheuren en breken van zerken tot een minimum beperkt blijven. Voor dit soort werkzaamheden is specialistische kennis en gereedschap nodig, waar In Paradisum niet over beschikt. In het plan ‘Herstel & Herwaardering van ‘Dorpsstraat’ hebben In Paradisum en twee specialisten (Van Tienen Aannemersbedrijf B.V. en Acanthus Begraafplaats  Beheer) aangegeven wat noodzakelijk is om ‘Dorpsstraat’ weer een mooi  cultureel erfgoed te laten zijn dat het predicaat gemeentelijk monument waardig is. Het plan is aan de gemeente Nijmegen aangeboden; binnenkort verwacht In Paradisum een antwoord van de gemeente.
In Paradisum streeft er naar belangstellenden tijdens de aanstaande Open Monumenten Dagen (september 2016) te verwelkomen op een opgeknapte begraafplaats. Zij leidt u er dan graag rond en vertelt bijvoorbeeld over Paula Verschoor die er in1878 begraven werd en wier graf toen aan weerszijden werd opgesierd met twee aardige conifeertjes. In 2014 is bij toeval haar zerk ontdekt en blootgelegd, inclusief een prachtig marmeren medaillon. Dank zij de twee conifeertjes, thans twee reusachtige monumentale bomen, is de grafzerk van Paula Verschoor door de jaren heen goed bewaard en beschermd gebleven.

Wim Desserjer

Bronnen:
– Jongstra, A. (2010). De Helden-inspecteur, De Arbeiderspers, Amsterdam.
– Van Gruithuijzen, J.  (2013). Graven in Neerbosch. De Gelderlander, 4-9-2013, 11-9-2013
– Eijkhout, P. (2006). De oude begraafplaatsen in Hees, Neerbosch en Hatert.  Nijmegen.
– Van Schaijk, P. &  Desserjer, W. (2015). Plan voor Herstel en Herwaardering ‘Dorpsstraat’.
Stichting In Paradisum, Nijmegen.

3. Zoudenbach

Zoudenbalch in Neerbosch omstreeks 1660

Aan de westkant van Nijmegen, aan de uiterste rand van de wijk Neerbosch-Oost, ligt in een vergeten hoek de Dorpsstraat. Die naam is een overblijfsel uit de tijd dat Neerbosch nog een echt dorp was. Aan die Dorpsstraat ligt het “witte kerkje”, daterend uit omstreeks 1500. Rechts naast de kerk liggen enkele grafstenen van vóór 1890. Die zijn al eens geïnventariseerd en op het ogenblik wordt er aan gewerkt om ze beter zichtbaar te maken.
Ook binnen de kerk hebben vroeger in de vloer grafstenen gelegen. In de loop van de jaren zijn die geruimd, op één uitzondering na. In het “priesterkoor” van de kerk ligt een grafsteen met het opschrift:
Den Hooch Edel
Gebooren Cornelis
Zoudenbalch Sterf
Den 16 Iuni Ao 1664
Boven dit grafschrift staat in groot formaat het wapen van de familie Zoudenbalch afgebeeld. Het Centraal Bureau voor Genealogie geeft hiervan de volgende heraldische beschrijving:
Wapen: gedwarsbalkt van acht stukken van goud en rood.
De rode stukken beladen met tien zilveren rozen (4 – 3 – 2 – 1).
Het wapen op de zerk is in overeenstemming met deze beschrijving. Met één uitzondering: boven het wapen op de zerk staat een kroon. Of die een bijzondere betekenis heeft, is ons niet bekend.

De familie Zoudenbalch heeft in de jaren 1230 tot ongeveer 1600 een belangrijke rol gespeeld in de stad Utrecht. Van daaruit heeft de familie zich ruim verspreid over de omgeving van de stad. Een goed overzicht is te vinden in de publicatie: “Zoudenbalch, een Utrechtse familie”, door J.W. van Maren. Deze publicatie is op Internet beschikbaar.
Daarin komt een schema voor, waarvan we een gedeelte overnemen en aanvullen. De daarbij gebruikte Romeinse cijfers komen in diverse publicaties voor. We nemen ze dus maar over.

3.1

In het schema komt een Cornelis voor, maar in de publicatie van van Maren komt hij verder niet ter sprake. We moeten dus zelf gaan zoeken of de Cornelis uit het schema dezelfde persoon is als de Cornelis op de grafsteen. Op het Regionaal Archief Nijmegen en op Internet ( o.a. de website van het Utrechts Archief) vonden we heel wat bijzonderheden. Dat alles leidde tot het volgende overzicht.

Overzicht

3.2In het voorgaande overzicht zit nog wel een probleem. Dat Cornelis (4.3) een zoon is van Steven (3.2) en dus een broer van Maria Catharina (4.2), hebben we alleen vermeld gevonden bij J.W. van Maren. We kijken daarom eens naar het volgende schema. De getrokken lijnen daarin geven de vaststaande familierelaties aan. De stippellijnen verbinden gelijke voornamen met elkaar.

3.3

Als Maria Cath. (4.2) en Cornelis (4.3) zus en broer zijn, dan betekenen de stippellijnen het volgende.
Cornelis (4.3) is genoemd naar zijn grootvader van moederskant;
Steven (5.1) is genoemd naar zijn grootvader van vaderskant;
Gertruydt (5.2) is genoemd naar haar grootmoeder van vaderskant.
Dat kinderen genoemd worden naar hun grootouders is een bekend verschijnsel. De hier genoemde naamgevingen zijn dus geen toeval. Het lijkt ons voldoende bewijs dat Cornelis (4.3) een zoon is van Steven (3.2) en dus een broer van Maria Catharina (4.2).

Er is nog een tweede probleem, samenhangend met de betrouwbaarheid van Internet.
Maria Catharina Soudenbalch is gehuwd met een van Welderen. Dat is een familie die in veel genealogieën op Internet voorkomt. En daarmee ook Maria Catharina. Als haar geboorteplaats wordt steeds Tiel genoemd en als haar geboortejaar meestal 1638. Maar ook 1635, rond 1638 en rond 1635 worden genoemd. In de doopregisters van Tiel hebben wij haar naam niet gevonden. Het geboortejaar van Maria Catharina lijkt dus vooralsnog onzeker.

Op het archief in Den Bosch vonden we de volgende gereformeerde trouw-inschrijving in Oss:
Na wettelijke ondertrouw
en onverhinderde proclamatie in Nederbosch
inden Schependom van Nimmegen sijn alhier
ingezegend
Cornelis Soudenbalgh
Clara Ermgard van Hardenberg
opden 11 Aprilis 1660

In een Trouwboek van Nijmegen, dus niet van Neerbosch, vonden we:
den 18 Martij (1660)
Jr. Cornelis Soutebalch
ruiter oder de Grave van Styrum
ende Clara Ermgart Hardenburgh toe Neerbosch
Lit. v. Joh. Cornelij

Tot slot nog een derde kwestie. Van Neerbosch is er over de jaren 1622-1670 een gereformeerd doopboek; archiefnummer 1267a. De dopen van de twee kinderen van Cornelis in 1661 en 1663 staan daarin vermeld. Maar dit boek is een getypte kopie. Het origineel is op het archief in Nijmegen niet meer aanwezig. Maar die twee dopen bleken wèl in de oorspronkelijke vorm op Internet te staan. Na enig zoeken vonden we ze op de website van de Mormonen. Dus daar zijn ze te downloaden. Het resultaat staat hieronder. Ter wille van de duidelijkheid zijn de letters met een zwart pennetje wat aangezet

3.4

Paul Eijkhout
Peter van Schaijk Nijmegen, maart 2015.

4. Priester- en zustergraf Daalseweg

Het priester en ook het zustergraf

Priestergraf in 2006. Achter het monument is de heuvel boven de tweede priesterkelder en de oude grafplaat van de Stenenkruisstraat tegen de oostmuur zichtbaar.

Priestergraf in 2006. Achter het monument is de heuvel boven de tweede priesterkelder en de oude grafplaat van de Stenenkruisstraat tegen de oostmuur zichtbaar.

Bij vrijwel elke rondleiding, die de stichting In Paradisum elk jaar traditiegetrouw op 22 februari (bombardement), op de laatste zondagen van mei, juni en juli en op de “Open Monumentendag” organiseert, komt de vraag naar voren wat het verschil is tussen een zandgraf en een keldergraf. Een zandgraf spreekt voor zich. De kist zakt in de grond en wordt met zand toegedekt. Een keldergraf daarentegen is een open ruimte, waar de kist op een stang of in een nis wordt geplaatst. Keldergraven zijn sinds de ingebruikname van de begraafplaats in 1885 veelal langs het hoofdpad en langs de zijpaden links en rechts van het centrale kruis gesitueerd.

Veel bezoekers kijken verbaasd als ik bij de start van de rondleiding vertel, dat het keldergraf van de Katholieke Weeshuis dicht bij de ingang van de begraafplaats ruimte biedt aan grafkisten van twintig weeskinderen en van één weesmoeder, die er naamloos liggen begraven.

Vele malen groter wordt de verbazing als ik bij het priestergraf in het zijpad links van het centrale kruis de ruimte van de kelders onder het monumentale grafmonument beschrijf, waar maar liefst 71 priesters een laatste rustplaats hebben gevonden.

Ons oud-voorzitter drs. A.F.C.M. Wolf (1932-2009) schreef in 2007 een interessant boekje “Priestergraf en kerkhofkruis op de R.K. Begraafplaats aan de Daalseweg te Nijmegen”. Daarin beschreef hij naast de geschiedenis van het keldergraf ook de familienamen, persoonsgegevens en bijzonderheden als standplaats en functie van de begraven priesters. Tevens werd vermeld, dat bij de ingebruikname van dit priestergraf de stoffelijke resten van 25 priesters van de gesloten begraafplaats aan de Stenenkruisstraat in dit graf werden herbegraven en dat de oude grafplaat van de Stenenkruisstraat tegen de oostmuur van de begraafplaats werd bevestigd. Twee priesters zijn in latere jaren herbegraven op de begraafplaatsen Jonkerbos en de begraafplaats van de Franciscanen in Alverna. In de grafkelder liggen 25 jezuïeten, 23 wereldheren, 12 dominicanen en 9 franciscanen begraven.

Bij een van de rondleidingen in de jaren negentig liep een hoogbejaarde heer mee. Hij vertelde me, dat hij in zijn jonge jaren bij bloemisterij De Kluijs aan de Daalseweg 202 (nu Albert Heijn) had gewerkt. De bloemist leverde vaak bloemen voor uitvaarten en de begrafenisondernemer kwam regelmatig een beroep doen op het personeel van de bloemisterij om te assisteren bij het plaatsen van de kist van een priester in de grafkelder. Deze bezoeker attendeerde me er op, dat de oorspronkelijke kelder toen al vrijwel vol was en dat de priesters in die periode begraven werden in het graf naast de ingang van de grafkelder van de “eerwaarde zusters”, die zich tussen het monumentale priestergraf en de muur van de begraafplaats bevindt.

Niets wees er op, dat zich daar een grafkelder bevond tot enkele bezoekers hun paraplu in een heuveltje naast het zustersgraf staken. Tot ieders verrassing kwam de hoek van een grafplaat te voorschijn.

Uit: Franciscanessen van de Heilige Familie honderd jaar in Nijmegen 1884-1984. Links de tombe van de tweede priesterkelder.

Uit: Franciscanessen van de Heilige Familie honderd jaar in Nijmegen 1884-1984. Links de tombe van de tweede priesterkelder.

Kort daarna kwam ik in het bezit van de jubileumuitgave “Franciscanessen van de Heilige Familie honderd jaar in Nijmegen 1884-1984”. Op pagina 13 trof ik een foto aan van een zuster, geknield bij het zustersgraf op de begraafplaats Daalseweg. Achter deze zuster is nog juist de tombe van de tweede priesterkelder zichtbaar.

De bejaarde bloemist meende zich te herinneren, dat deze kelder, waar hij vroeger enkele keren een priester had begraven, een open verbinding had met de oudere kelder. Ook wist hij te vertellen, dat de “broeders” van de jezuïeten in een aparte ruimte naast de oorspronkelijke kelder werden begraven. Bovengronds hebben op deze locatie inderdaad nooit grafmonumenten gestaan.

Bouwtekeningen van het priester- en zustersgraf zijn tot dusverre nooit gevonden. Om een juiste visie over constructie, afmetingen en indeling van de kelders te krijgen, zouden de kelders geopend moeten worden. Die gelegenheid ontstond in 2014. Om te controleren of de constructie van de 130 jaar oude grafkelders nog betrouwbaar was, besloot het bestuur van de SBN (Stichting Begraafplaatsen Nijmegen) tot een onderzoek. Van het priestergraf werd alleen de dekplaat aan de voorzijde van het monument weggenomen, omdat de dekplaat aan de achterzijde gescheurd was. Bij dit onderzoek bleek dat de kelder uit meer compartimenten bestaat.

Enige grafnissen in de eerste priesterkelder. De ladder staat tegen de fundering van het zware grafmonument.

Enige grafnissen in de eerste priesterkelder. De ladder staat tegen de fundering van het zware grafmonument.

Op bijgaande foto zijn zes grafnissen naast de fundering van het zware grafmonument zichtbaar.

De geopende nissen zijn vermoedelijk van de twee priesters, die indertijd in Alverna en op Jonkerbos zijn herbegraven. Achter de grafnissen bevindt zich nog een kelder.

Doordat opening van de grafplaat aan de achterzijde niet meer verantwoord was, kon niet worden nagegaan of deze grafkelder een doorgang had naar de broederkelder en naar de kelder naast het zustersgraf, die volgens Nol Wolf vermoedelijk in 1915 is aangelegd.

Na de uitvaart van pater M.W.H. Martens op 4 november 1949 zijn in het keldergraf geen priesters meer bijgezet. De jezuïeten zijn nadien veelal begraven rond het kruis op de begraafplaats Jonkerbos, de franciscanen op het kloosterkerkhof in Alverna en de dominicanen op de begraafplaats achter het voormalige klooster Albertinum.

De wereldheren werden meestal begraven op het kerkhof of de begraafplaats waar ook hun parochianen een laatste rustplaats vonden.

Bart Janssen

5. Initiatief “Oorlogdoden Nijmegen”

Geef Nijmeegse oorlogsdoden een gezicht!

Geef Nijmeegse oorlogsdoden een gezicht!

Deze website bestaat sinds 2008 en inmiddels zijn er 2600 oorlogsdoden in de bestanden opgenomen, zo mogelijk met foto’s en biografische details. Deze bijzondere site is ontstaan uit een samenwerking van het 4/5 mei comité Nijmegen, Radboud Universiteit, Regionaal Archief Nijmegen, het Bevrijdingsmuseum Groesbeek, Auteur Bart Janssen en In Paradisum.

Naast het voortgaande aanvullen en verbeteren van de website is er ook overleg geweest met de Gemeenste Nijmegen die dit initiatief – binnen de mogelijkheden – van harte steunt. Dit heeft geleid tot een uitnodiging van de Gemeente aan de beheerders/eigenaren van de begraafplaatsen in Nijmegen voor een overleg, samen met de organisaties achter Oorlogsdoden Nijmegen. Het daarbij vooral over mogelijkheden om de herinnering aan de slachtoffers levend te houden over het algemeen staat men hier positief tegenover.

Er wordt nu overlegd over een soort convenant met als doelstelling te voorkomen dat er nog grafmonumenten van Oorlogsdoden zondermeer geruimd zullen worden. Een hoopgevend gebeuren want op verschillende begraafplaatsen is er de laatste jaren flink geruimd, niet zo verwonderlijk na goed zeventig jaar.

Voor zover ons bekend is blijkt Nijmegen de eerste stad in Nederland waar op een dergelijk initiatief breed gedragen wordt en feitelijk vorm krijgt. In volgend nummer zal meer in detail op dit initiatief en de achtergronden van de organisatie “Oorlogsdoden Nijmegen” worden ingegaan.