Stichting “In Paradisum” heeft tot doel de bescherming en het behoud van de cultuurhistorische, kunsthistorische en landschappelijke waarden van de begraafplaatsen binnen de gemeente Nijmegen.
Voor u ligt alweer de derde editie van het Bulletin van In Paradisum van 2022. We kijken hierin terug op zeer succesvolle maanden van onze stichting. Dankzij de noeste inspanning van schrijver Wim Desserjer, maar ook een groot deel van ons bestuur en onze actieve leden, konden we op 24 juni jl. het eerste exemplaar van het uitmuntende boek over begraafplaats Daalseweg “Hier liggen de getelden, steen aan steen…” aanbieden aan burgemeester Hubert Bruls en aan Joost Meertens van de Stichting Begraafplaatsen Nijmegen. Het boek is unaniem enthousiast ontvangen. In dit bulletin leest u een sfeerverslag van de avond alsook een groot aantal recensies.
Maar ook na het verschijnen van het boek is er voldoende te vertellen over de graven op de Daalseweg. Zo waren er in 1944-1945 ook oorlogsdoden te betreuren onder de voetballers van Quick 1888. Op 3 mei jl. is voor hen een gedenksteen onthuld: reden voor Peter van Schaijk om stil te staan bij de Quick-voetballers die begraven zijn op de Daalseweg.
Maar we blikken niet enkel terug, ook de komende maand staat voldoende te gebeuren. U kunt met de Open Monumentendagen worden rondgeleid door onze rondleiders op de begraafplaatsen Daalseweg, Stenenkruisstraat en Neerbosch. En op 24 september zullen nieuwe houten kruisen op de Daalseweg worden geplaatst ter herinnering aan oorlogsdoden. U leest hier verderop in het Bulletin meer over.
Kortom, de stichting In Paradisum is – het klinkt contradictoir gegeven de funeraire context – vitaal als nooit tevoren. Het is dan ook met een gerust hart dat ik het voorzitterschap in de komende maand zal overdragen aan cultuurhistorica, oud-gemeenteraadslid en Statenlid Agnes Leeuwe. De afgelopen vier jaar heb ik met veel plezier de Stichting voorgezeten en vertegenwoordigd maar nu is het – ook omdat ik inmiddels verhuisd ben naar Wijchen en aldaar gemeenteraadslid geworden ben – tijd om dit stokje over te dragen. Ik dank u allen hartelijk voor uw belangstelling en goede bijdragen.
Het Bulletin is een gratis dienst van onze stichting. Net als de overige diensten en activiteiten die In Paradisum uitvoert ten behoeve van nabestaanden en belangstellenden.
Echter het kunnen aanbieden van diensten, informatie en activiteiten is voor In Paradisum niet gratis. Denk aan het onderhoud van de website en de inzet van vrijwilligers, onder andere voor:
Organiseren en uitvoeren van rondleidingen op de begraafplaatsen op ‘Daalseweg’, ‘Stenenkruisstraat’ en ‘Dorpsstraat’;
Activiteiten realiseren rond NLDOET en Open Monumentendagen;
Informatieverstrekking over graven en hulp bij onderzoek naar graflocatie of genealogische bronnen;
Organisatie en inzet bij jaarlijkse herdenking van de slachtoffers 22-02-1944, het bombardement op Nijmegen;
Gesprekspartner zijn voor gemeentelijke overheden, beheerders van begraafplaatsen en landelijke instellingen op terrein van funerair erfgoed.
Stichting In Paradisum is dankbaar dat donateurs met hun jaarlijkse bijdrage haar werk ondersteunen. In Paradisum ontvangt geen gemeentelijke subsidies; het is een stichting zonder winstoogmerk.
Maar stichting In Paradisum zoekt wel meer donateurs. Het is nodig.
Graag richten wij ons met deze oproep tot de niet-donateurs om ook donateur te worden en zo onze stichtingsactiviteiten te ondersteunen door aanmelding via onze website: www.stichtinginparadisum.nl
Op 3 mei 2022 werd op het sportcomplex van Quick 1888 aan de Dennenstraat in Nijmegen een gedenksteen onthuld met de namen van veertien leden die in de Tweede Wereldoorlog zijn omgekomen.
Een late stap, dat wel, maar wel met een lange voorgeschiedenis die ook deze stap kan verklaren. Allereerst het gegeven dat het clubarchief tijdens de Duitse bezetting volledig werd vernietigd, maar dat de belangrijke Quickblaadjes van vóór en na de oorlog wel bewaard zijn gebleven. Een tweede belangrijke bron was natuurlijk de KNVB waar de ledenadministratie werd bijgehouden en waar ook direct na de oorlog, rond 1949, een overzicht werd gepubliceerd met de namen van de oorlogsslachtoffers. Helaas zonder koppeling met de betreffende vereniging.
Initiatiefnemer Peter van Schaijk, zelf oud Quick-lid en bestuurslid van stichting in paradisum heeft rond 2016 contact gezocht met sportjournalist en historicus Jurryt van de Vooren. De hieruit voortvloeiende contacten en de samenwerking met de KNVB heeft er toe geleid dat nu wel deze koppeling kon worden gemaakt en zodoende ook de namen van de Quick-leden een gezicht kregen.
Op de begraafplaats Daalseweg zijn drie van deze Quick-leden begraven. De graflocaties zijn bekend en ook de grafmonumenten zijn in redelijke staat.
Adrianus (André) Brouwer
Adrianus (André) Brouwer werd geboren op 31-08-1919 in Nijmegen en overleed op 22-02-1944. Hij was de zoon van Adrianus Brouwer sr. en Anna Gerrits. Hij was één van een tweeling(broer Peter) en nog een zus Maria die bij zijn geboorte 15 jaar oud was. Zij trouwde in 1932 met Thedoor van Vuurden.
Vader André was rioolwerker en zijn moeder runde een groentewinkel aan de Zeigelbaan nummer 72.
Summiere gegevens opgehaald uit de jaargangen van de Quickblaadjes: mei 1936 een verslag van een beslissingswedstrijd van de A-junioren tegen Elistha dat rechtsbuiten Brouwer de 1-0 achterstand om zette in een 2-1 voorsprong en zo het kampioenschap behaalde. Juli 1936 vermeld dat hij over de gehele competitie 10 doelpunten maakte als midvoor.
André trouwde op 29-10-1940 met de 20-jarige Elisabeth Christina Elbers, dochter van de schilder Chris en Maria Theunissen. Hij had aan de Zeigelbaan de groentewinkel van zijn in oktober 1940 overleden moeder voortgezet. Vader Brouwer sr. verhuisde toen met zijn zoon Peter naar de Daalseweg. Het huwelijk van André jr. liep snel uit op een echtscheiding. Zijn woonhuis kreeg op 22 februari 1944 een voltreffer en André is daarbij omgekomen, samen met zijn vriendin Riet Wannet. André’s stoffelijke resten zijn pas weken later teruggevonden en hij is pas op 18 maart 1944 begraven op de Daalseweg, vak 08-01-18.
Het graf van Jo Schippers
Johannes Antonius (Jo, bijnaam ’t Schippertje) Schippers werd geboren op 08-10-1918 in Nijmegen en overleed op 26-09-1944. Hij was de zoon van Antonius Gerardus Schippers en Jacoba Petronella Peters. Het gezin woonde in de Waterstraat nummer 214.
Jo was in de oorlogstijd controleur van de Crisis Controle Dienst(CCD), een Nederlandse overheidsdienst die gedurende de Duitse bezetting onder meer de taak had om de wijdverbreide zwarte handel te bestrijden.
Gegevens uit de Quickblaadjes: Jo was een neef van Jo Schippers, voorzitter van Quick, en heeft een tijdje in het eerste elftal gespeeld samen met o.a. Han Engelsman. Verder geen gegevens kunnen vinden.
Jo was verloofd met H.G. Verhoogt en tijdens de uitoefening van zijn dienst is hij op 26 september 1944 bij een granaatinslag op de Sint Annastraat ter hoogte van het viaduct tegenover, waar vroeger de garage Van den Bosch en Jansen was gevestigd, dodelijk getroffen.
Hij werd begraven op de begraafplaats aan de Graafseweg en op 21-06-1945 bijgezet in het graf van zijn vader op de Daalseweg vak 05-08-03. Gelijktijdig en vanuit dezelfde situatie, werd ook zijn neefje O.A.J. de Bruijn, 8 maanden oud, overleden op 25-11-1944 en zoon van J.H.Th. de Bruijn en Th.H. Schippers, hier bijgezet.
Jan Witjes
Johannes Paulus Wilhelmus (Jan) Witjes werd geboren op 25-11-1923 te Nijmegen en overleed op 02-10-1944. Hij was de zoon van Paulus Johannes Witjes en Adriana Bernts. Jan woonde met zijn zussen Liza en Paula aan de Grote Markt 23, waar zijn ouders het bekende café-restaurant De Oude Laeckenhal dreven.
De enige vermelding in het Quickblaadje is van mei 1943 waarin hij over is naar werkend lid senioren.
Op 2 oktober 1944 wilde Jan naar de kruising van de Burchtstraat met de Broerstraat. Hij wilde kijken naar hoe een bulldozer het door het bombardement van 22 februari verwoeste hoekpand ging opruimen. Moeder vond het maar niks, het was onrustig in de lucht en er klonken regelmatig granaatinslagen. Onderweg naar genoemde kruising is hij getroffen. Hij probeerde nog naar huis te lopen, hij had een grote buikwond. Toen enkele mannen hem de kelder van het restaurant indroegen was hij al overleden.
Pas op 16-03-1945 is hij bijgezet in het graf van zijn grootouders Witjes-Driessen in vak 06-07-06 op de Daalseweg.
“.. Hier liggen de getelden, steen aan steen…” Presentatie van het zojuist verschenen boek van Wim Desserjer, d.d. 24 juni 2022.
De leiding van de avond lag in handen van Rob Jaspers, voormalig hoofdredacteur van “de Gelderlander”, ten overstaan van vrienden en belanghebbenden van Begraafplaats Daalseweg, en bestuurders en deelgenoten in het tot stand houden van deze begraafplaats.
De bijeenkomst was verlichtend en feestelijk, en dat in de Lutherse kerk van Ds. Perla Akerboom, waar menige, serieuze en plechtige en minder plechtige bijeenkomsten van de Stichting in Paradisum in de loop der jaren hebben plaatsgevonden, ook jaarlijks op 22-02 vanaf 1994, na elke bombardementsherdenking.
“Ik zal bij U zijn al de dagen”. staat levensgroot in goud op een steunboog frontaal in de kerk. Het past goed bij het boek van Wim, dat vanaf nu een vaste documentatie en getuigenis zal zijn, voor het eerst sedert het 137 jarig bestaan van de begraafplaats sedert de inwijding door deken J. Broekmeyer op 24 juni 1885. “Ik zal bij U zijn al de dagen”, komt voort uit Mattheus 28. En wie dat spannende troostrijke laatste hoofdstuk naleest, komt tot de conclusie, dat dood en leven met elkaar verbonden zijn, en dat belangen, recht en onrecht, en geld rondom – het graf en begrafenis- van alle tijden zijn.
Het is een grootse prestatie, het boek van Wim, dat alle belanghebbenden tevredenheid en rust, en veel informatie brengt, en Wim zelf voelt zich zo trots als een Pauw. Het is zeker een grote gouden Kroon op zijn levensinzet. Wim Desserjer hecht belang aan verbinding van volken en culturen, gezien zijn werk en studies en aspiraties in het leven. De Begraafplaats ligt aan zijn achtertuin, en is een bron van verbinding van maatschappelijke en menselijke culturen in het Nijmeegse.
Na een inleiding brengt hij dank uit aan velen. Vooral aan Peter van Schaijk en Bart Janssen, van de Stichting In Paradisum (STIPA), die hem veel inspiratie en kennis meegaven over de begraafplaats. Maar ook aan Loes Heiligers en Roos Biemans, die hem sterk met de redactie hebben geholpen en zeker ook aan Sjoerd de Vos, steun en toeverlaat, die zeer veel heeft betekend voor de lay-out en tekst en afbeeldingen vormgeving. En ook stelt Wim, daarbij , dat de Stichting In Paradisum een belangrijk vehikel in de totstandkoming is geweest. Ook veel dank gaat naar de eenparige bestuursgroep van de Stichting Begraafplaatsen Nijmegen (SBN), Franc Korsten en Jacques Trum, de laatste die schitterende foto’s kan maken, en Franc die zich een betrokken bestuurder weet, zij hebben veel lief en leed en spanning gedeeld met de ontwikkelingen vanaf 1988. Zij worden deze avond vertegenwoordigd door Joost Meertens, vaste en trouwe medewerker van de SBN.
De overhandiging van het boek aan de burgemeester
Sedert 2010, sedert zijn komst bij de Stichting In Paradisum werkte Wim eerst aan de oude geschiedenis van de Begraafplaats, maar eigenlijk sedert 2018 is hij volledig aan de slag gegaan met een ruime opzet. Het is een compleet boek, met de oude en nieuwe geschiedenis, Funeraire Expressie, stijlen en symboliek, steenhouwers en kunstenaars, en Flora en Fauna op de Daalseweg. En..een ” Funerair Gastenboek “. Een begrip door Wim zelf bedacht in samenspraak met zijn broer. Het suggereert poëtisch de verbintenis tussen dood en leven en passanten, zoals bij een groot hotel in allerlei tijdsepisoden. Ongeveer honderd overledenen, bekende en minder bekende, …gasten… van de Begraafplaats worden daar beschreven, met verschillende-, ook dramatische- ,kleurrijke verhalen en afbeeldingen. Heel boeiend en inspirerend voor de rijkheid van de stad Nijmegen in al haar geledingen, en mensen. Niet te vergeten de tweede wereldoorlog en 22 februari 1944. Dus vroeger, en ook burgers van nu.
Een hele eer en een verrassing was, dat John Vaessen en een delegatie uit Roermond die avond aanwezig waren, een eerste boekexemplaar ontvingen en een feestelijke voordracht hielden. John Vaessen en de zijnen hebben te Roermond de uiterst goed onderhouden Begraafplaats; “D’n Ajen Kirkhof , Graven en Grafkelders” beschreven in een schitterend boek, al jaren eerder, en dat heeft als voorbeeld gediend voor Wim, om het ook zó te willen vormgeven. Wim is opgegroeid te Roermond en grootouders van hem zijn op de Ajen Kirkhof begraven. Natuurlijk was het een grote eer, eerste boek- exemplaren uit te reiken aan burgemeester Hubert Bruls, Sjoerd de Vos en aan Joost Meertens van de SBN. Hubert Bruls feliciteerde ook de STIPA voor haar jarenlange inzet bij de bewogen geschiedenis van de Begraafplaats, waar zéér veel belangen en polemieken hebben gespeeld. Pepijn Oomen voorzitter van de STIPA bedankte ook alle steungevers, bij de geboorte van deze monumentale uitgave. Joost Meertens dankte voor de vruchtbare samenwerking tussen de Stichting Begraafplaatsen Nijmegen en de STIPA.
Het was 24 juni verlichtend en feestelijk nogmaals, omdat door het boek van Wim Desserjer een meerwaarde erkenning en status is ontstaan voor vroeger, en nu, en later van de Begraafplaats Daalseweg. Waarbij hopelijk krachten naar voren komen voor gebruik en behoud in de toekomst.
“ Wim,……met zo’n belangrijk en goed, en mooi boek, kun je thuiskomen!!”
Edo Fennema, bestuurslid STIPA en haar voorgangers.
Over Begraafplaats Daalseweg. “…hier liggen de getelden, steen aan steen …”.
“Met Begraafplaats Daalseweg heeft Wim Desserjer een prachtig en respectvol document geschreven voor u als lezer en voor alle nabestaanden als een blijvende herinnering. Aan u als lezer kan ik alleen maar zeggen: ”Lees het als een boek; bewaar het als een naslagwerk”.
Franc Korsten, bestuurder Stichting Begraafplaatsen Nijmegen (Voorwoord, Begraafplaats Daalseweg, p. 9)
“… Blij werd ik afgelopen maand van de nieuwe boeken over de kerkhoven Rustoord en Daalseweg. Ze brengen oude herinneringen naar boven aan bijzondere én gewone mensen […]. Dankzij het boek over Daalseweg snap ik bovendien eindelijk meer van de symboliek van de grafkunst …”.
Rob Jaspers, columnist De Gelderlander (’T PLEIN, De Gelderlander, 8 juli 2022)
“In Paradisum presenteert een prachtig boek over begraafplaats Daalseweg. Wij willen als bestuur en vrijwilligers van de Stichting Oude Kerkhof uit Roermond auteur Wim Desserjer en Stichting In Paradisum van harte feliciteren met het resultaat en zijn verheugd dat wij ooit als voorbeeld en inspiratie hebben gediend”.
“ … over de uitgave. Die is in één woord geweldig. Een prijs waardig. Zelden heb ik zo´n fraai verzorgd boek gezien. De opmaak is bijzonder smaakvol, mooie letter, elegante bladzijdenummering, het geheel grafisch een lust voor het oog. Ook de welverzorgde noten zijn voorbeeldig in het boek opge-nomen. De afdrukkwaliteit van de vele foto´s en illustraties is werkelijk verbluffend, mede dankzij het goed gekozen papier. Ook in boeken die veel duurder zijn, vind je maar zelden deze kwaliteit”.
Ger Desserjer, Nijmegen (mailbericht, 5 juli 2022)
“Als ouders van Yara zijn wij niet de eersten om je te feliciteren en complimenteren met het prachtige boek over Daalseweg. Vrijdagavond kwam het daar niet van. Graag sluiten wij ons aan bij de lovende woorden van Rob Jaspers. Voor ons als nabestaanden is het speciaal dat het verhaal van Yara en ook haar grafmonument een plaats hebben gevonden tussen de overige ‘gasten’ en wetenswaardigheden. Zeer bedankt voor je grote inzet en het waardevolle resultaat”.
Peter Fest, Nijmegen (mailbericht, 25 juni 2022)
“… ik heb het boek over de begraafplaats Daalsche Weg ontvangen en spreek mijn grote waardering uit. Prachtig beschreven, historisch van top kwaliteit, compleet in al zijn details. Met prachtig beeld materiaal. Kortom een meesterwerk . Mijn dank ervoor”.
Drs. W.A.M. De Bruijn, Apeldoorn (mailbericht, 9 juli 2022)
“Wat fijn om er gisteravond bij geweest te zijn, ik vond het echt een mooie boekpresentatie, ook met humor en al, een fijne sfeer. Maar helemaal prachtig is het boek”.
Sari Koppens, Nijmegen (mailbericht, 25 juni 2022)
“Gisteren kocht ik in het antiquariaat van Eugène Jeurissen in Beek het prachtige boek over de begraafplaats aan de Daalseweg. Ik wil u alleen maar even laten weten dat ik er heel blij mee ben. Prachtige informatie en goed bij elkaar gebracht. Nogmaals complimenten voor het boek”.
Prof. Dr. Peter Nissen, Nijmegen (mailbericht, 9 juli 2022)
“Ik vind het een eer om als burgemeester van Nijmegen het voorwoord te schrijven in het eerste boek dat gaat over de geschiedenis en schoonheid van de begraafplaats Daalseweg. […] Na het lezen van dit boek kijkt u echt anders naar deze bijzondere begraafplaats midden in Nijmegen-Oost. Zo komen de geschiedenis en de boeiende verhalen voor u tot leven […]. Ik feliciteer Stichting In Paradisum en de ‘Vrienden van Daalseweg’ met deze mooie uitgave en zie het als een kroon op uw jarenlange inzet en ijver voor het behoud van de begraafplaats Daalseweg”.
Hubert Bruls, burgemeester van Nijmegen (Voorwoord, Begraafplaats Daalseweg, p. 8)
“Van harte gefeliciteerd met de uitgave van het boek Begraafplaats Daalseweg. Het is een goed gedocumenteerd werk en de uitvoering met onder andere foto’s en overzichten ziet er zeer verzorgd uit”.
Zr. Laetitia Aarnink, regionaal overste Zusters JMJ, Den Bosch (brief, 7 juli 2022)
van Rob Jaspers, De Gelderlander, 9 juli 2022
Ik dwaal graag over begraafplaatsen. Ik let dan op de namen op de grafstenen, let op leeftijden, data van overlijden. Probeer me voor stellen wat er gebeurd is als je plots reeksen graven met doden uit een bepaalde periode treft.
Op de militaire eregrafvelden word ik stil als ik op de leeftijden let van de gesneuvelde militairen. De omvang van die grafvelden zorgt telkens voor een confrontatie. Zeker nu weer met die waanzinnige vernietigende Russische oorlog in Oekraïne.
Het is mooi dat op steeds meer plekken vrijwilligers, vaak ook, jongeren, die gesneuvelde militairen een gezicht en verhaal geven.
Op oudere begraafplaatsen verrast de natuur rond de graven me vaak. Begraafpark Heilig Land Stichting is wat het groen betreft helemaal bijzonder. Is sinds 2004 zelfs een Rijksmonument.
Blij werd ik afgelopen maand van de nieuwe boeken over de kerkhoven Rustoord en Daalseweg. Ze brengen oude herinneringen naar boven over bijzondere én gewone mensen die ooit in Nijmegen woonden en werkten. Opvallend trouwens dat velen op deze eeuwige rustplaatsen oorspronkelijk van elders kwamen, maar uiteindelijk een grote verbondenheid kregen met Nijmegen.
In het boek over de Daalseweg wordt ook stilgestaan bij de acties die in de jaren negentig gevoerd werden voor behoud van dit kerkhof. Ooit betitelde de gemeente deze begraafplaats ‘als een storend element in de wijk’. Er moesten hier woningen komen. Gelukkig is dit voorkomen. Het is een rustplek met bijzondere geschiedenislessen over onder meer de pijn van het februaribombardement in 1944 en de frontstadperiode. De namen van ondernemers hier vertellen weer het verhaal van Nijmegen als industrie- en winkelstad. Je wordt ook verrast door de vele kunstenaars die hier liggen. Dankzij het boek snap ik bovendien eindelijk meer van de symboliek van de grafkunst.
Het boek Begraafplaats Daalseweg “…Hier liggen degetelden, steen aan steen…” is te koop in de boekhandel of via stichtinginparadisum@kpnmail.nl.
van Peter Nissen, 13 juli 2022
VAN DE SCHOONHEID EN DE TROOST (816)
“Op 28 mei (aflevering 770) vertelde ik enthousiast over het boek van Peter Altena en Peter de Beukelaer over de in oorsprong protestantse begraafplaats Rustoord in Nijmegen, geopend in 1897. Twaalf jaar eerder, in 1885, was de katholieke begraafplaats aan de Daalseweg, ook in Nijmegen-Oost, in gebruik genomen. Ook over die historische begraafplaats is zojuist een prachtig boek verschenen. Het is van de hand van Wim Desserjer, geboren in Roermond en (net als ik) oud-leerling van het onvolprezen Bisschoppelijk College in die stad. Na een loopbaan in het onderwijs, het ontwikkelingswerk, het onderzoek en het advieswerk, onder meer bij het Instituut voor Toegepaste Sociale Wetenschappen van de Nijmeegse universiteit, werd hij na zijn pensioen in 2010 vrijwilliger bij de stichting In Paradisum, die zich inzet voor het behoud van historische begraafplaatsen.
De vrucht van dat vrijwilligerswerk is het kloeke boek over de begraafplaats, met een mooie, aan een gedicht van Chris J. van Geel ontleende ondertitel: ‘Begraafplaats Daalseweg. Hier liggen de getelden, steen aan steen…’. Het boek heeft een heel andere opzet dan dat over Rustoord. Terwijl de beide Peters in dat boek aan de hand van 65 foto’s van graven iets vertellen over evenveel begravenen (eigenlijk iets meer, want soms liggen er meer mensen in één graf), biedt Wim Desserjer een omvattend overzicht van de aanleg en de geschiedenis van de begraafplaats, van de stijlen van grafmonumenten en ornamenten en zelfs van de flora en fauna op de begraafplaats, en dan – hoofdmoot van het boek – in chronologische volgorde de levensgeschiedenis van ruim negentig mannen en vrouwen en hun graven, plus nog enkele groepsgraven van priesters, zusters, broeders en paters.
De begraafplaats aan de Daalseweg was immers, zoals gezegd, het rooms-katholieke kerkhof van Nijmegen. Tot 1885 begroeven de katholieken hun doden op de gemeentelijke begraafplaats aan de Stenenkruisstraat. Maar niet alleen dreigde daar plaatsgebrek te ontstaan, ook kregen de katholieken in die tijd van confessionele segregatie behoefte aan een eigen begraafplaats. De eerste begrafenis, op 22 juni 1885, was meteen al een bijzondere: die van Alphonsje Buhrs, het driejarig zoontje van een Amsterdamse notaris, in Nijmegen overleden en begraven onder een sokkel van gestapelde rotsblokken met daarboven een gebeeldhouwd boomstammenkruis. Na Alphonsje volgden er nog velen, mannen en vrouwen, eenvoudige mensen en hooggeplaatsten, rijken en armen, kunstenaars en arbeiders, en het is zoals de auteur in de inleiding zegt: ‘Elk graf vertelt een uniek verhaal.’ Die verhalen vertelt Wim Desserjer op een boeiende wijze. Zij vormen een neerslag van de emancipatie van de katholieken in Nijmegen, dat tot het begin van de twintigste eeuw nog door een protestantse elite werd gedomineerd. Wij horen over katholieke ondernemers en middenstanders, kunstenaars en journalisten, hoteleigenaars en onderwijzers, bankdirecteuren en banketbakkers, uitgevers en chocoladefabrikanten, zoeaven en componisten, militairen en operazangers, schoenmakers en ambtenaren, caféhouders en krakers, en ook over enkele hoogleraren van de bijna honderdjarige universiteit.
Achter in het boek staat een plattegrond van de begraafplaats met de nummers van de vakken. Die maakt het mogelijk om de graven, voorzien van een nummercode, terug te vinden. Bij mijn komende bezoeken aan de begraafplaats gaat het boek van Wim Desserjer in de rugzak mee. En dan ga ik ze groeten: de dichter Gerard Bruning, de kunstenaar Henri Leeuw junior en zijn broer Oscar, de letterkundige en pleitbezorger voor katholieke wetenschappers Maarten (Tinus) Poelhekke, de kunstenaar Ted Felen, en vele vele anderen”.
Stichting In Paradisum Bert Eggelaar Peter van Schaijk Wim Desserjer
Beknopt overzicht
1994
Op begraafplaats Daalseweg zijn ruim 300 slachtoffers van het bombardement op Nijmegen dd. 22 februari 1944 begraven. Niet elk slachtoffer kreeg destijds een eigen grafmonument.
In 1994 heeft het bestuur van de stichting In Paradisum -in goed overleg met de stichting Begraafplaatsen Nijmegen (SBN)- besloten om het eigen graf van vijftien bombardements-slachtoffers, waarvan geen monument (meer) aanwezig was, te voorzien van een houten kruis. Aldus werd zichtbaar gemaakt wie op die plaats begraven was en werd herdenken concreter. De Hobbywerkplaats achter het NS-station vervaardigde de kruisen.
volgnummer
ligging
naam
geboortedatum
1
01-02-01
OUDVORST, A.
28-06-34
2
01-02-06
POL, G.J. v.d.
07-03-1932
3
08-01-12
BEEK, A.A. van
23-10-13
4
08-01-19
MALLO, M.
02-07-31
5
08-01-22
BLOEMBERG, J.M.
12-09-83
6
08-01-28
KLAASSEN, J.H.
26-11-02
7
08-01-28
KLAASSEN-REINDERS, M.
23-05-02
8
08-02-18
BEEK, G.H. van
28-04-22
9
08-02-25
GOOSSENS, W.Chr.
31-03-99
10
08-02-26
MEGEN, A. van
08-10-79
11
12-05-08 nr.9
DIJK, W. van
30-10-18
12
13-05-09
ENGELENBURG, B.J.J. van
30-07-29
13
35-03-20
BAAL, M.B. van
07-01-05
14
35-03-21
CUPPENS, H.L.
12-04-93
15
35-03-26
VERGEER, J.
18-01-98
uit: Bart Janssen ‘Bombardementsslachtoffers zonder monument’, Nijmegen, 14 juni 1995
2019
25 jaar later zijn bijna al deze 15 houten kruisen geheel of gedeeltelijk vergaan. Opnieuw vroeg de stichting In Paradisum de hulp in van de Hobbywerkplaats om de kruisen te herstellen danwel te vernieuwen.
Op de NL DOET-dag in maart 2019 werden de eerste drie kruisen herplaatst door burgemeester Bruls, wethouder Vergunst en SBN-bestuurder Korsten.
2019: plaatsing kruisen op het graf van G. van Beek (8), W. Goossens (9) en A. van Megen; (10)
2022
Onder meer door naleving van coronamaatregelen konden de overige 10 kruisen nog niet geplaatst worden. Stichting In Paradisum is zeer verheugd dat een aantal leden van het team Veteranen Sunset March bij het plaatsen van laatste kruisen wil meehelpen.
Het zal een bijzondere gebeurtenis zijn die op gepaste wijze aandacht zal krijgen. Het betreft de graven van onderstaande personen. Van een enkeling kan wellicht nog een nabestaande worden verwittigd en uitgenodigd. Het voornemen is erop gericht om deze kruisen op zaterdag 24 september aanstaande te gaan plaatsen.
locatie 01-02-01 André van Oudvorst zat op school in de Hertogstraat waar zijn vader onderwijzer was. Wachtend bij de tramhalte op het Kelfkensbos werd hij door een bomscherf in zijn hoofd getroffen en overleed ter plaatse. Zijn vader vond hem kort daarop en terwijl hij hulp ging halen werd het lichaam meegenomen. Zijn ouders hebben het lichaam niet meer gezien en ook niet geïdentificeerd.
locatie 01-02-06 Gerrie van de Pol was de zoon van vader (onbekend) en Geertruida van de Pol. Hij was leerling van de Josephschool, Kelfkensbos. Over zijn locatie tijdens het bombardement is niets bekend.
locatie 08-01-12 Ad van Beek was de zoon van Antonius A.A. van Beek en Gerarda Baltessen. Hij trouwde met Johanna Phoelich en werd vader van een kind. Hij werkte bij de Deutsche Feldpost in het pand van Vroom en Dreesmann. Hij is onderweg naar zijn werk omgekomen.
locatie 08-01-19 Marietje Mallo zat op school in de Doddendaal in de klas van zuster Johanna. Tijdens het luchtalarm zaten de leerlingen in de kelder en mochten daarna naar huis. Marietje bleef met drie vriendinnen achter om zuster Johanna te helpen. Kort erop ging zij met een vriendinnetje naar huis richting Zeigelbaan. Beide meisjes zijn onderweg door het bombardement omgekomen.
locatie 08-01-22 Anna Bloemberg, dochter van Hendrikus W. Bloemberg en Anna Maria Wegh, was huishoudster van de heer H.W.Sepmeijer. Zij is tegelijkertijd met haar werkgever omgekomen in het huis aan Krayenhofflaan 128, bij het vallen van de laatste bommen in Nijmegen op 22 februari ’44.
locatie 12-05-08/9 Mientje van Dijk was hulp in de huishouding in het gezin Van Lent-van Summeren in de Kroonstraat 25. Zij is daar met moeder Van Lent-van Summeren, haar vijf kinderen, haar zus en haar zwager, Piet en Wil Geurts-van Summeren, omgekomen. Mientje kon worden geïdentificeerd tussen het puin aan de hand van een medaille uit Lourdes die zij altijd droeg.
locatie 13-05-08/09 Breunis woonde met zijn moeder Wilhelmina Johanna Antonia van Engelenburg bij zijn oma aan de Parkdwarsstraat. Zijn vader was niet bekend, maar was in Duitsland tewerkgesteld, naar men zei. Breunis was buiten aan het knikkeren toen de bommen vielen. Hij raakte zwaar gewond en is kort daarop overleden.
locatie 35-03-20 Maria was de dochter van Gerardus Johannes Alowisius van Baal en Maria Bregitta Vendel. Ze is samen met haar zus Hendrika getroffen door de bominslag in de Molenstraatkerk op 22 februari 1944. Haar naam en die van haar zus staan vermeld op de plaquette in deze Petrus Canisiuskerk.
locatie 35-03-21 Henricus Cuppens woonde met zijn vrouw Maria M. Giesbers en zes kinderen aan de Berg en Dalseweg waar hij een aannemersbedrijfje dreef. Daarnaast werkte hij als doodgraver en aanzegger – binnen de parochie van St.-Stephanus – bij een begrafenisonderneming. Op 22 februari was hij gekleed in doodgraversuniform onderweg naar enige adressen waar hij een overlijden moest aanzeggen. In de tram op het station is hij bij het bombardement omgekomen.
locatie 35-03-29 Jan Vergeer was de zoon van Willem Vergeer en Theodora Fest. Hij was getrouwd met Maria W.Gerritsen en had drie kinderen. Hij was trambestuurder van tram nr. 25, op tramlijn 1. Deze tram stond tijdens het bombardement van 22 februari 1944 op het Stationsplein en werd door de bommen getroffen. Jan Vergeer overleed ter plaatse.
Foto’s en beschrijvingen; uit Bart Janssen De pijn die blijft, Nijmegen, 2005.
Geschreven door Michiel van Heijst, hoofdredacteur van RN7 de publieke omroep voor het Rijk van Nijmegen. 19 juni 2022 14:08
“Het is een dodenakker, maar ook een levend kerkhof.”
Begraafplaats Daalseweg. Foto: RN7
NIJMEGEN – Midden in de stad, ingeklemd tussen huizen, drukke wegen, en een grote supermarkt, stappen we een oase van rust in. We zijn op de bijna 140 jaar oude begraafplaats aan de Daalseweg, samen met Bert Eggelaar, die er als vrijwilliger rondleidingen geeft. “Ik heb vaak mensen in de rondleiding die er al tig keer langs zijn gelopen, maar nog nooit erop,” vertelt hij.
Loop een rondje met Bert Eggelaar over de begraafplaats, en de prachtige verhalen vliegen je om de oren. Hij weet zo veel, dat hij zijn rondleidingen met gemak aan zijn publiek aanpast. Elke rondleiding is dus uniek. Met sommige plaatsen heeft hij zelf net wat meer, zoals met het monumentje voor de kleine Corrie uit Wijchen, die slechts een jaar leefde (1922-1923). Het is een gedetailleerd beeldje, dat volgens Eggelaar veel mensen aangrijpt. Hij waarschuwt zijn bezoekers daar soms ook voor. “Vooral jonge ouders hebben het er wel eens moeilijk mee.”
Eggelaar geeft zijn rondleidingen namens Stichting In Paradisum, die als doel heeft de cultuurhistorische, kunsthistorische en landschappelijke waarden van de Nijmeegse monumentale begraafplaatsen te beschermen en te behouden. Bijna elke dag loopt Eggelaar, die twee straten verderop woont, wel een rondje over de begraafplaats, ook als hij geen rondleiding geeft. Hij houdt van de plek: “Het is een begraafplaats, maar ook een begraafpark. Een oase in de stad.” Misschien schrikt het mensen af dat het hier als vanzelfsprekend over de dood gaat? “Ondanks dat het een dodenakker is, is het een levend kerkhof. Er worden nog steeds mensen begraven.”
In voortbestaan bedreigd
Het voortbestaan van de begraafplaats stond meermaals ter discussie, voor het eerst in 1940. De begraafplaats was ingesloten door bebouwing, en uitbreiding was niet meer mogelijk. Toch bleef de deze tijdens de Tweede Wereldoorlog in gebruik. Meer dan 300 slachtoffers van het bombardement op Nijmegen van 22 februari 1944 vonden hier hun laatste rustplaats. De ‘oase in de stad’ kwam de oorlog niet ongeschonden door. Eggelaar laat de kogelgaten in één van de monumenten zien. Het gaat om het monument van de familie Smulders. “Die had een rederij, en heeft onder andere materialen vervoerd voor de aanleg van het Suez kanaal,” vertelt Eggelaar.
Uiteindelijk werd de begraafplaats in 1948 alsnog gesloten, en een groot deel van de graven geruimd. Bijna een halve eeuw later, in 1995, kwam renovatie en opnieuw gebruik.
Bekende doden
Er liggen ook bekende mensen begraven aan de Daalseweg. Zo is er een familiegraf van de familie Vroom en Dreesman, oprichters van het voormalige warenhuis. Ook de in 1995 vermoorde activist Louis Sévèke ligt hier. Eggelaar wijst ons ook nog op het graf van de familie Van Woerkom. “De eigenaars van de eerste echte Nederlandse supermarkt, in 1946 aan de Molenstraat.” Het gaat om het pand waar nu overigens nog steeds een supermarkt zit, maar dan onder de naam Coop.
Eggelaar weet nog niet of hij ook zelf hier begraven wil worden. “Maar áls ik zou willen liggen, dan onder één van die grote dikke beukenbomen.”
Vanaf het moment, rond 1994, dat wij als stichting zijn begonnen met het inventariseren van alle grafmonumenten op de Daalseweg, werden er ook regelmatig “zwerfletters/ cijfers/ speciale tekens” gevonden, meestal in brons, aluminium of roestvrij staal in vele soorten en maten.
Een kist vol, ongeveer honderd stuks. Een jaartje terug besloot een klein werkgroepje toch hiermee aan de slag te gaan. Een helse klus, eerst alles in een sorteerbak rangschikken op grootte en dan met de bak de begraafplaats op en per vak gaan zoeken naar de grafmonumenten met ontbrekend metaalwerk. De 15-jarige Tobias wilde ook wel meehelpen en dat bleek een gouden greep. Hij slaagde er snel in vele combinaties adequaat te koppelen aan de lege plekken.
Wat er overblijft na deze zoektocht, na het vergelijken, na de belangrijke administratieve duiding, waren een stuk of 25 zakjes gevuld met metaal.
Steenhouwerij van Leeuwe gaf ons raad en ook mochten wij gebruik maken van een, speciaal voor dit werk, bestemd lijmpistool gevuld twee componentenlijm.
We zijn vol goede moed zaterdag 20 augustus jongsleden aan de slag gegaan en hebben zo de door ons aangemerkte monumenten kunnen behandelen.
Namens Bert Eggelaar, Wim Desserjer, Peter van Schaijk en zijn kleinzoon Tobias van Schaijk.
Op 10 en 11 september 2022 bent u van harte welkom in Nijmegen.
Meer dan 50 monumenten zijn te bezoeken in de oudste stad van Nederland. Er zijn tal van rondleidingen, lezingen en exposities. Ook onze stichting is weer present op onderstaande begraafplaatsen.
Begraafplaats Dorpsstraat
za 11:00-17:00 | reserveren niet nodig | rolstoeltoegankelijk
Doorlopend rondleidingen met extra aandacht voor duurzaamheid.
Het kerkhof bij het witte kerkje sloot in 1890 zijn poorten, omdat daar sinds de opening van de Algemene Begraafplaats aan de Graafseweg in 1881 geen overledenen meer werden begraven. Op de kleine begraafplaats zijn nog 30 grafstenen aanwezig.
Begraafplaats Stenenkruisstraat
za 11:00-17:00 | zo 11:00-17:00 | reserveren niet nodig | niet rolstoeltoegankelijk
Rondleiding om 13u en 14.30u met extra aandacht voor het thema duurzaamheid
Deze begraafplaats buiten de stadspoorten was groter dan tegenwoordig en kende oorspronkelijk een protestants, katholiek en Joods deel. Bekende Nijmegenaren zoals Quack, Noorduyn en In de Betouw zijn hier begraven.
R.K. Begraafplaats Daalseweg
za 11:00-17:00 | zo 11:00-17:00 | reserveren niet nodig | rolstoeltoegankelijk
Open inloop zonder reserveringen.
Rondleiding om 13u en 14.30u met extra aandacht voor het thema duurzaamheid, start bij grote toegangspoort
Stadsarchitect J.J.Weve ontwierp deze ommuurde begraafplaats in de vorm van een padenkruis. Aan de met rode beuken beplante hoofdpaden staan de grafmonumenten van belangrijke Nijmeegse families als Dreesmann, Terwindt en Dobbelmann en van plaatselijke kunstenaars als C.A.P. Ivens, H. en O. Leeuw en J.J. Weve zelf.
‘In Paradisum’ is het bulletin van de gelijknamige stichting, het verschijnt maximaal driemaal per jaar.
De Stichting In Paradisum stelt zich tot doel de cultuurhistorische, kunsthistorische en landschappelijke waarden van de Nijmeegse monumentale begraafplaatsen te beschermen en te behouden. De focus op dit funeraire erfgoed komt tot uitdrukking in diverse activiteiten: het behartigen van de belangen van nabestaanden, het inventariseren en documenteren van grafmonumenten, het organiseren van tuinier ochtenden, en het verspreiden van kennis over de begraafplaatsen door de uitgave van dit bulletin, via een website, publicaties, en door het geven van rondleidingen op de begraafplaatsen.
De Stichting In Paradisum en haar voorgangers treden sinds 1972 op als gespreks- en onderhandelingspartner met beheerders en de gemeente Nijmegen over ontwikkeling, verbetering of verandering binnen de Nijmeegse begraafplaatsen, vooral als dit publieke, algemene belangen of belangen van nabestaanden betreft.
Vanouds zet de stichting zich in het bijzonder in voor de voormalige R.K. Begraafplaats Daalseweg. Ieder jaar organiseert de stichting hier op 22 februari, samen met de gemeente Nijmegen, een herdenking voor de vele slachtoffers van het bombardement in 1944 die hier begraven liggen. Ook wil de stichting de begraaflocaties in Nijmegen digitaal beschikbaar maken. In samenwerking met de SBN (Stichting Begraafplaatsen Nijmegen) worden hiertoe de registers van begravingen en ‘verloven tot begraving’ verwerkt.
De afbeeldingen en foto’s in deze uitgave zijn – tenzij anders is vermeld – genomen uit de “Collectie van In Paradisum”. Redactionele bijdragen van lezers en derden zijn welkom, mits digitaal aangeleverd en maximaal 2 pagina’s A4. De redactie beslist evenwel over plaatsing. Voor grotere producties is overleg vooraf met de redactie wenselijk.
De jaarlijkse bijdrage aan de Stichting In Paradisum, die geheel werkt met vrijwilligers, is minimaal € 12,50. Het bedrag kan worden overgemaakt op (IBAN) bankrekeningnr. NL86ABNA0475424336 ten name van Stichting In Paradisum te Nijmegen. De penningmeester dankt u voor het overmaken van uw bijdrage voor 2022.
Stichting In Paradisum Zonnebloemstraat 26, 6542 NG Nijmegen T 06-48820433 e stichtinginparadisum@kpnmail.nl www.stichtinginparadisum.nl
