7. Nieuws en wetenswaardigheden:

Bronzen oplegletters op grafmonumenten.

Voor de oude monumentale begraafplaats aan de Daalseweg vind je opmerkelijk veel grafmonumenten waar de informatie met losse bronzen letters/cijfers wordt verduidelijkt. Brons, een legering van koper en tin, een tijdloze vorm en een keuze voor langdurig gebruik zonder aantasting van verweer. Bevestiging: aan de achterzijde van het brons worden pennetjes bevestigd welke door middel van boorgaatjes in de steen met twee componentenlijm worden vastgezet.

Onverslijtbaar, dat wel, maar juist door weersinvloed en vandalisme zie je toch op deze grafzerken steeds minder letters en cijfers en een toename van dit materiaal op jaarmarkten e.d.

Tijdrovende klussen lijken vaak te verzanden, maar toch zijn een paar mensen nu bezig om te legpuzzelen met een kleine honderd letters en cijfers die in de afgelopen jaren op de Daalseweg zijn gevonden. En met succes, een groot aantal letters kunnen weer worden teruggeplaatst op de juiste zerk.

Indrukken van de open monumentendagen 11 en 12 september 2021.

Dorpsstraat in Neerbosch, kerk met bijbehorende begraafplaats, een plek om te koesteren, een oase van rust. In die sfeer en met dank aan de eigenaar van de kerk voor de openstelling van dit prachtige rijksmonument, mochten wij op 11 september circa 45 mensen begroeten en rondleiden. Tevreden gezichten, vele verhalen, wederzijdse informatie, alles kreeg een plek.

Begraafplaats Daalseweg

Zaterdag:

Het is 2 november a.s. 25 jaar geleden (de begraafplaats was in 1995 na een lange sluiting weer voor nieuwe begravingen opengesteld en de “Werkgroep ‘t (te) behouden kerkhof” was overgegaan in de “Stichting In Paradisum”) dat Christ Doorakkers me vroeg op Allerzielen 1996 een rondleiding over de begraafplaats aan de Daalseweg te verzorgen. Voor groepen op “Open Monumentendag” gaf ik al rondleidingen vanaf 12 september 1992, maar nu de begraafplaats weer in gebruik was genomen én nu in 1996 Allerzielen op een zaterdag viel, wilde Christ een extra impuls geven aan de bekendheid van deze historische plaats. Er verscheen in weekblad “De Brug” een groot artikel “De geschiedenis van de stad ligt op het kerkhof”. De belangstelling op die zaterdag was ongekend. Enorm veel mensen, die na de jarenlange sluiting weer eens een kijkje op de begraafplaats van hun voorouders wilden nemen, stroomden samen op het voorplein en het middenpad. Christ en ik stonden perplex. Dit konden we niet aan en ik vroeg buurtbewoners na ongeveer twee uur terug te komen. Dan zou ik nóg een keer over de begraafplaats lopen.

De rondleidingen vonden elk jaar plaats op de 22e februari, de dag van het bombardement op Nijmegen, op “Open Monumentendag” en na enige tijd ook op de laatste zondagen van de maanden mei, juni en juli.

Marianne Straten nam dan cultuur en symboliek van de monumenten voor haar rekening en ik beperkte me tot de historie en “verhalen achter het graf”, die ik al vanaf 1968 verzameld had. Rondleidingen van Marianne zijn na haar dood op 26 augustus 2017 overgenomen door Bert Eggelaar.

Samen met Bert stond ik op de “Open Monumentendag” op 11 september jl., vol verwachting op bezoek te wachten.

Om 13.00 uur kwamen er twee mensen. Een dame was zeer geïnteresseerd in symboliek en dat was het terrein van Bert. Een heer vroeg of ik misschien wist waar Emile Selbach, de in Nijmegen heel bekende “dikke Selbach”, begraven lag, want daar deed hij onderzoek naar.

Wandelend naar het graf van Selbach (vak 37, rij 6, graf 1) vertelde hij ook, dat hij door zijn onderzoeken ook bijzonder geïnteresseerd was in de “Zusters Auxiliatricen van de Zielen in het Vagevuur”, in Nijmegen beter bekend onder de naam “Zusters van Hallo”.

Emile Selbach, die hotelhouder was van het hotel-café-restaurant Valkhof aan het begin van de Voerweg, noemde zich met zijn ruim 250 kg. de “gewichtigste hotelier van Europa”. Uit alle windstreken kwamen mensen naar zijn hotel-restaurant om te zien hoe hij publiekelijk  enorme hoeveelheden eten naar binnen werkte.

Heel vaak vragen oudere Nijmegenaren nog naar het graf van de Dikke Selbach, die al op 12 september 1914, 28 jaar oud, is overleden, maar die nog altijd tot de verbeelding van velen spreekt, omdat hij met zijn enorme gewicht niet in een kist paste en om die reden in zijn dichtgetimmerde houten ledikant op de begraafplaats aan de Daalseweg begraven is.

Dit verhaal hoorde ik ook in de jaren negentig van Jo Ahlrichs, onze vrijwilliger van het eerste uur, die tientallen jaren elke zaterdag naar de begraafplaats kwam om het graf van zijn vader Martin Ahlrichs te verzorgen. Deze Martin Ahlrichs, die op 28 november 1938, pas 48 jaar oud, overleed, ligt namelijk precies vóór het graf van Emile Selbach en Jo Ahlrichs kon zich het monument van Selbach nog goed herinneren.

Het graf van Selbach heeft al tientallen jaren geen monument meer. In de jaren negentig, toen een groep studenten in het kader van een verhalenfestival bij het graf van Selbach hun verhaal wilde vertellen, is er ter herkenning het stenen kruis van een afgebroken monument op het graf gelegd. Dat kruis is nooit meer weggehaald.

Nadat de bezoeker enkele foto’s had gemaakt, bracht ik hem tot zijn grote verrassing naar de grafkelder van de “Zusters van Hallo“, rechts achter het priestergraf. Het opmerkelijke van dit graf is, dat op het monument zowel aan de voor- als aan de achterzijde namen gebeiteld staan. De zuinigheid van deze zusters is zelfs na hun dood nog merkbaar op het monument.

Teruglopend naar de hoofdingang werd ik benaderd door een mevrouw, die meer wilde weten over het keldergraf van de indertijd bekende arts dr. Robert Bahlmann in vak 7. Deze

Robert Bahlmann, groot voorvechter voor het behoud van de oude begraafplaats aan de Daalseweg, staat alleen met zijn moeder Friederike E.B. Armand op de steen gebeiteld. Niemand weet waarom de namen van zijn vrouw Julia E.M.B. Bahlmann-Verhoeven en van hun dochter Beatrix Bahlmann nooit vermeld zijn. Toch weet ik zeker, dat zij er ook begraven liggen. De bijzetting van mevrouw Bahlmann-Verhoeven heb ik zelf bijgewoond. Na de dood van haar man heeft zij zich met dezelfde bevlogenheid en inzet voor het behoud van deze   begraafplaats ingezet. Dochter Beatrix overleed op 30 augustus 2017. Door Corona vond deze bijzetting in besloten kring plaats, maar ik heb zelf de geopende grafkelder gezien. Er liggen dus vier mensen begraven.

Tenslotte werd ik aangesproken door een mevrouw, die zeer enthousiast was over de oude graven, die haar deden denken aan de oude begraafplaats aan de Gronauseweg in haar geboorteplaats Enschede. Ook daar liggen oorlogsslachtoffers, o.m. van het Amerikaanse bombardement van 10 oktober 1943, waarbij 151 doden te betreuren vielen.

Het toeval wilde, dat ik die begraafplaats ken. Mijn oom Jacques Janssen en zijn vrouw Riek Janssen-Verhoeven liggen er begraven. Ik kon niet nalaten haar mijn herinneringen aan hun grafmonument te vertellen.

Mijn oom, al op 19 maart 1974 op 65 jarige leeftijd overleden, had mijn vader, smid van beroep, gevraagd of hij zijn grafkruis wilde maken. Met al zijn liefde en vakmanschap schiep mijn vader een anderhalve meter hoog smeedijzeren kruis en goot er een enorme betonnen spits toelopende voet omheen. Zijn oudste broer verdiende een onverwoestbaar monument.

In de zomer van 1974 vroeg mijn vader of ik hem wilde helpen het bijna niet te tillen kruis naar Enschede te brengen. Op de brug bij Emmerik kregen we een lekke band. Het kruis, dat op de reserveband lag, werd uit de auto getild en terwijl mijn vader de band verwisselde, stond ik, om de lak niet te beschadigen, als een missionaris met dat enorme kruis langs de weg.

Als voorlichter van de Blindenbibliotheek Le Sage ten Broek kwam ik tot mijn pensioen in 2004 regelmatig in Enschede, waar wij een “Studio Gesproken Boek” hadden en waar ook een grote groep vrijwilligers actief was. Regelmatig wandelen ik dan even over deze oude begraafplaats. Sinds 1980 is de begraafplaats gesloten. Alleen bijzettingen in bestaande graven mogen nog plaats vinden.

In februari 2020, toen ik voor de crematie van mijn nicht Franca Janssen naar Enschede ben geweest, heb ik het graf van mijn oom en tante nog bezocht. Het kruis staat er nog steeds.

Ik kijk met veel plezier terug op mijn rondleidingen op Open Monumentendag 2021. Ondanks de coronamaatregelen werden het toch rondleidingen om niet gauw te vergeten.

Bart Janssen.

Zondag: Onze nieuwe aanwinst, Maaike heeft de eerste bezoekers onder haar hoede genomen, en deze mensen ingewijd in de kennis van de symboliek die ruim voorhanden is op het kerkhof.

Denk aan de diverse soorten engelen, afbeeldingen van st. Jacobsschelpen op de zuiltjes rondom een graf, die verwijzen naar de pelgrimsroute naar Santiago.

De tweede rondleiding van die dag hadden we beduidend meer mensen, met een brede belangstelling, die rondleiding hebben we met twee mensen gedaan.

Alles bij elkaar een tevreden terugblik op een mooie en zonnige zondag, met enthousiaste bezoekers. Na bijna 2 jaar pauze door Covid een bijzonder weekend.

Begraafplaats Stenenkruisstraat: Het was een prachtige nazomerdag waardoor veel nieuwsgierigen het zich niet lieten ontnemen om eens meer te weten te komen over dat mysterieuze parkje in het centrum van Nijmegen.  Wel, tijdens de drukbezochte rondleidingen werd veel geheimzinnigheid ontsluierd. Een kleine veertig bezoekers hoorden wat er zich hier in de loop van de jaren heeft afgespeeld: hoe de Tsaar van Rusland heeft staan wenen (een tsaar mag niet huilen) aan het graf van schaakvriend, waarom er vooral platte dekstenen liggen, waarom hier zoveel militairen en militaire artsen zijn bijgezet.

Kortom, genieten van prachtig weer, boeiende informatie en een interessant historisch monument met een indrukwekkende bomenpracht! Een stuk of dertig andere geïnteresseerden  maakten van deze gelegenheid gebruik om hier te wandelen, te genieten van de sfeer en zelf op ontdekking te gaan, namen te ontcijferen, te zoeken naar bekende straatnamen. Vooral mensen uit de buurt of die al eens een rondleiding hadden gevolgd grepen hun kans nu het hek open stond. Een aantal zou volgend jaar terugkomen.

Rubriek “U vraagt en wij zoeken antwoord”

Een lezer vroeg ons – via de website – hoe het zit met de houten kruisen op de begraafplaats Daalseweg. Er zijn oude en nieuwe,  afwijkend van de stenen grafbedekkingen. Behoren die bij een religieuze groepering,  een groep die het gebruik van natuursteen afwijst of  mensen met een geldprobleem?

Het antwoord is helaas niet zo romantisch. We moeten even terug in de tijd toen de voorganger van In Paradisum, begin jaren zeventig, opnieuw de slachtoffers van het Bombardement (22  februari 1944) ging herdenken bleek dat er grafbedekkingen  van slachtoffers waren verdwenen. Onze voorgangers hebben toen besloten de graflocaties herkenbaar te maken door het plaatsen van een kruis. Omdat de middelen ook toen beperkt waren werd er gekozen voor eenvoudig vurenhout.

Het zal u duidelijk zijn dat de levensduur dan beperkt is zodat In Paradisum al een paar jaar bezig met het vervangen. Met medewerking van Wanco (Doe het zelf), de “Werkplaats West” en enkele bestuursleden worden de verrotte exemplaren vervangen door nieuwe hardhouten kruisen die langer meegaan. De eerste nieuwe kruisen zijn al voor Corona geplaatst door Burgemeester Bruls`en de heer Korsten van de SBN (eigenaar van de begraafplaats). Een nieuwe serie staat al klaar om in februari 2022 geplaatst te worden.

Overigens, een aantal jaren geleden, heeft de Gemeente Nijmegen – op initiatief van In Paradisum – met de Nijmeegse begraafplaatsen een convenant gesloten waardoor graven van oorlogsslachtoffers niet meer geruimd zullen worden.

Heeft u een vraag of wilt u weten hoe iets zit? Gebruik dan  het contactformulier op onze website.